Rachelle Greeff

Rachelle Greeff (*31 Augustus 1957, Belville -) is 'n Afrikaanse joernalis en skrywer. Haar eerste boek, Die rugkant van die bruid, wat in 1990 gepubliseer is, is met die CNA se debuutprys bekroon. Sy het daarna verskeie boeke geskryf en ook verskeie pryse daarvoor ontvang, veral vir haar kortverhale. Haar verhale is in verskeie bloemlesings opgeneem, en sommige is selfs in Duits, Nederlands, Deens en Engels vertaal. Haar eerste drama, Die Naaimasjien, wat deur Sandra Prinsloo opgevoer is, was ook besonder suksesvol.

Rachelle Nelia Greeff is op 31 Augustus 1957 in Bellville gebore as die jongste kind en enigste dogter van Thys Greeff en Lida de Villiers. Sy het twee ouer broers, Frederik Christoffel en Albertus. Op driejarige ouderdom word sy siek van ’n virus en moet daarna weer van vooraf leer om te loop. Sy begin haar skoolloopbaan aan die Bellville-Noord Laerskool, waarna die gesin na die suidelike voorstede van Kaapstad verhuis. Haar vader is hier skoolhoof van Westlake en Kirstenhof Laerskool, by laasgenoemde tot met sy aftrede. By hierdie skole bring sy die res van haar laerskooljare deur en matrikuleer dan aan die Hoërskool Zwaanswyk in Retreat. Vanaf 1976 studeer sy verder aan die Universiteit van Stellenbosch, waar sy ’n B.Drama-graad en ’n B.A. Honneurs-graad in Joernalistiek (laasgenoemde met lof) behaal. Reeds op universiteit publiseer sy gedigte in Penseel en in die universiteit se jaarblad en sy is ook betrokke by die studentekoerant Die Matie.

Na universiteit werk sy vanaf 1980 eers by die NG Kerk-Uitgewers onder Berta Smit en daarna as verslaggewer en subredakteur by Die Burger, as joernalis by Huisgenoot en as redakteur van die maatskappy BP se drie bedryfstydskrifte. Van 1986 af is sy voltydse vryskut-medewerker van publikasies soos Sarie, De Kat, Wynboer en Mail & Guardian, terwyl sy ook kopie vir direkte bemarking vir die reklamemaatskappy Louis Sinclair en Genote skryf. In 1999 verower sy die M-Net-beurs wat haar in staat stel om die M.A.-graad in Skeppende Skryfkuns (met lof) aan die Universiteit van Kaapstad te voltooi, met ’n roman Spieël in ’n raaisel (later gepubliseer onder die titel Hanna) as deel van die kursus.

By geleentheid tree sy op as begeleier in Sanlam se Aanlyn Skryfskool en in 2005 word sy aangestel as boekeredakteur by Rapport. Sy besoek Nederland in April 2008, waar sy onder andere in Het Zuid-Afrika Huis optree. Sy behartig vanaf 2014 ’n skryfkursus vir voornemende skrywers by die skryfskool van die Breytenbach-sentrum op Wellington, nadat sy in 2013 ’n soortgelyke kursus by die Taalmonument buite die Paarl aangebied het.

Uit haar eerste huwelik (waarna haar van verander na Cillié) word twee seuns, Ferdinand en Albertus, gebore. Sy trou vir die tweede keer in 1995, hierdie keer met die prokureur Louis de Villiers en die gesin vestig hulle in Claremont in Kaapstad.

Kortprosa

Sy is primêr bekend as kortverhaalskrywer wat verskeie bundels publiseer. In haar verhale verken sy veral die posisie van die vrou in ’n man gedomineerde wêreld, waarin daar ’n groter bewustheid is van geslagspolitieke kwessies. Die fokus word ook op die liggaamlikheid van die vrou geplaas, met die gevolg dat die vleeslike stereotipes en taboes rondom die vrou afgebreek word. Naas die postmodernistiese gebruik van dokumente is dit veral haar perspektiefwisseling wat opval, wat die suggestie, onderspeling en skerp waarnemingsvermoë van meeste van haar verhale aksentueer.

