Stanisław Kontkiewicz

Stanisław Kontkiewicz (ur. 7 maja 1849 w Warszawie, zm. 21 marca 1924 w Warszawie) – polski inżynier górniczy i geolog.

Dzieciństwo i młodość spędził z rodzicami w Radzyminie, Radomiu, Rawie i Częstochowie, gdzie jego ojciec Józef obejmował kolejno stanowiska inspektora seminarium nauczycielskiego, dyrektora gimnazjum żeńskiego, a następnie 4 i 5 klasowego progimnazjum. Szóstą klasę gimnazjum skończył w Warszawie.

W 1866 rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Szkoły Głównej w Warszawie. Po zamknięciu Szkoły Głównej, zamienionej na rosyjski Uniwersytet Warszawski, przeniósł się na Wydział Inżynierii Politechniki Ryskiej, który ukończył z odznaczeniem w 1871. W tym też roku zamieszkał w Homlu i pracował przy budowie kolei żelaznej. W 1873 wstąpił do Instytutu Górniczego w Petersburgu, który ukończył po trzech latach.

W 1876 objął stanowisko geologa w Departamencie Górniczym w Petersburgu, na którym pracował przez 5 lat. Badania geologiczne w tym charakterze rozpoczął na Uralu, wzdłuż projektowanej uralskiej linii kolejowej, zwłaszcza między Biserą a Ekaterynburgiem (Swierdłowsk). Poza podstawową geologią, a także geologią inżynierską, badał wystąpienia tam rud niklu, manganu, miedzi, żelaza i złota.

Następnie badał okolice jeziora Onega, gdzie w guberni Ołonieckiej poszukiwał złóż antracytu. Opracował mapę geologiczną badanych rejonów; obliczył też zasoby i właściwości technologiczne antracytów. Odkrył nowy minerał węglowy: szungit.

W latach 1878-1879 prowadził badania geologiczne w Rosji południowej; sporządził pierwszą szczegółową mapę geologiczną tego obszaru. W okolicy Bierdiańska odkrył złoża rudy żelaznej koło góry Korsak Mogiła.

Rozpoczął też wówczas badania złóż rud żelaza na Ukrainie, w okolicach Krzywego Rogu, nad dopływem Dniepru, Ingulcem. Jego praca Opis geologiczny okolic Krzywego Rogu z 1880 dostarczyła pierwszych wiarygodnych danych o złożach krzyworożskich i posłużyła za podstawę do dalszych badań w tym terenie.

W 1880 został skierowany do guberni kieleckiej dla poszukiwania złóż soli w jej południowej części. Badania zakończył negatywną oceną perspektyw solonośności tego terenu.

W 1881 francuskie Towarzystwo Akcyjne Krzyworożskich Rud Żelaza uzyskało koncesję na eksploatację tam złoża rud żelaza i w 1882 zatrudniło Stanisława Kontkiewicza na stanowisku dyrektora kopalni. Na polecenie Towarzystwa przez 5 miesięcy zapoznawał się z kopalniami rud żelaza w Mokta-el-Hadid i Beni Saf w Algierze.

W 1886 wrócił do kraju do Dąbrowy Górniczej, gdzie objął stanowisko dyrektora kopalni Flora. Był także od 1896 prezesem założonej przez siebie Sekcji Górniczo-Hutniczej Towarzystwa Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu w Dąbrowie Górniczej. W tamtejszej Szkole Górniczej Sztygarce, przy organizacji której brał udział, wykładał geologię i mineralogię, propagując polską terminologię mineralogiczną. Kontynuował też badania geologiczne Gór Świętokrzyskich, w tym z polecenia Departamentu Górniczego w Petersburgu występowanie rud miedzi i ołowiu. Z ramienia Petersburskiego Towarzystwa Mineralogicznego badał także geologię Wyżyny Krakowskiej i Górnego Śląska, m.in. z zamiarem wykonania mapy geologicznej Dąbrowskiego Zagłębia Węglowego.

W 1905 przeniósł się do Warszawy. Tam współpracował z Pracownią Geologiczną Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, której był ostatnim kierownikiem. Był też dożywotnim wiceprezesem Zarządu Towarzystwa Kopalni Węgla Flora.

Od 1915 był przewodniczącym komisji dla opracowania programu mającej powstać w Krakowie Akademii Górniczej, a od 1918 członkiem Komitetu Organizacyjnego tej uczelni. W 1918 był również członkiem Sekcji Górniczo-Hutniczej Ministerstwa Przemysłu i Handlu, przemianowanej później na Radę Górniczą. Brał udział w pracach wspomnianej Sekcji nad powołaniem Polskiego Instytutu Geologicznego. Powołany w 1919 Instytut otrzymał m.in. zbiory geologiczne, bibliotekę i meble Pracowni Geologicznej Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. W 1920 został członkiem honorowym Państwowego Instytutu Geologicznego.

W latach 1887-1919 opublikował około 50 prac z zakresu geologii w rosyjskich i polskich czasopismach naukowych.

Polska Akademia Umiejętności wybrała go na swego członka. Członkostwo ofiarowały mu również Wiedeński Instytut Geologiczny, Towarzystwo Mineralogiczne w Petersburgu oraz Towarzystwo Przyrodnicze w Moskwie.

Życie prywatne

Był ojcem dwóch synów: Stanisława i Mariana, architekta.

Spoczywa w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 194–II–17/18).

Stanisław Kontkiewicz jest patronem jednej z częstochowskich ulic. Od 2016 roku jest również patronem jednej z ulic w Krzywym Rogu na Ukrainie.

• Badania geologiczne w pasmie formacyi jura między Częstochową a Krakowem, 1890
• Krótki podręcznik mineralogii, 1907
• Częstochowski obszar rudonośny i jego zasoby, 1949
• Złoża rudy żelaznej w Polsce, jej zasoby, wydobycie oraz możliwości produkcyjne

• Kosmowska-Ceranowicz B., 1973, Działalność naukowa i społeczna Stanisławów ojca i syna Kontkiewiczów oraz ich zbiory geologiczne, Prace Muzeum Ziemi nr 21, cz. I., str.29-161, Warszawa.