Tadeusz Felsztyn

Tadeusz Felsztyn, do 1920 Feldstein (ur. 30 września 1894 we Lwowie, zm. 14 grudnia 1963 w Pitsford) – podpułkownik uzbrojenia Wojska Polskiego II RP, pułkownik Armii Polskiej w ZSRR i Polskich Sił Zbrojnych, doktor fizyki, konstruktor oraz teoretyk broni i strzelectwa, historyk wojskowości, redaktor, publicysta, działacz katolicki, społeczny i polityczny.

Urodził się 30 września 1894 we Lwowie jako Tadeusz Feldstein w rodzinie żydowskiej. Wychowywał się rodzinie usposobionej patriotycznie dla sprawy polskiej. Był synem inż. Hermana Władysława Feldsteina (1864–1935, przemysłowiec, dziennikarz, założyciel banku Kupieckiego, organizacji Agudas Achim – Przymierze Braci, a wraz z Rogerem Battaglią „Gazety Porannej i Wieczornej”) i Heleny z domu Nossig (1860–1925, właścicielka pierwszej we Lwowie wytwórni tkanin i dywanów). Miał starszą siostrę Łucję i młodszego brata Romana (1901–1919, poległ podczas wojny polsko-ukraińskiej). Wraz z rodziną zamieszkiwał w domu przy ulicy Herburtów 7.

W wieku 14 lat podjął działanie w organizacji „Promień”. Kształcił się w C. K. Gimnazjum VIII we Lwowie. W 1913 ukończył Szkołę Realną we Lwowie. Działał w Związku Walki Czynnej. Rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej, a od 1913 studiował filozofię na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu w Getyndze.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich. Służył w I batalionie 1 pułku piechoty w składzie I Brygady, w 5 pułku piechoty w składzie I Brygady, w komendzie III Brygady, dowodził Oddziałem Telefonicznym 6 pułku piechoty w składzie III Brygady, był dowódcą plutonu. Ranny przebywał na leczeniu w Klasztorze Sióstr Niepokalanek w Jarosławiu. W grudniu 1915 mianowany chorążym, w połowie 1916 awansowany do stopnia podporucznika. Po kryzysie przysięgowym był oficerem Polskiego Korpusu Posiłkowego. Po bitwie pod Rarańczą z połowy lutego 1918 został internowany. Po odzyskaniu wolności podjął studia na Politechnice Lwowskiej. Działał w Polskiej Organizacji Wojskowej.

U kresu wojny 31 października 1918 w stopniu podporucznika stawił się na rozkaz kpt. Zdzisława Trześniowskiego i w listopadzie 1918 brał udział w obronie Lwowa podczas wojny polsko-ukraińskiej. Nazajutrz z rozkazu w/w. Felsztyn z oddziałem ubranych cywilnie 12 ludzi i sam dysponując jedynie rewolwerem dokonał rozbrojenia posterunku policji przy rogatce gródeckiej, po czym wrócił i zaopatrzył częściowo polską załogę Szkoły im. Sienkiewicza; następnie brał udział w kolejnej akcji zdobycia broni. Podczas walk kierował warsztatem naprawy karabinów maszynowych, był w załodze Szkoły im. Marii Magdaleny. Dokonał brawurowego czynu, instalując własną pozycję karabinu maszynowego w wyeksponowanym i narażonym na trafienie punkcie na szczycie Poczty i z tego miejsca ostrzeliwał nieprzyjaciela, zadając straty i osłabiając atak Ukraińców (w tym czasie odniósł rany trafiony odłamkiem granatu). Walczył w Odcinku II. 8 listopada 1918 został awansowany do stopnia porucznika. Później brał udział w walkach dalszej fazy wojny z Ukraińcami na obszarze Galicji Wschodniej.

