Ria van Dijk

Maria Augustina Norberta (Ria) van Dijk (Tilburg, 24 juni 1920) ook genoemd Luchtbuks Ria is een vrijgevochten Tilburgse middenstander en kermisliefhebster die van 1936 tot 2019 jaarlijks fotos van zichzelf heeft geschoten op diverse kermissen. Haar fotoshoots worden regelmatig geëxposeerd. Met de fotoserie is zij iconisch geworden voor de (katholieke) vrouwenemancipatie en de Tilburgse kermis in het bijzonder.

Maria Augustina Norberta van Dijk werd geboren in de Goirkestraat te Tilburg op 24 juni 1920 als derde kind van Cornelius (Kees) van Dijk en Johanna (Cato) van Gils. Vader werkte bij Robaver, moeder was actief in het lokale muziek-culturele leven. Ria van Dijk groeide op in de wijk 't Goirke, alwaar ze de Mariaschool (MULO) doorliep. Na een paar jaar in het jeugdwerk (scouting) actief te zijn geweest volgde ze de opleiding tot apothekersassistente. Het louter draaien van pillen gaf haar geen voldoening, ze wilde met mensen omgaan. Daarop startte ze, in een gehuurd pand aan de Bosscheweg, een eigen drogisterij. In 1950 kocht ze dan een winkelpand in de (huidige) Tivolistraat. De zaak liep uitstekend: Van Dijk heeft door de jaren heen verschillende assistentes in dienst gehad en de drogisterij had klandizie uit alle lagen van de bevolking. Ria van Dijk kende haar klanten en trad voor menigeen op als vertrouwenspersoon. In 1975 moest zij haar zaak sluiten vanwege toegenomen concurrentie van achtereenvolgens Cash&Carry, Kruidvat en Etos. Een van haar hobby's die zij voortzette was het zingen in het kapelkoor van de zusters van de visitatie in de Bisschop Zwijssenstraat. Ze bleef ook allerlei maatschappelijk werk verrichten, zonder daarvoor diploma's te hebben.

Ria van Dijk is nooit getrouwd geweest. In 2003 verhuisde zij naar woonzorgcentrum Het Laar in Tilburg Zuid, waar meer gepensioneerde middenstanders heen gingen. Ria: “Veel ondernemers onder elkaar. We kijken wat breder tegen het leven aan, merk ik. Je moet durven en open staan voor andere mensen, anders red je het niet als ondernemer.” Vanuit haar kamer in het verzorgingscentrum heeft Van Dijk uitkijk op evenemententerrein Het Laar, waar jaarlijks het kermisdorp met de vele kermiswagens neerstrijkt.

Op 16-jarige leeftijd besloot Ria van Dijk op de Tilburgse kermis een foto te schieten. Een meisje dat een geweer in de hand nam was bijzonder in het vooroorlogse Nederland. Schieten had Ria van haar vader geleerd; eerst de afwijking van het geweer bepalen, daarna het doel treffen. De polaroid, een vroegmoderne 'selfie', ging als trofee mee naar huis. In de jaren die volgden ontstond een ritueel: elk jaar opnieuw (met uitzondering van de oorlog) schoot zij een foto-afdruk bij de schiettent en bewaarde deze goed. Dit deed ze ook op kermissen buiten Tilburg; als Ria ergens een schiettent zag moest ze er naar toe.

Onbedoeld ontstond zo een fotoreeks die iets vertelt over ouder worden, veranderende mode en verandering in de fotografie. In de foto's van Ria van Dijk verglijdt het tijdsbeeld: Van de kortgeknipte jongens en kuise meisjes van de jaren dertig, via de vetkuiven van de jaren zestig naar de mode van de jaren tachtig tot en met de eerste twee decennia van de 21e eeuw. Constante factor is Van Dijk zelf, die in haar verschijning natuurlijk ook met de tijd meegaat, maar de schiethouding blijft gelijk.

In 2006 werden haar foto's (ontdekt door Joep Eijkens en opgepakt door Erik Kessels) voor het eerst publiek getoond, als onderdeel van een tentoonstelling over de Tilburgse Kermis ('Een eeuw vermaak in beeld'). In 2008 kwamen haar kiekjes in een boek te staan ('60 jaar schieten op de kermis'), dat in 2016 werd heruitgegeven, ter gelegenheid van haar tachtigste schietjaar, aangevuld met de toen meest recente foto's. Via het internet gingen de foto's wereldwijd. In 2009 werd de serie aangekocht door het Stedelijk Museum in Amsterdam. Er volgden fototentoonstellingen in Duitsland, Frankrijk en Engeland ('Shoot!'). In 2013 werd (een deel van) de collectie getoond in het Van Abbemuseum in Eindhoven en in 2016 opnieuw te Tilburg in filmhuis Cinecitta ('Luchtbuks Ria').

De fotoserie is nog niet af; in 2019 schoot Van Dijk haar voorlopig laatste foto, op 99 jarige leeftijd. De kogel waarmee ze de roos raakte wordt bewaard in de 'Jaozeetie', het rariteitenkabinet van Stadsmuseum Tilburg. Zeker tot haar honderdste wil Ria van Dijk, nu met rolstoel, naar de Tilburgse kermis om een foto te schieten.