In haar oeuvre lei Die rugkant van die bruid die oorheersende tema van die vrou se posisie in die samelewing in. Die verhale behandel die vrou se onderdanige posisie teenoor die man in die samelewing en dinge waaroor daar nie gepraat word nie, soos die fisieke en emosionele pyn van ’n vrugafdrywing, die angs wat met ’n mastektomie gepaardgaan, die vrees vir nagtelike verkragters en geweldenaars en die skaamte oor verlies aan blaasbeheer. Hierdie motiewe word gekoppel aan eensaamheid, gebroke verhoudings en die hunkering na kontak en intimiteit, sodat dit ook groter en meer universele omvang aanneem. Die breër sosiale problematiek word ook aangedurf. Die rugkant van die bruid verower in 1991 die CNA Debuut-prys en word in 1990 genomineer vir die Rapportprys.

Met Onwaarskynlike engele word die tema van die vrou in haar daaglikse taak en vasgevang in haar eie liggaamlikheid voortgesit, maar speel die bewustheid van die siek gemeenskap waarin sy leef ’n groter rol. In hierdie gemeenskap lewe die mense in ’n ruwe wêreld, ver verwyder van die glans en utopie wat deur die media as ideaal voorgehou word. ’n Deurlopende tema is kos en die eet daarvan, wat ten nouste vervleg word met die verhaal-inhoud, op beide fisiese en sielkundige vlak. Verder word die kontras tussen die onskuldige kinderwêreld en die werklikheid van geweld en verval in die grootmenswêreld wat hulle moet betree, in etlike verhale vanuit die perspektief van ’n verwagtende moeder belig.

Merke van die nag se titel verwys na die letsels van emosionele geweld binne verhoudings, waar liefde en ondersteuning doelbewus weerhou word wanneer dit die meeste benodig word en merke laat. Die verhale sentreer veral rondom vrouefigure en hulle geskiedenisse, met dood, verganklikheid en verlies as deurlopende temas, terwyl temas soos bloedskande, depressie, die impak van siekte en erotiek ook aangespreek word. In 2002 ontvang  Merke van die nag die RAU-prys.

Palazzo van die laaste dans handel soos die titel aandui oor dans en dansers, waar dans hoofsaaklik ’n manier en simbool word om aan die werklikheid te ontvlug. Deur middel van die dans word pyn, verwonding, verlies sterfte en rou uitgebeeld. Die dans word per geleentheid ’n dodedans (die laaste dans van die titel) en die bundel se temas sluit in die dood en sosiale kwessies soos ras, geslagtelike identiteit en ander aktuele sake binne die hedendaagse stadsbestaan. Die vertellers in die verhale is meestal vroue met ’n vroeëre betrokkenheid by dans, wat met woorde trag om die onsegbaarheid van die bewegings en lyne van die dans te kommunikeer.

Die naaimasjien en ander stories bevat tien kortverhale en bevestig Greeff se posisie as een van Afrikaans se voorste kortverhaalskrywers. Sy slaag daarin om die onbenullige met betekenis in te klee en die verhale bestaan gereeld uit oënskynlik onbelangrike gebeure wat agterna beskou ’n ingrypende invloed op die karakters uitgeoefen het. In ’n aantal herinneringsverhale kry die detail ekstra trefkrag deur beskrywing met treffende beelde. Die openingsverhaal is Al wat ek sien, waarin die verteller se eksentrieke tante Nan onthou word. Die titelverhaal verskyn reeds in 2008 in Die Burger se By en het reeds bekendheid verwerf deurdat dit omskep is in ’n drama en regdeur die land met groot sukses opgevoer is. Die 81-jarige Magdaleen maak haar Bernina-naaimasjien gereed sodat die nuwe eienaar dit kan kom haal. Terwyl sy die naaimasjien voorberei, roep sy verskeie insidente in haar lewe op vanaf haar kindertyd as plaaskind tot haar getroude jare met Tielman en hul vier kinders. Dit word ’n persoonlike kroniek van ’n hele leeftyd met sy geluk, verlies, verlange en versoening, asook ’n weerspieëling van haar belewenis van die politieke geskiedenis van haar tyd. Verskeie verhale verken ook die erotiek. Die liefdesverhaal Uil en Kaatjie is ’n hoogtepunt met sy sprokieselemente en poëtiese aard. “Stasie” en “Patrys se open plan” is verder noemenswaardig, met laasgenoemde se karakterisering wat veral doeltreffend is. Op intertekstuele wyse word verskeie skrywers en figure betrek, met Op die rug van baie ganse wat agterin die bundel ingesluit word as ’n ode aan al die bronne wat die skrywer geïnspireer het en leidrade bevat na die funksie van die bronne in die verhale. Die intertekstuele inhoud doen egter nie afbreek aan die toeganklikheid van die verhale nie, maar verdiep slegs die inhoud.

