Petrus Coetzee

Ds. Petrus Stefanus Zacharias (oom Pietie) Coetzee (distrik Boshof, Oranje-Vrystaat, 25 Desember 1885 – Bloemfontein, 3 September 1975) was 'n leraar in die Nederduitse Gereformeerde Kerk.

Ds. Coetzee was 'n leier in die Transvaalse sowel as die Vrystaatse Kerk, waarin hy beskryf is as "by uitstek die eerbiedwaardige, geestelike leier van sy Kerk en volk". Sedert 1956 is hy drie keer verkies as moderator van die Vrystaatse Sinode, nadat hy jare vantevore al aktuarius en skriba van die Vrystaatse en later aktuarius van die Transvaalse Sinode was. Hy het lank sitting in die Federale Raad van Kerke gehad en tydens die viering in 1958 van die vyftigjarige jubileum van dié liggaam was hy die voorsitter daarvan. In 1962 word hy ook assessor van die eerste Algemene Sinode. In al die gemeentes wat hy bedien het, speel hy 'n leidende rol in kerklike en kulturele aangeleenthede. Aan die Witwatersrand dien hy in een stadium in 35 liggame en in die Vrystaat in talle sinodale kommissies. Tydens sy verblyf aan die Rand het hy nader kennisgemaak met die besonderse behoeftes van die Afrikaner-intrekkers in dié kosmopolitiese stad. In sy pastorie te Braamfontein is onder meer die idee van die Randse Armesorgraad gebore, 'n liggaam wat jare lank 'n geweldige groot rol gespeel het in die versorging na siel en liggaam van die behoeftige Afrikaners. Tydens sy verblyf daar was hy ook aktuaris van die Transvaalse Sinode.

Vir sy groot werk vereer die Universiteit van Stellenbosch hom in 1965 met 'n eredoktorsgraad in die teologie en in 1966 volg die Vrystaatse Universiteit met 'n eredoktorsgraad in die lettere en wysbegeerte (D.Phil.). Van die groot geleenthede waar hy opgetree het, was die inhuldiging van die eerste twee staatspresidente.

Petrus Coetzee is op die plaas Blaauwboschfontein in die distrik Boshof in die Vrystaat gebore en het die naam gedra van sy grootvader aan grootmoederskant, P.S.Z. Fourie, die eerste landdros van Boshof. Hy was die tweede seun van die gesiene ouerpaar wat ook drie dogters gehad het. Sy eerste skoolonderrig het hy op sy vader se plaas, Bosfontein, ontvang. Terwyl hy op Boshof verder skoolgegaan en die Tweede Vryheidsoorlog in 1899 uitgebreek het, het hy as 14-jarige penkop by die Boshof-Boerekommando aangesluit. Sy onverskrokkenheid in gevegte het dadelik die oog gevang van genl. C. Badenhorst, onder wie se bevel die Boshof-kommando gestaan het. Die generaal het aan hom die belangrike taak van spioen en rapportryer toevertrou. In hierdie hoedanigheid het hy telkemale vertroulike rapporte en boodskappe tussen genls. Badenhorst, Hertzog en De Wet oorgebring. Hierdie kennismaking met genls. Hertzog en De Wet het die grondslag vir 'n hegte vriendskapsband in naoorlogse tye gelê. Tot sy bittere spyt moes hy ook eindelik die wapen op 'n plaas net ten weste van Brandfort neerlê. Dié pynlikheid hiervan, soos hyself vertel het, is in Mei 1961 tot die laaste greintjie toe uitgewis, skryf J.A. Bosch, "toe dit sy heerlike voorreg was om die eerste president van die Republiek van Suid-Afrika, C.R. Swart, met sy verkiesing op sy plaas net ten ooste van Brandfort te gaan gelukwens".

