Stavrianos Mpiris

Ο Σταυριανός Μπίρης (1847-1905) ήταν Έλληνας οπλαρχηγός, αρχηγός του Δυτικού Διαμερίσματος Επαρχίας Ρεθύμνης. Έλαβε μέρος στις κρητικές επαναστάσεις του 1878 και του 1895-1898. Σκοτώθηκε τον Αύγουστο του 1905 σε μάχη εναντίον ρωσικών και αρμοστειακών δυνάμεων στο Ατσιπόπουλο, στα πλαίσια της Επανάστασης του Θέρισου.

Ο Σταυριανός Μπίρης γεννήθηκε το 1847 στο Ασκύφου και συμμετείχε ενεργά στις τοπικές επαναστάσεις του 1878 (όπου μάλιστα όντας επικεφαλής 150 ανδρών έφτασε μέχρι τα πρόθυρα του Ρεθύμνου) και του 1895-1898.

Το 1905, έλαβε μέρος στην Επανάσταση του Θέρισου που οργανώθηκε από τους Ε. Βενιζέλο, Κ. Μάνο και Κ. Φούμη κατά της αρμοστείας του πρίγκιπα Γεωργίου και υπέρ της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Μάλιστα ήταν παρών μαζί με άλλους πολιτικούς και οπλαρχηγούς στην επίσημη κήρυξη της επανάστασης στο Θέρισο, στις 10 Μαρτίου του 1905.

Στις αρχές Ιουνίου πολιορκήθηκε μαζί με 30 άνδρες του από τις ρωσικές δυνάμεις στο Ατσιπόπουλο, έπειτα όμως από την άφιξη έτερων επαναστατών, οι Ρώσοι υποχώρησαν. Παράλληλα, την 1η Αυγούστου υπέγραψε μαζί με άλλους οπλαρχηγούς επιστολή διαμαρτυρίας έναντι των βιαιοπραγιών που διέπραξαν Ρώσοι στρατιώτες.

Την επόμενη ημέρα, συμμετείχε στη μάχη του Ατσιπόπουλου που διεξήχθη ανάμεσα στις επαναστατικές δυνάμεις των βενιζελικών και τη μικτή δύναμη χωροφυλακής και Ρώσων. Κατά τη διάρκεια της μάχης έπεσε νεκρός χτυπημένος από σφαίρα στο νεφρό ενώ προσπαθούσε να παροτρύνει τους επαναστάτες να πραγματοποιήσουν έφοδο. Εκτός του ιδίου σκοτώθηκαν στην ίδια μάχη άλλοι πέντε επαναστάτες.

Μετά το τέλος της σύγκρουσης, η ηγεσία των ρωσικών δυνάμεων αρχικά δεν επέτρεψε στους συγγενείς του Μπίρη να παραλάβουν το πτώμα του. Τελικά η σορός του παρελήφθη από τους επαναστάτες και μεταφέρθηκε στο Ζουρίδι όπου και ετάφη. Στην κηδεία του εκφωνήθηκαν επικήδειοι λόγοι από τα στελέχη της επαναστατικής κυβέρνησης, Κωνσταντίνο Μάνο και Εμμανουήλ Παπαδερό.

Σύμφωνα με πηγές προσκείμενες στην κυβέρνηση του αρμοστή Γεωργίου, ο Μπίρης λίγο καιρό πριν σκοτωθεί είχε εκφράσει έντονο προβληματισμό σχετικά με τις εμφύλιες συγκρούσεις στην Κρήτη.

Ό μικρότερος του υιός είναι ο Γρηγόριος Μπίρης, διακεκριμένος ομογενής επιχειρηματίας στις ΗΠΑ και πρώτος θείος του τέως βουλευτή Ρεθύμνης Σταύρου Μπίρη,στον οποίο αναφέρεται η Κρητική Επιθεώρησις στις 21 και 22 Ιουνίου 1951.

• Γιάννη Καψάλη, Η επανάσταση του Θέρισου, Δωρικός, Αθήνα 1987.
• Λευτέρη Κ. Κρυοβρυσανάκη, Κρητικός Πανδέκτης, εκδόσεις Χαλκιαδάκη, Ρέθυμνο 1989.
• Εγκυκλοπαίδεια Κρήτη - Το Αφιέρωμα, Εκδόσεις Αρσινόη, χ.χ. , τόμος 7ος.