Rousos Vourdoumpas

Ο (Χατζή) Ρούσος (ή Ρούσσος) Βουρδουμπάς (1782-1850) ήταν Κρητικός αγωνιστής της Επανάστασης του 1821. Έδρασε στην Κρήτη και κυρίως στην περιοχή των Σφακίων, αλλά και του Ψηλορείτη. Ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, υπήρξε μέλος της «Καγκελαρίας των Σφακίων» και έλαβε το αξίωμα του πεντακοσίαρχου. Ωστόσο, ο οξύθυμος χαρακτήρας του προκάλεσε αναταραχές οι οποίες έβλαψαν τον αγώνα. Φυλακίστηκε από τους Τούρκους το χρονικό διάστημα 1826-1830 και μετά την αποφυλάκισή του διατήρησε καλές σχέσεις με την τουρκική ηγεσία. Έλαβε επίσης μέρος στην κρητική εξέγερση του 1841.

Πρόγονοι-Οικογένεια

Οι Βουρδουμπάδες κατάγονταν από την ιστορική οικογένεια Σκορδίλη, της οποίας οι ρίζες ανέρχονται στα χρόνια του Βυζαντίου. Η οικογένεια των Βουρδουμπάδων κατοικούσε στη Χώρα των Σφακίων και ήταν μια από τις πιο επιφανείς της περιοχής.

Ο παππούς του Ρούσου, Στρατής Βουρδουμπάς, πολέμησε υπό τον Δασκαλογιάννη στην επανάσταση του 1770. Ο γιος του Στρατή και πατέρας του Ρούσου, Ιωσήφ (Σήφης) Βουρδουμπάς, διετέλεσε Καπετάνιος της Χώρας των Σφακίων. Παιδιά του ήταν ο Στρατής και ο Ρούσος Βουρδουμπάς. Ο Ρούσος ήταν ο νεότερος εκ των δύο και γεννήθηκε το 1782.

Γιος του Ρούσου ήταν ο Σήφης Βουρδουμπάς.

Φόνος του Γεωργίου Φουράκη

Ο Ρούσος, μαζί με τον αδερφό του Στρατή, δολοφόνησε το 1801 τον Γεώργιο Φουράκη, χωρίς όμως να υποστούν συνέπειες, καθώς η οικογένειά τους ήταν πολύ ισχυρή. Συμβιβάστηκαν με την οικογένεια του θύματος και με την τουρκική ηγεσία καταβάλλοντας απλώς ένα χρηματικό ποσό. Αυτή η πράξη φανερώνει τον εκδικητικό και ερειστικό χαρακτήρα του Ρούσου, ο οποίος θα προβεί σε αντίστοιχες πράξεις και αργότερα.

Φιλική Εταιρεία

Ο Ρούσος Βουρδουμπάς φαίνεται ότι είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία μέσω κάποιου από τους Σφακιανούς πλοιοκτήτες, οι οποίοι λόγω των ταξιδιών τους είχαν έρθει σε επαφή με άλλους Φιλικούς.

Μυστικές συνάξεις στα Γλυκά Νερά και στο Λουτρό

Καθώς η Επανάσταση φούντωνε στην κυρίως Ελλάδα, οι Κρητικοί αποφάσισαν ότι ήρθε η ώρα να ξεσηκωθούν κι αυτοί. Γι’ αυτό τον λόγο δημογέροντες και οπλαρχηγοί πολλών περιοχών της Κρήτης, μεταξύ των οποίων και ο Ρούσος Βουρδουμπάς, συγκεντρώθηκαν μυστικά στα Γλυκά Νερά Σφακίων τη Μεγάλη Πέμπτη 7 Απριλίου 1821. Ακολούθησε συνάντηση και στις 15 Μαΐου στο Λουτρό Σφακίων στην οποία αποφασίστηκε οριστικά η ένταξη της Κρήτης στον αγώνα για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και απεστάλησαν Κρητικοί πλοίαρχοι για να προμηθευτούν πολεμοφόδια.