Ukończył studia, uzyskując tytuł naukowy doktora. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego. W 1919 był dowódcą kompanii karabinów maszynowych I batalionu 24 pułku piechoty. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Następnie był instruktorem nauk w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Był czynny w działaniach technicznego opracowania karabinów. Został awansowany do stopnia kapitana piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919, a następnie do stopnia majora piechoty ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924. 22 sierpnia 1922 roku został zatwierdzony na stanowisku dyrektora nauk Centralnej Szkoły Strzelniczej w Toruniu, pozostając oficerem nadetatowym 6 pułku piechoty Legionów w Wilnie. 4 lutego 1925 roku został przesunięty ze stanowiska dyrektora nauk na stanowisko kierownika Działu Doświadczalnego. W 1928, przydzielony nadal do 6 pp Leg., pozostawał w kadrze naukowej szkoły, przemianowanej na Centrum Wyszkolenia Strzeleckiego Piechoty. 28 stycznia 1931 roku został przeniesiony z korpusu oficerów piechoty do korpusu oficerów uzbrojenia z pozostawieniem na zajmowanym stanowisku w Instytucie Badań Materiałów Uzbrojenia w Warszawie.

29 stycznia 1932 roku został mianowany podpułkownikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 roku i 3. lokatą w korpusie oficerów uzbrojenia. W 1932 był nadal oficerem Instytutu Badań Materiałów Uzbrojenia w Warszawie. Od 1932 do 1935 był kierownikiem Centrum Badań Balistycznych. W 1932 został wykładowcą balistyki na Politechnice Warszawskiej. Był redaktorem czasopisma „Przegląd Strzelecki i Łuczniczy”. Publikował w „Gazecie Lwowskiej”.

Po kampanii wrześniowej został aresztowany przez Sowietów. Był przetrzymywany w obozie w Kozielsku. W późniejszych wspomnieniach wskazywał na rozwijającą się działalność kulturalną, samokształceniową, odczytową, a nawet wydawniczą wśród osadzonych (o pogadance dla współosadzonych na temat „gruber Berty” wspominał w zapisywanym dzienniku obozowym ppor. Andrzej Rieger. Na wiosnę 1940 polscy jeńcy z Kozielska zostali zgładzeni w ramach zbrodni katyńskiej. W tym czasie Felsztyn wraz z garstką ocalonych został przeniesiony do obozu jenieckiego NKWD w Pawliszczew Borze, następnie do Griazowcu. Podczas pobytu w Griazowcu kierował tam nieformalnym nauczaniem osadzonych Polaków, określanym jako „Uniwersytet Griazowiecki”. Przetrzymywani w tym obozie odzyskali wolność na mocy układu Sikorski-Majski z 30 lipca 1941, po czym wstąpili do formowanej Armii Polskiej w ZSRR gen. Władysława Andersa. W jej strukturze był dowódcą 19 Pułku Piechoty (12 stycznia - 31 maja 1942), szefem sztabu Ośrodka Zapasowego Armii w Tockoje, później w Centrum Wyszkolenia Armii. Został mianowany pułkownikiem. Był członkiem komisji historycznej 2 Korpusu Polskiego.

W 1949 roku przybył do Wielkiej Brytanii i podjął pracę nauczyciela matematyki i fizyki w szkołach średnich, po raz ostatni w gimnazjum SS. Nazaretanek w Pitsford. Na emigracji rozwinął wszechstronną działalność: katolicką, naukową społeczną i polityczną. Był współpracownikiem pisma „Bellona”, członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, członkiem Rady Instytutu Akcji Katolickiej, członkiem Veritasu i Newman Association, członkiem rzeczywistym Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, członkiem Ligi Niepodległości Polski, członkiem Rady Jedności Narodowej oraz członkiem założycielem Koła Lwowian w Londynie.

Zmarł nagle 14 grudnia 1963 w zakładzie sióstr Nazaretanek w Pitsford, gdzie był zatrudniony. Został pochowany na cmentarzu St. Mary’s Kensal Green w Londynie. Był żonaty z Lucyną, z którą miał córkę Helenę. Był praktykującym katolikiem.