Ná die vredesluiting in 1902 is hy na Franschhoek vir sy verdere skoolopleiding gestuur. Spoedig was sy skooljare agter die rug toe hy in 'n betreklike kort tyd skoolhoër en matriek afgelê het, en is hy na die Victoria-kollege op Stellenbosch vir sy B.A.-graad. Ongelukkig moes hy op hierdie tydstip sy studie weens 'n geldskaarste onderbreek en hy het toe op Reddersburg en later Winburg gaan skoolhou. Daar het hy wiskunde doseer en een van sy eerste leerlinge was Charles Robberts Swart, wat op 13-jarige leeftyd sy matriekeksamen geslaag het. Terwyl hy op Winburg onderwys gegee het, ontmoet hy 'n musiekonderwyseres, Ellen Bredell, met wie hy later in die eg verbind is. Op haar beurt het sy weer musiekonderrig aan 'n minlike dogter, Nellie de Klerk, 'n skoolmaat van C.R. Swart, gegee. Nellie het later die eggenote van C.R. Swart geword. Daar het dus, sedert vroeë tye, 'n hegte vriendskapsband tussen die gesinne Coetzee en Swart bestaan. As onderwyser het Coetzee groot sukses behaal en is selfs deur die uitvoerende raad van die OVS versoek om in die Villiers-kommissie van ondersoek na tegniese onderwys te dien.

Hy besluit egter om sy Heer en volk van die kansel af te dien, en met dié doel voor oë keer hy in 1910 terug na Stellenbosch. Die student Coetzee het met hart en siel sy studie aangepak en sy admissie-eksamen in 1913 cum laude afgelê. Intussen is diamante op die ou familieplaas ontdek en dit stel hom, kort ná sy huwelik, in staat om na Europa te vertrek, waar hy verder aan die Vrye Universiteit van Amsterdam studeer het onder die vermaarde hoogleraars dr. Kuyper en Bavinck. Daar was hy met sy doktorale studie in die teologie besig toe die Eerste Wêreldoorlog 'n einde daaraan maak en hy na Suid-Afrika moet terugkeer.

Ds. Coetzee het in 1915, die jaar waarin hy na Suid-Afrika teruggekeer het, sy proponentseksamen afgelê en hulpprediker in die moedergemeente op Stellenbosch geword, waar hy in Januarie 1916 deur 'n boesemvriend, ds. D.P. Ackerman van Bethlehem, georden is tot leraar van die NG Kerk. Nadat hy die beroep na Odendaalsrus in April daardie jaar aangeneem het, het Jannie Delport, Pieter Lourens en Johannes Swart ds. Coetzee en sy gevolg in April 1916 op Ventersburgweg, die latere Hennenman, gaan afhaal. Die leraar en sy vrou is gasvry en gulhartig in hul nuwe werkkring ontvang. Op 15 April 1916 is die nuwe leraar, die derde in die toe 11 jaar oue gemeente se bestaan, bevestig. Aan dié plegtigheid het deelgeneem ds. A.J. Malherbe van Boshof, wat ook die bevestigingsrede gehou het, en di. W.J. Klomp van Kroonstad, C.J. Pienaar van Bultfontein, C.J. van Niekerk van Edenville, C.R. Ferreira van Koppies en J.J. Krige van Bothaville.

Weens die Rebellie was daar verdeeldheid in die gemeente en tweedrag onder lidmate. Daarvan was ds. Coetzee terdeë bewus. Hy het gevolglik sy intreepreek daarop gemik deur die volgende Sondag 2 Korintiërs 13:11 as teks te neem: "Voorts, Broeders! Zijt blijde, wordt volmaakt, zijt getroost, zijt eensgezind, leeft in vrede; en de God der liefde en des vredes zal met u zijn." Dit was 'n direkte aanval op die verdeeldheid in die gemeente en het dan ook geseënde vrugte afgewerp. Met die huisbesoek het ds. Coetzee dit erns gemaak en ook baie moeite gehad om gemeentelede wat weens politieke geskille uitmekaargespat het, weer bymekaar te kry. Deur gebed, takt en volharding het hy daarin geslaag om die gemeente weer tot 'n hegte eenheid saam te snoer. Bidure en 'n Bybelklas het van krag tot krag gegaan onder sy besielende leiding.