Στις συνάξεις αυτές αποφασίστηκε να συγκροτηθεί ένα τοπικό διοικητικό σώμα, η Καγκελαρία των Σφακίων, και ο Βουρδουμπάς εκλέχθηκε ως ένα από τα έξι μέλη της. Στις 21 Μαΐου η συνέλευση επισημοποιήθηκε και κατέστη Επαναστατική Επιτροπή. Στις 29 Μαΐου, στην εκκλησία της Παναγίας της Θυμιανής, παρουσία του λαού, κηρύχθηκε επίσημα η έναρξη του αγώνα.

Αξιώματα

Ο Ρούσος, εκτός από μέλος της Καγκελαρίας, εκλέχτηκε πρόκριτος του χωριού του, του Εμπρός Γιαλού (Χώρα Σφακίων). Επιπλέον, ορίστηκε πεντακοσίαρχος, δηλαδή οπλαρχηγός, υπεύθυνος για την περιοχή του Εμπρός Γιαλού και του Μουρίου.

Ετοιμασίες για μάχες

Μετά τις συνελεύσεις, και εν αναμονή ενισχύσεων που είχαν ζητηθεί από την Ύδρα έτσι ώστε να εδραιωθεί ο αγώνας, ανατέθηκε στον Βουρδουμπά να επιβλέπει τις κινήσεις των Τούρκων στη Μεσαρά και στο Ηράκλειο και να ξεσηκώσει τους Κρητικούς της περιοχής της Ίδης (Ψηλορείτη).

Πρώτες μάχες

Ο Ρούσος συμμετείχε σε πολλές μάχες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1821, στις οποίες είχε συχνά τη γενική αρχηγία. Στις 16 Ιουνίου στο Ζουρίδι και στις 28 Ιουνίου στο Βαθιακό Αμαρίου, πολέμησε εναντίον των μουσουλμάνων Αμπαδιωτών. Στις 17-18 Ιουλίου ο Ρούσος συμμετείχε στις μάχες που έγιναν εναντίον των Τούρκων στο Ασκύφου, στις οποίες οι Έλληνες κυριάρχησαν, διώχνοντας τους Τούρκους προς το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο. Επίσης, στις 21-22 Ιουλίου, στην Άμπελο του Ασφένδου, ο Ρούσος μαζί με άλλους οπλαρχηγούς και 350 άντρες συνέτριψε τον εχθρό.

Άφιξη του Αφεντούλιεφ

Στις 25 Οκτωβρίου 1821 αφίχθη στην Κρήτη ο Μιχαήλ Κομνηνός Αφεντούλιεφ ή Αφεντούλης, ο οποίος είχε διοριστεί από τον Δημήτριο Υψηλάντη «Γενικός Έπαρχος και Αρχιστράτηγος Κρήτης». Αυτός όρισε εκ νέου τον Βουρδουμπά πεντακοσίαρχο.

Μάχες στο Αμάρι-Δολοφονία Μεληδόνη

Τον Φεβρουάριο του 1822 οι Κρητικοί είχαν οχυρωθεί στο Αμάρι, σύμφωνα με τις διαταγές του Αφεντούλιεφ. Βρίσκονταν εκεί περίπου 2.000 Έλληνες, με αρχηγό τον Ρούσο Βουρδουμπά. Στις μάχες συμμετείχε και ο οπλαρχηγός Αντώνης Μεληδόνης, ο οποίος δεν διατηρούσε καλές σχέσεις με τον Ρούσο.

Στις 15 Φεβρουαρίου, ο Μεληδόνης έκανε μια έφοδο στο χωριό Βαθιακό και κατέλαβε ένα κέντρο ανεφοδιασμού των Τούρκων, χωρίς όμως να έχει προηγουμένως ειδοποιήσει τους άλλους οπλαρχηγούς για το εγχείρημά του. Ο Ρούσος τον κατηγόρησε γι’ αυτή την πράξη, καθώς θεωρούσε ότι ως αρχηγός έπρεπε να γνωρίζει τις επιχειρήσεις των κατωτέρων του. Με αυτό τον τρόπο, κορυφώθηκε η αντιζηλία του με τον Μεληδόνη. Σε μια λογομαχία μεταξύ τους, ο Ρούσος δολοφόνησε τον Μεληδόνη, γεγονός που προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στο στράτευμα.