Był encyklopedystą. Został wymieniony w gronie edytorów ośmiotomowej Encyklopedii wojskowej wydanej w latach 1931–1939 gdzie zredagował hasła związane z nauką o broni i batalistyką. Wchodził w skład komitetu redakcyjnego tej encyklopedii. Napisał również:

• O strzale (Biblioteczka żołnierza pod redakcją ppor. Pomarańskiego. Tomik 4); Zygmunt Pomarański i Spółka, Zamość 1919)
• Francuski ręczny karabin maszynowy Model 1915 na podstawie instrukcji francuskiej (M.S.Wojsk. / Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1919)
• Karabiny maszynowe (Zygmunt Pomarański i Spółka, Zamość 1920)
• Nauka o broni. Część I Nauka o strzale (Główna Księgarnia Wojskowa Warszawa 1921)
• O tabeli strzelniczej moździerza piechoty Stokes'a (ok. 1927)
• Strzeleckie rozpoznanie terenu („Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy” Warszawa 1928)
• Metoda nauczania o broni. Z planami wykładów, schematami i rysunkami ( „Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy” Warszawa 1925, wyd. 3 w 1930, współautorzy: Kazimierz Klochowicz, Stanisław Szymanowski)
• Działo przeciwparyskie (Biblioteka Towarzystwa Wojskowo-Technicznego, Warszawa 1939)
• Balistyka (Książnica "Atlas" Lwów, Warszawa 1939)
• Wiara i wiedza w świetle nowoczesnych poglądów fizycznych (Rzym: „Veritas” 1945)
• Energia atomowa. Źródła i zastosowania (Rzym: „Instytut Literacki” 1947)
• Dzieje 2 Korpusu (Londyn: „Gryf” 1947)
• Rola 2 Korpusu w kampanii włoskiej; Bellona (Londyn) 1948, nr 4, str. 21-
• Amerykański wywiad przemysłowy w Niemczech; Bellona (Londyn) 1948, nr 4, str. 126-128
• Dyskusja nad ksiązka Blacketa; Bellona (Londyn) 1949, nr 3, str. 82-84
• Zmierzch materializmu w naukach przyrodniczych (Londyn: „Veritas” 1952)
• Świat w oczach współczesnej nauki. Najnowsze odkrycia naukowe (Londyn: „Veritas” 1953)
• Uzbrojenie piechoty w czasie dwudziestu lat niepodległości; Bellona (Londyn) 1955, nr 2, str. 36-55
• Atom w służbie ludzkości (Londyn: „Veritas” 1958)
• Rakiety i podróże międzyplanetarne; Bellona (Londyn) 1959, nr 2, str. 185-190
• Ewolucjonizm (Londyn: „Veritas” 1962)
• Rakiety i podróże międzyplanetarne (Londyn: „B. Świderski” 1959)
• Poza czasem i przestrzenią. Zjawiska pozazmysłowe (Londyn: „Veritas” 1960
• Ofensywa brytyjska w Libii 1940/41; Bellona (Londyn) 1963, nr 3-4, str. 201-215

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (za obronę Lwowa 1918; wymieniony wśród odznaczonych żołnierzy późniejszego 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich, udekorowany 17 kwietnia 1921 we Lwowie przez gen. broni Tadeusza Rozwadowskiego))
• Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Krzyż Zasługi z Mieczami

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Pamięci szlachetnej postaci ś. p. Tadeusza Felsztyna. „Biuletyn”. Nr 1 (6), s. 59-60, Maj 1964. Koło Lwowian w Londynie. 
• Tadeusz Kryska-Karski, Henryk Barański: Piechota Polska 1939-1945 Zeszyt nr 13 i 14. Materiały Uzupełniające do Księgi Chwały Piechoty Polskiej. Londyn: 1973.
• Zbigniew Wawer, Felsztyn Tadeusz [w:] Słownik historyków polskich, red. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1994, s. 132.
• Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Tadeusz Felsztyn (I). Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2016-04-18].
• Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Tadeusz Felsztyn (II). Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2016-04-18].
• Felsztyn Tadeusz, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-04-18] .
• Tadeusz Felsztyn – publikacje w bazie WorldCat. worldcat.org. [dostęp 2016-04-18].
• Tadeusz Felsztyn – publikacje w bazie Google Books. google.pl. [dostęp 2016-04-18].
• Otton Laskowski: Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.