Gedurende sy dienstyd hier het die kerkraad besluit om die "Zaal" van die heer Williams vir die kerk aan te koop. Dit is dan ook gedoen vir £815.51. Oorspronklik wou hulle hierdie saal in 'n skoolkoshuis omskep, maar het later daarteen besluit. Dit sou dien as 'n kerksaal, waaraan die gemeente op daardie stadium 'n behoefte gehad het. 'n Donker tyd het vir die pastorie en gemeente aangebreek in Oktober 1918 toe die gevreesde griep oor die land toegeslaan het, en Odendaalsrus nie verbygegaan het nie. Honderde mense moes in die bed bly weens die siekte. Die pastorie self is tot 'n hospitaal omskep en siekes het tot in die sitkamer gelê. Kosbare lewens is by tientalle gedurende hierdie tyd afgemaai. Die dag met die eerste doopdiens ná die griep was nie maklik te vergeet nie, want net vroue in swart geklee het voor die kansel gestaan, weduwees weens die gevreesde siekte.

Wat die onderwys betref, het ds. Coetzee 'n leidende aandeel geneem in die totstandkoming van 'n koshuis, die vooruitgang van die skool en die eerste matriekklas wat hy in die lewe geroep het. Hy het selfs nege maande lank die rol van onderwyser vertolk. Ook het hy 'n leidende rol in die opheffing van sy volksgenote gespeel deur die kerklike barmhartigheidsdiens.

In Desember 1919 ontvang ds. Coetzee 'n beroep na Philippolis, en word gelei om die beroep te aanvaar na 'n vrugbare verblyf van drie en 'n half jaar in die gemeente. Hy verlaat 'n gemeente wat deur die Rebellie verdeeld was, as 'n eenheid, en 'n primêre skool as 'n sekondêre, met twee koshuise.

Einde 1919 het ds. Coetzee die beroep na die NG gemeente Philippolis aangeneem, waar hy vroeg in 1920 bevestig is. Alhoewel die konsulent, ds. C. Jooste van Trompsburg, in die tussentyd, terwyl die gemeente vakant was ná die dood van die geliefde dr. Tobie Muller, waardevolle geestelike diens verrig het, het ds. Coetzee dadelik na sy aankoms grondige ondersoek na die Sondagskool, katkisasie, Bybelstudieklasse, buitedienste en die onderwys ingestel. Hy het besef dat hierdie terreine die slagaar van sy geestelike bearbeiding was. Onder sy leiding het die kerkraad 'n drastiese besluit na aanleiding van ontug geneem en pogings in werking gestel om dit uit die gemeentelike lewe te weer. So is byvoorbeeld besluit dat alle persone wat hul aan ontug skuldig maak, voortaan voor die volle Kerkraad sou verskyn. Die sielkundige uitwerking hiervan is deur die afname van ontugsake bewys. Deur sy toedoen is die baie moeilikhede betreffende Waterkloof uiteindelik vreedsaam opgelos.