Λόγω αυτής της πράξης, ο Αφεντιούλιεφ καθαίρεσε τον Ρούσο από το αξίωμα του πεντακοσίαρχου, γεγονός που όξυνε την αναταραχή, καθώς οι Σφακιανοί, που υποστήριζαν τον συντοπίτη τους Ρούσο, αντιστάθηκαν στον Αφεντούλιεφ. Το συμβάν αυτό οδήγησε στη διάλυση του στρατεύματος των Ελλήνων που εκείνο το διάστημα πολιορκούσε το Ρέθυμνο.

Μάχες το καλοκαίρι του 1822

Ο Βουρδουμπάς, ο οποίος μόνο στα χαρτιά είχε καθαιρεθεί από το βαθμό του, το καλοκαίρι του 1822 έδρασε κυρίως στην περιοχή της Μεσαράς. Τον Ιούλιο του 1822 διενήργησε επίθεση στο Τυμπάκι, εναντίον 2.000 Τούρκων που είχαν επικεφαλής τον Μουσταφά Καψάλη. Στις 1-6 Αυγούστου πολέμησε στα χωριά Θέρισο και Λάκκους, τα οποία όμως τελικά κυριεύτηκαν από τους Τούρκους.

Αναχώρηση Αφεντούλιεφ-Αναλαμβάνει ο Τομπάζης

Η αυξανόμενη δυσαρέσκεια των Κρητικών για τον Αφεντούλιεφ, οδήγησε στην απομάκρυνσή του από την αρχηγία τον Νοέμβριο του 1822 και στην αντικατάστασή του από τον «αρμοστή» Εμμανουήλ Τομπάζη. Ο Τομπάζης, σε μια προσπάθεια να αναζωπυρώσει τον αγώνα στην Κρήτη, διόρισε τον Βουρδουμπά αρχιστράτηγο του νησιού.

Άλλες μάχες

Στις αρχές του 1823. ο επικεφαλής του τουρκικού στρατεύματος Χασάν πασάς εκστράτευσε στην ανατολική Κρήτη. Γι' αυτό τον λόγο, οι κάτοικοι του Καινουρίου της επαρχίας Μιραμπέλου κατέφυγαν στα βουνά. Περίπου 2000 άνθρωποι -άντρες, γυναίκες και παιδιά- κρύφτηκαν σε ένα σπήλαιο, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Τον Φεβρουάριο του 1823 ο Ρούσος, επικεφαλής 300 ανδρών, έσπευσε να τους σώσει και επιτέθηκε δύο φορές εναντίον των Τούρκων που έλεγχαν την περιοχή, χωρίς όμως να καταφέρει να σπάσει τον κλοιό και να φτάσει ως τους αποκλεισμένους. Στις 20 Αυγούστου, στις Αμουργέλλες, 3.000 Έλληνες με αρχηγό τον Ρούσο αντιτάχθηκαν στον πολύ ανώτερο αριθμητικά τουρκικό στρατό του Χουσεΐν πασά που είχε αποβιβαστεί στην Κρήτη και παρά την ηρωική τους αντίσταση, ηττήθηκαν.

Τον Φεβρουάριο του 1824, και ενώ η προέλαση του Χουσεΐν πασά απειλούσε σοβαρά τη συνέχιση της επανάστασης στο νησί, ο Τομπάζης προσκάλεσε τον Βουρδουμπά να μετακινηθεί με τους άνδρες του στον Αλμυρό για να αντιμετωπίσει τους Τούρκους. Ωστόσο ο Ρούσος κινήθηκε αργά και έφτασε με μεγάλη καθυστέρηση, έχοντας μαζί του μόνο 50 άνδρες.

Συνδιαλλαγή με τους Τούρκους

Μετά την εκστρατεία του Χουσεΐν πασά και την κατάληψη των Σφακίων το 1824, η επανάσταση στην Κρήτη περιορίστηκε. Ο Βουρδουμπάς εξακολουθούσε να είναι αρχιστράτηγος, ωστόσο δεν προέβη σε ιδιαίτερες στρατιωτικές ενέργειες κατά τα επόμενα έτη.

