R.E. Griffith

Roedd Robert Emrys Griffith (5 Hydref 1911 - 25 Tachwedd 1975), adnebir fel rheol fel R.E. Griffith,yn Gyfarwyddwr Urdd Gobaith Cymru ac awdur tair cyfrol ar hanes y mudiad.

Addysgwyd R.E. Griffith yn Ysgol Ramadeg Aberpennar. Tra roedd yn ddisgybl yno gydag Walter P. John, sefydlodd y gangen gyntaf o Urdd Gobaith Cymru yn ne Cymru, a hynny yn Abercynon.

Bu'n ffyddlon iawn i'r Urdd, a daeth maes o law, yn gyfarwyddwr arni. Ysgrifennodd dair gyfrol ar hanes y mudiad o'i sefydlu y 1922 hyd at ei dathliad hanner can mlwyddiant yn 1972. Ceir y cyfrolau yn y Gymraeg a'r Saesneg.

R.E. Griffith ac Arwisgiad 1969

Gan i'r Urdd dderbyn gwahoddiad i fod yn rhan o ddathliadau Arwisgo'r Tywysog Siarl yn 1969 gofynwyd i R.E. Griffith gynrychioli'r mudiad ar bwyllgor a sefydlwyd gan Fwrdd Croeso Cymru i gydlynnu digwyddiadau.

Yn ystod y gwrthdarro dros ac yn erbyn Arwisgiad 1969 bu iddo fod yn chwyrn ei feirniadaeth o Llion Roberts, Golydydd papur Y Cymro. Roedd Roberts wedi canmol y Tywysog Siarl ar ei ddarlleniad Cymraeg yn y seremoni ym mhafiliwn Eisteddfod yr Urdd Aberystwyth, 1969 ond wedi canmol hefyd egwyddorion y bobl a gerddodd allan o'r pafiliwn wrth i'r tywysog ddechrau siarad. Doedd R.E. Griffith ddim yn cytuno ag hynny.

Bu i Griffith gynrychioli'r Urdd fel rhan o ddirprwyaeth fwy o sefydliadau Cymraeg yn galw am ragor o ddarlledu teledu yn y Gymraeg. Roedd yn un o'r rhai aeth i gwrdd gyda chynrychiolwyr cwmni teledu TWW ym mis Gorffennaf 1958 i gryfhau darpariaeth iaith Gymraeg ar y teledu.

Cymaint bu gwaddol R.E. Griffiths fel yn 2017 i'r Urdd hysbysebu swydd i berson greu archif ddigidol o hanes y mudiad ers 1972 - blwyddyn olaf llyfr fawr R.E. Griffith ar y mudiad.

• Urdd Gobaith Cymru: Cyfrol 1 1922-1945 Cwmni Urdd Gobaith Cymru (1971) ASIN: B002FW8274

• Gohebiaeth R.E. Griffith yn archif Llyfrgell Genedlaethol Cymru
• Llythyrau R.E. Griffith, 1952-62 at Syr Ifan ab Owen Edwards yn archif Llyfrgell Genedlaethol Cymru