Ds. Coetzee het deur sy prediking sy gemeente tot liefde en vrede aangespoor en dit was inderdaad ook die voorbeeld wat hy gestel het. Die gemeente Philippolis sal hom as die vurige en positiewe prediker onthou wat nie geskroom het om sonde by die naam te noem nie, aldus J.A. Bosch. "Deur besondere takt aan die dag te lê, het hy geweet hoe om sy gemeentelede vir 'n goeie saak in te span en, aan te spoor. Hy was bekend as die kinderliefhebber vir wie hy nooit 'n offer van tyd of krag te groot geag het nie. As gevolg van sy belangstelling in die onderwys en die opvoeding van die jeug was; hy gedurende sy verblyf die groot stukrag agter die vooruitgang van die plaaslike skool." Deur ds. Coetzee se toedoen is die eerste doelmatige koshuis, Ons Huis, daargestel. Dit het hom gegrief dat baie kinders net wag om die ouderdom te bereik waarop die skool verlaat kon word. Daarom het hy dikwels trae seuns en dogters van die huis af teruggebring skool toe. Hy het ook nie geaarsel om, wanneer dit nodig was, self weer as wiskunde-onderwyser in te spring nie. Talle persone wat hy tot die skool teruggedwing het, het wat later hoë posisies in die land beklee.

Ds. Coetzee was steeds bereid om sy offer van watter aard ook al, te bring. In 1922 toe die gemeente in 'n finansiële nood verkeer, het hy nie geaarsel om aan te beveel dat sy jaarlikse salaris met £50 verminder moes word nie. Sommige kerkraadslede het gewag gemaak van die "vertroue en liefdesband wat daar bestaan tussen die pastorie en die gemeente".

P.I. Geyer skryf in Edenburg se driekwarteeu-gedenkboek oor ds. Coetzee se aanname van die beroep na Edenburg dat dit seker vir hom 'n gewigtige besluit moes gewees het "om in die skoene te stap van so 'n waardige en geliefde voorganger soos ds. P. du Toit. Maar hy het net sy hoë roeping geken en dit het hom in staat gestel om nege jaar suksesvolle arbeid in die gemeente te verrig." Ná 'n hartlike ontvangs, 'n plegtige bevestiging deur sy swaer ds. Rabie en 'n kragtige intreepreek, was hy en sy gade spoedig een met die gemeente. Reeds op die Maandag ná sy bevestiging hou hy sy eerste kerkraadsvergadering, wat soos die notule getuig, vol werk en ywer is. Geyer skryf: "Hy is dadelik in die tuig, 'n arbeider van siele, 'n vriend vir armes, vader vir weduwee en wees, 'n krag vir die onderwys en steun-pilaar vir die gemeenskap wat belangstel in alle opbouende vertakkinge van die maatskappy."

Om te voldoen aan die baie geldelike verpligtinge van die gemeente soos sou word. Uit hierdie inkomste sou 'n derde aan sending, 'n derde aan weesinrigtings en 'n derde aan die opvoeding van behoeftige leerlinge bestee word. Om die band tussen dienende en rustende kerkraadslede te behou en die nouere eenheid met die Skepper te kry, bepaal die leraar 'n vroeë bidstonde op Sondagoggende by alle groot kerkgeleenthede. Gemeentelike bidure elke week op Donderdagaand sou voortaan in die kerk gehou word. Die Kerkraad het ook die instelling van Kinder- en Jongeliede-Sondae goedgekeur. Vir die arm kinders het die kerkraad gedurende die wintermaande 'n sopkombuis tot stand gebring.

Op sy vergadering in Mei het die kerkraad amptelik afskeid geneem van die heer D.H. Meiring as kassier. Hy was 'n halwe eeu (1874–1924) die dié gemeente se kassier en het die gemeente Edenburg sedert sy elfde jaar op verskeie maniere gedien.

Om leiding te gee vir die viering van die belangrikste Afrikaanse volksfees van destyds, Dingaansfees (voor dit Geloftedag geword het), het die Kerkraad op sy vergadering van Julie 1925 besluit om Dingaansfees voortaan op uitgebreider skaal te vier. Op sy volgende vergadering het die Kerkraad die kwessie van vry sitplekke in die kerk bespreek. Gemeentelede het reeds in ds. Du Toit se tyd daarom gevra, en die Kerkraad het die saak toe al bespreek en hom in beginsel ten gunste daarvan uitgespreek. Hierdie kwessie blyk een van die neteligste te gewees het omdat talle gemeentelede nie met die gevestigde instelling van verhuurde sitplekke kon breek nie. Die wyse waarop die Kerkraad hierdie kwessie in die komende maande opgelos het, is eerbiedwaardig, aldus P.I. Geyer. Op meer as een vergadering is dit 'n saak van gebed gemaak. Die harmonie moes bewaar word en met die meeste verdraagsaamheid is die saak behandel en in Augustus is vry sitplekke finaal deurgevoer.