Εν τω μεταξύ, οι Τούρκοι προσπαθούσαν να δημιουργήσουν επαφές με τους Έλληνες, καθώς η επανάσταση κόντευε να καταπνιγεί. Έτσι, τον Φεβρουάριο του 1826, ο Ρούσος προέβη σε συνεννοήσεις με τον διάδοχο του Χουσεΐν, Μουσταφάμπεη.

Σύλληψη και φυλάκισή του

Ωστόσο, ο Μουσταφάμπεης εξοργίστηκε όταν κατάλαβε ότι ο Ρούσος δεν τηρούσε όλες τις συμφωνίες που είχαν κάνει. Γι’ αυτό, τον Απρίλιο του 1826 τον κάλεσε στο χωριό Κεφαλά του Αποκορώνου μαζί με άλλους 9 οπλαρχηγούς, δήθεν για να τον συνοδεύσουν στο Ηράκλειο, και με δόλο τους συνέλαβε. Τους 7 από αυτούς, μεταξύ των οποίων και τον Ρούσο, τους φυλάκισε στο κάστρο της Σούδας.

Τους συλληφθέντες οπλαρχηγούς, αποφυλάκισε ο Νουραντίνμπεης το 1830 και από τότε ο Ρούσος, συμφιλιωμένος με την τουρκική ηγεσία, παρέμεινε στα Σφακιά, όπου εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο ισχυρούς άντρες της περιοχής.

Συμμετοχή στην εξέγερση του 1841

Καθώς η Κρήτη δεν είχε ελευθερωθεί, οι Κρητικοί έκαναν επανειλημμένες προσπάθειες να αποτινάξουν τον ζυγό των Τούρκων. Έτσι το 1841 εξεγέρθηκαν για μια ακόμα φορά, χωρίς ωστόσο το επιθυμητό αποτέλεσμα. Σε αυτή την εξέγερση ο Ρούσος διορίστηκε αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού Σώματος των Ελλήνων.

Θάνατος

Μετά την αποτυχημένη εξέγερση του 1841, ο Ρούσος εξακολούθησε να κατέχει σεβαστή θέση, και να διατηρεί καλές σχέσεις με τους Τούρκους. Πέθανε το 1850, σε ηλικία περίπου 68 ετών.

• Βακαλόπουλος, Α. (1975). Η επανάσταση κατά το 1825. Ιστορία του ελληνικού έθνους – Τόμος ΙΒ: Η ελληνική επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1813-1822) (σελ. 373-405). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
• Κόκκινος, Δ. (1974). Η Ελληνική Επανάστασις (έκτη έκδοση), τόμος Α΄. Αθήνα: Μέλισσα.
• Κούκκου, Ε. (1975). Η επανάσταση κατά το 1824: Τα πολεμικά γεγονότα ως τον Ιούνιο. Ιστορία του ελληνικού έθνους – Τόμος ΙΒ: Η ελληνική επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1813-1822) (σελ. 337-353). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
• Κριτοβουλίδης, Κ. (1859). Απομνημονεύματα του περί αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών. Αθήνα: Τυπογραφείον Αθηνάς.
• Παρλαμάς, Μ. Γ. (1953). Ανέκδοτα έγγραφα εκ Σφακίων (1799-1832). Κρητικά Χρονικά, 1953, Τόμος Ζ', Τεύχος ΙΙ, 235-257.
• Σφυρόερας, Β. (1975). Σταθεροποίηση της επαναστάσεως, 1822-1823. Ιστορία του ελληνικού έθνους – Τόμος ΙΒ: Η ελληνική επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1813-1822) (σελ. 212-286). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
• Τρικούπης, Σ. (1861). Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως, (δεύτερη έκδοση) Τόμος Β. Λονδίνο: Τυπογραφία της Αυλής του Ερυθρού Λέοντος.
• Ψιλάκης, Β. (1909). Ιστορία της Κρήτης από της απωτάτης αρχαιότητος μέχρι των καθ' ημάς χρόνων, τόμος Γ΄. Χανιά: Τυπογραφείον «Νέας Ερεύνης».
• Ελληνική Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη

• http://www.hellenicaworld.com/Greece/Person/gr/HatziRoussosVourdoumpas.html