Spektakels en mirakels bevat ’n keur uit haar rubrieke vir Sarie se agterblad en in Alles behalwe die geheim van my whiskies bundel sy rubrieke wat hoofsaaklik in Die Burger en Rapport verskyn het.

In 2005 wen sy met die verhaal Swiets in Rhodesië die Stellenbosse Woordfees, Protea Boekhuis en LitNet se nasionale kortverhaalkompetisie. Die Sanlam letterkundeprys in 1999 vir ’n gepubliseerde Engelse kortverhaal sedert 1997 word aan Tell him it is never too late (opgeneem in die versamelbundel The torn veil) toegeken en hierdie verhaal word ook genomineer vir die Caine Prize for African Literature in 2003. Die verhaal handel oor menslike verhoudings, kinderloosheid en die kwesbaarheid van ouer mense en is in Afrikaans ook later opgeneem in Merke van die nag.

Versamelbundels

Haar verhale verskyn in tydskrifte en bloemlesings in Denemarke, België, die Nederlande en die Verenigde State van Amerika en word ook opgeneem in verskeie plaaslike versamelbundels, waaronder The torn veil, Veerkrag, Vrouevertellers, Borde, borde, boordevol, Vuurslag, Die mooiste liefde is verby, Vonkfiksie, Op hulle stukke, Vrou: Mens, Dogters van Afrika, Eeu, Vertellers 2, Like a house of fire, Africa, At the rendezvous of victory, Lyfspel / Bodyplay, ’n Rooie met ratte, Pa en Die wond en ander verhale. Haar werk word ook in Nederlands, Duits, Deens en Engels vertaal.

As samesteller is sy in 1994 verantwoordelik vir die versamelbundel oor erotiese prosa Lyfspel / Bodyplay.

Romans en ander prosa

Sy skryf ook romans en ander prosa. Haar eerste roman, Al die windrigtings van my wêreld, beskryf die hedendaagse gewone Suid-Afrikaanse mens se lewe uit die oogpunt van die verteller, Kiewiet. Die titel verwys na al die disparate mense en situasies wat oor Kiewiet se pad kom. Terwyl sy besig is met ’n rugsakreis deur Europa sterf haar ouma Riet gewelddadig in die nuwe Suid-Afrika met sy misdaad. Dwarsdeur haar lewe was ouma Riet vir Kiewiet ’n mentor en soort magiese figuur, wat haar gehelp het deur haar egskeiding, die grootmaak van haar kinders en nuwe verhoudings. Kiewiet keer terug na Suid-Afrika vir die begrafnis. Op Heathrow ontmoet sy toevallig vir Jannes, ’n gewese minnaar, en hulle begin weer met ’n verhouding.  In Suid-Afrika ontmoet sy weer ou kennisse en deur terugflitse word haar lewe geopenbaar, met ouma Riet wat herverskynings maak. Haar verhouding met Jannes op universiteit eindig, sy trou en haar kinders word gebore, maar die huwelik eindig in ’n egskeiding. Daarna is daar weer ’n kans op geluk. Haar interaksie met ander geskied alles teen die agtergrond van die politieke omwentelinge in die land, in die hede en verlede, en die boek word dan tekenend van ’n deurmekaar mens se soeke na geluk in ’n deurmekaar tyd. Die boek word in Engels, Duits en Nederlands vertaal.