Die behoefte aan 'n tehuis vir seuns is in dié tyd sterk gevoel. Weer was dit die kerk wat in hierdie maatskaplike behoefte van die opvoeding die leiding geneem het, want in November daardie jaar het die Kerkraad op voorstel broeders D.F. Malan en F. Eksteen toegestem om £1 500 van sy sustentasiefonds vir die bou van Môreson-Tehuis te leen en met sy eie kommissie die toesig daaroor te hou.

Die vergrote kerk

In November 1925 het die kerkraad hom 'n ander reusetaak ten doel gestel. Die vergroting van die kerkgebou het 'n noodsaaklikheid geword. Nadat die gemeente daartoe besluit het, het die kerkraad tot boukommissie gekies: Ds. Coetzee, J.M. Ackerman, A.P. v. d. Merwe, B.J. Cronje, W. Linström, James van Niekerk, J. van Wyk, J.O.D. du Toit, met die heer De la Cornilliere as argitek en mnr. Ikking as boumeester. Eers op 16 Maart 1928 was die vergrote en herstelde gebou gereed vir inwyding. 'n Nuwe preekstoel, kiaathoutbanke in halfmaanvormige formasie, drie galerye, 'n staalplafon en verskuiwing van die orrel was die belangrikste veranderinge.

'n Preekstoellappie met "God is Liefde" in vergulde letters daarop, is nog 'n gedagtenis van die hand van mev. Ds. Coetzee; 'n pragtafelkleedjie 'n geskenk van mev. W. van der Merwe (van die plaas Pypsteel) en 'n stel mooi stoele is 'n geskenk van mnr. J.M.A. Ackerman. Hierdie inwyding, waarop onder andere oud-ds. Du Toit aanwesig was en 'n boodskap afgelewer het, was 'n geseënde en grootse gebeurtenis. Die week wat die inwyding voorafgegaan het, is gewy aan spesiale dienste gehou deur ds. A.J. Malherbe, J.H. Badenhorst, J. Rabie en ds. Coetzee. Die feestelikheid was 'n besieling, volgens P.I. Geyer, en toe ds. Coetzee se moeder die deur van die kerk ontsluit, het mense met vreugde die hernieude huis van die Here binnegegaan. Ds. A.J. Malherbe, moderator van die Vrystaatse Kerk, het die inwydingsrede gehou en by elke diens van die naweek was die vergrote kerk stampvol.

Mannetehuis, nagmaalskelkies en sending

In Junie 1927 was dit nodig om die kerkraad met twee ouderlinge en twee diakens te vermeerder en teen die einde van 1929 met dieselfde getal, wat die kerkraadslede op 24 gebring het. Teen die einde van 1927 het mej. J. Khan as orreliste bedank en in April van die volgende jaar is mej. H. du Plessis aangestel. In Maart 1928 is die kerk elektries verlig. Deur die ywer van die leraar en die steun van die kerkraad en gemeenskap is daar in 1928 'n tehuis vir bejaarde mans opgerig. Met mnr. en mev. M. C. Boshoff aan die hoof, was dié inrigting 'n volslae sukses totdat dit in 1932 as gevolg van die Wanda-Schweinsberg-Fonds na Bloemfontein verplaas is.

