Stanisław Krzyżowski

Stanisław Krzyżowski (ur. 20 października 1893 w Tychach, zm. 3 maja 1933 w Pszczynie) – podporucznik piechoty Wojska Polskiego, powstaniec śląski, komendant Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska na powiat pszczyński, sekretarz powiatowy Polskiego Komitetu Plebiscytowego i Rady Ludowej w Pszczynie, współorganizator i czołowy działacz Narodowego Związku Powstańców i Byłych Żołnierzy, poseł na Sejm III kadencji, członek Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Chrześci­jańskiej Demokracji na Górnym Śląsku i w Warszawie oraz bliski współpracownik Wojciecha Korfantego, dyrygent, dyrektor banku, redaktor.

Był synem Jana, kolejarza, i Anny z domu Czyba. Dom, w którym się wychował, nazywano twierdzą polskości. W czynną walkę o powrót Górnego Śląska do Polski zaangażowani byli wraz z nim jego trzej bracia: Stefan, Franciszek i Paweł oraz siostra Maria. Działalność narodowowyzwoleńczą rozpoczął od zakładania w miejscowościach powiatu pszczyńskiego polskich kółek śpiewaczych. W 1910 był współzałożycielem Towarzystwa Śpiewaczego Harmonia w Tychach, w którym pełnił funkcję prezesa i dyrygenta. Od 1912 prowadził w tej miejscowości również tajne gniazdo Sokoła i równocześnie w Podlesiu, Paprocanach i Wilkowyjach zakładał towarzystwa śpiewacze. W latach 1912–1914 był dyrygentem Towarzystwa Śpiewaczego Lutnia w Pszczynie. W czasach pruskich pracował w różnych przedsiębiorstwach – jako uczeń biurowy, pracownik umysłowy oraz jako księgowy (wieczorowo ukończył szkołę handlową). W styczniu 1915 został powołany do armii niemieckiej i w stopniu szeregowego przebył I wojnę światową na froncie zachodnim. Pod koniec listopada 1918 powrócił na Górny Śląsk, po czym reaktywował organizacje śpiewackie i założył legalne już gniazdo Sokoła w Tychach. W lutym 1919 wszedł jako zastępca komendanta na powiat pszczyński do kręgów dowódczych Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska.

W czerwcu 1919 został aresztowany przez Niemców i uwięziony w Raciborzu. Po interwencji kół polskich zwolniono go z więzienia za wysoką kaucją i poddano nadzorowi policyjnemu. Jednak już w lipcu 1919 kierował akcją przejęcia na stacji Tychy niemieckiego wagonu towarowego z bronią i amunicją, a w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 – wybuchem I powstania śląskiego w powiecie pszczyńskim (m.in. jako szef oddziału operacyjnego). Wyróżnił się zdobyciem Tychów i kilkunastu wiosek. Od lutego 1920 był komendantem POW G.Śl. na powiat pszczyński i jednocześnie sekretarzem powiatowym Polskiego Komitetu Plebiscytowego. Podczas II powstania śląskiego dowodzone przez niego oddziały w ciągu dwóch dni (20–21 sierpnia 1920) zdołały opanować cały powiat. W III powstaniu śląskim objął komendę pszczyńskiego pułku rezerwowego i odznaczył się sprawnym zwalczaniem dywersji niemieckiej i zaprowadzaniem polskiej władzy w powiecie. Był także głównym organizatorem straży obywatelskich na ziemi pszczyńskiej. Po likwidacji powstania pełnił od lipca 1921 do czerwca 1922 funkcję sekretarza powiatowego Rady Ludowej w Pszczynie.

W latach 1922–1924 był zastępcą dyrektora, a w latach 1924–1933 dyrektorem Banku Ludowego w Pszczynie. W 1923 został oficerem rezerwy 4 Pułku Strzelców Podhalańskich w Cieszynie. 20 kwietnia 1926 przy jego głównym współudziale zostało założone pszczyńskie koło Związku Oficerów Rezerwy RP. W latach 1924–1926 był redaktorem „Gazety Śląskiej”, na której łamach publikował pod pseudonimem Stanisław Lech. Ponadto współpracował z „Polonią”, a także z „Głosem Pszczyńskim”. Stanisław Krzyżowski napisał i wydał książeczkę pt. Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII, Pszczyna 1931. Od wczesnych lat 20. organizował szeregi byłych powstańców śląskich i brał czynny udział w ruchu politycznym Chrześcijańskiego Zjednoczenia Ludowego, a później Polskiego Stronnictwa Chrześci­jańskiej Demokracji, tworząc liczne koła chadeckie i kombatanckie (Związku b. Powstańców, Związku Powstańców Śląskich, Związku b. Powstańców i Żołnierzy, Narodowego Związku Powstańców i b. Żołnierzy, Związku Powstańców i b. Żołnierzy). Wszedł do Rady Naczelnej i Zarządu Głównego PSChD na Górnym Śląsku. W 1930 był radnym miasta Pszczyny i został posłem do Sejmu RP z listy Katolickiego Bloku Ludowego, a potem – członkiem Rady Naczelnej PSChD w Warszawie.

4 maja 1920 ożenił się z Marią Stryczek, z którą miał troje dzieci: Tadeusza, Mariana i Teresę. Jego synowie działali m.in. w powojennym podziemiu antykomunistycznym i byli żołnierzami VII Śląskiego Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych (ugrupowania „Bartka”).

• podporucznik – 1920 (po kursie oficerskim w Krakowie)

Według informacji prasowej z 1925 był porucznikiem rezerwy.

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Niepodległości z Mieczami
• Medal Niepodległości
• Krzyż Walecznych
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
• Gwiazda Górnośląska
• Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowej
• Złota Odznaka Sokoła
• Złota Odznaka Ogólnopolskiego Związku Kół Śpiewaczych

Ulica Stanisława Krzyżowskiego w Pszczynie

Imieniem Stanisława Krzyżowskiego nazwano ulicę w Pszczynie.

• Edward Długajczyk, Oblicze polityczne i własnościowe prasy polskiej w województwie śląskim 1922–1939, Katowice 1990.
• Halina Nocoń, Inteligencja polska w powiecie pszczyńskim w latach 1922–1939, Pszczyna 2005.
• Barbara Solarska, Sto lat ze śpiewem. „Lutnia” 1907–2007, Pszczyna 2007.
• Franciszek Szymiczek, Stanisław Krzyżowski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
• Encyklopedia Powstań Śląskich, red. Franciszek Hawranek (i in.), Opole 1982.
• Obóz narodowy w obliczu dwóch totalitaryzmów, red. Rafał Sierchuła (i in.), Warszawa 2010.
• Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, słownik biograficzny, t. III (K–Ł), oprac. Piotr Majewski, red. nauk. Grzegorz Mazur, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
• „Gazeta Śląska” z 1925, nr 32.
• „Polonia” z 1930, nr 2166.
• „Polonia” z 1933, nr 3077.

• Stanisław Krzyżowski w bazie bibliograficznej Sejmu