Hanna vertel van ’n vrou wat as kind gemolesteer word. Later word sy kleremaker en wanneer haar man Ville haar verlaat en haar kinders, Wim en Anja, die huis verlaat en oorsee rondswerf, raak sy toenemend verslaaf aan alkohol. Wanneer Wim uit die buiteland terugkeer beplan sy ’n feesmaal, waartydens haar hele lewe uitmekaarspat toe sy die vuurwarm bredie bo-op haar laat uitval en lelik verbrand. In ’n inrigting vir verslaafdes trotseer sy weer in gespreksessies haar verlede om in haar eie verhaal berusting te kan vind. Haar verhaal kom broksgewys aan die lig, van haar oupagrootjie Joshua se afgesonderde lewe in die vuurtoring op Dasseneiland; haar eie kinderjare op die kaal pastoriewerf in die Karoo; haar skoonpa Emil se ateljee hoog bo Stockholm se waters wat lei tot ’n duur oordeelsfout wat steeds ’n skaduwee gooi oor haar lewe en Anja se gelaatstrekke wat haar dit nie laat vergeet nie; en haar seniele skoonma Mary wat daardie tyd in ’n versorgingsoord was. Hanna leer tydens die terapiesessies dat elkeen ’n storie het om te vertel en vir sommige bring dit heling. Self besef sy dat die verlede nooit ten volle afgehandel kan word nie. Hanna is in ongepubliseerde vorm onder die titel Spieël in ’n raaisel in 2001 een van die finaliste vir Insig-Kwela-Sanlam se romanwedstryd.

Kinder en jeugverhale

Kinderverhale van haar is Enebene en die ander, Net perfek (wat in 2000 met ’n ATKV Kinderboektoekenning vir ouderdomsgroep 3-5 jaar bekroon word) en ’n Ma moet soms jok. In 1993 stel sy die verhalebundel vir jong volwassenes, Veerkrag saam en daarna is sy ook saam met Riana Scheepers verantwoordelik vir Sussie Veer is dood en ander verhale, ’n versamelbundel van kortverhale vir die jeug.

Dramas

Haar eerste drama, Die naaimasjien, word in 2008 met die Nagtegaal-prys bekroon en wen ook twee Kannas by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK) van 2009. Dit stap weg met die Herrie-gewildheidsprys vir die gewildste stuk en Sandra Prinsloo wen ook die Kanna vir die beste vroulike kunstenaar op die fees. In hierdie eenpersoondrama neem die 81-jarige Magdaleen ons deur haar lewe en herinnerings op die dag wat sy haar naaimasjien regmaak sodat die nuwe eienaar, mev. Madikizela, dit kan kom haal. Terwyl sy die naaimasjien voorberei, roep sy verskeie insidente in haar lewe op vanaf haar kindertyd as plaaskind tot haar getroude jare met Tielman en hul vier kinders. Die drama is nie net ’n persoonlike kroniek van haar lewensreis met sy geluk, verlies, verlange en versoening nie, maar word ook ’n weerspieëling van haar belewenis van die politieke geskiedenis van haar tyd. Die teks word ook vir die radio verwerk en uitgesaai en Sandra Prinsloo word in 2011 vir ’n Naledi-toekenning benoem vir beste vertoning deur ’n vrou in ’n hoofrol. Hierdie drama word in Engels vertaal as The sewing machine en in 2012 by die Edinburgh-fees in Skotland opgevoer, waar dit goeie resensies verwerf.

Buitepos debuteer by 2012 se Woordfees, waarna dit ook by die KKNK en elders opgevoer word. Dit handel oor ’n man wat in die afgeleë Karoodorp Buitepos elke middag in die droë rivierloop alleen is met sy klippe, gedagtes en drome. Sy lewe verander wanneer die poskantoor laat weet daar wag ’n geregistreerde brief vir hom.

Rondomskrikis ’n drama geïnspireer deur die grusame verkragting en moord op die jong Anene Booysen deur haar seunsvriend en sy maats in Bredasdorp in Februarie 2013. Dit debuteer in 2014 by die KKNK onder regie van Hennie van Greunen. Die titel van die drama suggereer dat die karakters omring is deur angs, maar die drama self bevat tog humor en hoop. Die onderwyseres Jasmien Adams probeer ’n verskil maak in die tiener Antjie Fortuin se lewe. Hierdie drama weerspieël hoe volwassenes die kinders faal, maar vind tog hoop in ’n maalkolk van wanhoop. In 2014 word die drama vir ses Kanna-toekennings benoem na opvoering daarvan by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees op Oudtshoorn en word daarna ook benoem vir ses Fiësta-toekennings. Rondomskrik verower in 2014 die ATKV se prys vir ’n dramateks.