Destyds het 'n groot deel van die gemeente hulle geruime tyd al ten gunste van die gebruik van kelkies by die Nagmaalsviering verklaar. Telkens het die kerkraad hierdie verandering ryplik bespreek. Uiteindelik het die kerkraad in 1930 daartoe besluit, en na die mees taktvolle handelwyse van ds. Coetzee is dit met die April-nagmaal 1931 in gebruik geneem. Gemeentelede wat dit verkies het, het die beker bly gebruik, soos dit trouens nog baie jare daarna geskied het.

Om die belange van die Sendinggemeente beter te behartig het die Kerkrade van Reddersburg ('n dogtergemeente) en Edenburg in Augustus 1930 gesamentlik 'n sendeling beroep. Dié gelukkige keuse het geval op eerw. S.F. Skeen, 'n Afrikaner wat toe werksaam was in Ceylon. Hy is in Oktober van dieselfde jaar op Edenburg bevestig. Maar die kerkraad het ook die kulturele belange van die gemeente behartig, want op voorstel, brr. C.F. de Wet en G. Lotz, is besluit om die leiding te neem met die stigting van 'n tak van die Helpmekaar-Vereniging.

Groot Depressie

Tydens die haglike jare van 1931, 1932 en 1933 waarin depressie en droogte het die distrik tot byna ongekende armoede en op die rand van moedeloosheid, wat byna aan wanhopigheid gegrens het, neergehaal. Ook toe het die kerk sy roeping nie gemis nie. Die leraar, bygestaan deur die kerkraad, het dit 'n saak van gebed gemaak; die kerkgebou die plek van ootmoed. Om die stoflike nood te verlig, het ds. Coetzee uit eie wil 'n aanmerklike bedrag van sy salaris laat val. Dit het ook die kassier, koster en orreliste gedoen. Dis was ook die kerkraad wat die leiding geneem het om met 'n deputasie by die regering te gaan pleit om hulp vir die boere. In 1932 het twee waardige ouderlinge. H.J. Meyer en A.P. van der Merwe, die gemeente ontval.

Die Bybel in Afrikaans

Een van die grootste gebeurtenisse in die annale van die Afrikaanse Kerk was die ingebruikneming van die Bybel in Afrikaans. Op 29 Mei 1933 het die eerste eksemplare in Kaapstad aangekom, en kort daarop het die kerkraad reëlings getref om die ingebruikname in die Edenburg-gemeente feestelik te vier. Op 27 Augustus 1933 het 'n lang optog met die Hollandse en Afrikaanse Bybels na die Kerk gegaan. Plegtig is van die Hollandse Bybel afskeid geneem en is dit langs die nuwe Afrikaanse Bybel neergelê. Antonette, ds. en mev. Coetzee se dogtertjie, het namens die Sondagskool in aanwesigheid van mnr. D.F. Malan, superintendent, die Afrikaanse Bybel op 'n pragkussing aan haar vader oorhandig. Die Sondagskoolpersoneel en -kinders het destyds £5 in die kerkkas gestort om 'n praguitgawe van die Afrikaanse Bybel vir die kansel aan te koop, sodra een beskikbaar word. Onder leiding van mnr. Malan het die kinders 'n Afrikaanse lied gesing en die leraar het 'n weldeurdagte rede oor Psalm 118: 23 gevoer na aanleiding van: (1) Dit is deur God voorberei. (2) Dit is deur God daargestel. (3) Daar word deur God vrugte verwag. Die verrigtinge is verder opgeluister deur koorsang.