Digkuns

Rachelle Greeff skryf ook gedigte, waarvan sommige as student in Penseel en daarna in Standpunte verskyn.

Sy verwerf die volgende toekennings:

• CNA-debuutprys vir haar eerste publikasie, Die rugkant van die bruid.
• 1998: ATKV-prys vir Jeuglektuur (Net perfek)
• 1999: Sanlam-letterkundeprys vir die kortverhaal, Tell him it is never too late
• 2002: RAU-prys vir Skeppende Skryfwerk vir Merke van die nag.
• 2005: Wen die Stellenbosch Woordfees, Protea Boekehuis en LitNet se nasionale kortverhaalkompetisie met Swiets in Rhodesië.
• 2008: Nagtegaal-teksprys vir haar toneelstuk, Die Naaimasjien (van 'n kortverhaal aangepas)
• 2009: KKNK se Herrie-gewildheidsprys vir Die Naaimasjien
• 2010: Fleur de Cap Beste Inheemse teks vir Die Naaimasjien

Boeke wat sy geskryf het:

• Die rugkant van die bruid, (kortverhale), 1990
• Onwaarskynlike engele (kortverhale), 1993
• Al die windrigtings van my wêreld (roman), 1996
• Net perfek (kinderboek)
• Enebene en die ander, (kinderboek), 1996
• Spektakels en mirakels (versameling van die outeur se tydskrifartikels), 1998
• Merke van die nag (kortverhale), 2001
• Hanna (roman), Tafelberg, 2002
• 'n Ma moet soms soek (Leesboek vir kinders – Graad 4), Kagiso 2004
• Palazzo van die laaste dans (kortverhale), Kwela Books, 2006
• Alles behalwe die geheim van my whiskies (keuse van die outeurs se skrywes uit Die Burger en Rapport), 2008
• Sussie Veer is Dood en Ander Verhale Gr. 10 – 12 (redakteur met Riana Scheepers), Maskew Miller Longman, 2009
• Die Naaimasjien (toneelstuk), LAPA Uitgewers, 2011

Samesteller

• Veerkrag, 1993

• Lyfspel / Bodyplay, 1994
• Sussie Veer is dood en ander verhale (saam met Riana Scheepers), 2009

• Lys van Afrikaanse skrywers

Boeke

• Human, Thys. Rachelle Greeff (1957-) in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. VanSchaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Biljon, Madeleine. Geliefde leesgoed. Quellerie-Uitgewers Edms. Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1996
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Twee skrywers vir werk bekroon. Volksblad, 18 Oktober 2002
• Anoniem. Voorste skrywers help opkomendes publiseer. Rapport, 23 Augustus 2015
• Beyers, Yvonne. Tussen kombuis, kraamsaal en solitaire. Boeke-Insig, no.2 Somer 2008
• Booyens, Hannelie. Skryf in Engels vir Greeff soos praat onder water. Plus, 13 Julie 1999
• Engelbrecht, Theunis. Rachelle Greeff praat oor debuutroman. Kalender, 27 Februarie 1997
• Erasmus, Elfra. CNA-wenner Rachelle Greeff: skryfstem van meisiekinders sonder stem. Die Burger, 12 September 1991
• Pople, Laetitia. Dans is Rachelle se inspirasie. Plus, 22 Februarie 2007
• Rautenbach, Elmari. Stillewe in suburbia. Insig, Julie 2001
• Rautenbach, Elmari. Yskappery hou nooit op nie. Beeld, 3 November 2015
• Rust, Riette. Lag maak die lewe draaglik. Rapport, 5 Oktober 2014
• Smith, Francois. Eenkantmens voel veilig in verhale. Plus, 31 Augustus 2002
• Steyn, Suzaan. Rachelle praat van die gróót ontbloting. Die Burger, 21 Augustus 1993
• Truter, Suzette. Ek hou konsert. Sarie, 30 Junie 1999
• Van Niekerk, Annemarie. Stip kyk en spits luister. Rapport, 3 November 2002
• Wasserman, Herman. Ons woorde en stories is ons huis. Plus, 29 September 2001

Verwysings