Afskeid van Edenburg

Toe ds. Coetzee in Januarie 1934 die beroep na Braamfontein aanneem, was dit 'n gevoelige slag vir die gemeente. Vir die beswil van ons gemeente, skool en gemeenskap het hy gedurende die nege jaar van sy bediening daar sewe beroepe van die hand gewys, naamlik na Dewetsdorp, Kroonstad-Noord, Bethlehem-Wes, Wepener, Barkly-Oos, Somerset Strand en Brandfort. Volgens P.I. Geyer het hoe bemind ds. Coetzee hom in die gemeente en maatskappy gemaak het, duidelik geblyk by sy afskeid. Elke moontlike plekkie in die kerk was beset toe hy die Sondag sy roerende afskeidspreek lewer. "Oor menig wang het die trane vryelik gerol." Die koor het 'n vaarwellied gesing en 'n pragtige vergulde adres en tjek is aan hom en mev. Coetzee oorhandig. 'n Groot openbare afskeid het sy vertrek uit die gemeente afgesluit. Ouderling J.F. van Wyk het hom aan die gemeente Braamfontein gaan afgee. Sy tydperk van nege jaar was vol vrugbare arbeid waarin veel tot stand gebring is. In hierdie kort bestek het die Kerk vir £7 950 laat bou waarvan £4 750 afbetaal was met sy vertrek. Geyer skryf: "Ds. Coetzee is 'n vurige prediker wat die sonde met geselroede slaan, wat Gods liefde en genade met teerheid aan die siel bring."

Ds. A.P. Smit skryf in Ons Kerk in die Goudstad dat ds. Coetzee in Desember 1933 die beroep na die NG gemeente Johannesburg kon aanneem en die rustige Vrystaatse dorpie verlaat vir die groot en woelige Goudstad, "is so tipies van 'n man wat lewe om te dien en daarom altyd tot 'n moeiliker en swaarder werkkring aangetrokke voel. Met dieselfde onvermoeide ywer en onuitputlike werkkrag waarmee hy Edenburg en die Vrystaatse Kerk gedien het, sal ds. Coetzee hom ook nou te dienste van die Kerk (en die volk) aan die Rand en in Transvaal te stel.

Verwelkoming

Op Vrydag 10 Februarie 1934 het 'n sestiental motors ds. en mev. Coetzee op Baragwanath, langs die hoof weg van Potchefstroom, ontmoet. Na die sing van Psalm 146 vers 1 en warme handdrukke deur die aanwesiges, het die stoet motors ordelik na die pastorie beweeg, waar die nuwe pastoriegesin deur etlike gemeentelede ingewag is en Dat 's Heren zegen op u daal, toegesing is. Daardie aand het sowat 600 siele die Eendragsaal van hoek tot kant beset. Onder die ere-aste, wat saam met die nuwe dominee en sy gade uit die Vrystaat gekom het, was sy bejaarde moeder en sy swaer, ds. Jacob Rabie van Zastron. Hierdie funksie het eintlik 'n dubbele karakter gedra: enersyds was dit 'n verwelkoming vir die nuwe predikant en sy eggenote en andersyds 'n afskeid vir eerw. Roode wat die gemeente met soveel sen tydens die vakature bearbei het.

Behalwe die gebruiklike adresse, het 'n paar toesprake deur die besoekende predikante en ds. Coetzee gevolg. By geleentheid van die plegtige bevestiging Saterdagaand, toe bogenoemde ds. Rabie die rede uitgespreek het, het nie minder nie as sewentien predikante en sendelinge die pas bevestigde voor die kansel die seën van die Here met 'n warme handdruk kom toewens. Onder hulle was die konsulent, ds. S. W. van Niekerk, wat van Ringsweë die bevestiging waargeneem het, ds. D.P. Cillié, oudleraar van Johannesburg wat vir die doel van Harrismith oorgekom het en eerw. T.C. Esterhuizen wat vandag nog namens ons Kerk die kleurlingsending in Johannesburg behartig. As uitgangspunt vir sy intreepreek die Sondagmôre, het ds. Coetzee hierdie woord van die Apostel gekies: Want ek het my voorgeneem om niks onder julle te weet nie, behalwe Jesus Christus, en Hom as gekruisigde (1 Korintiërs 2: 2). (Die Kerkbode, 7 en 14 Maart 1934.)

Opbloei in gemeentelewe

Ds. en mev. Coetzee het met hart en siel aan die werk gegaan en binne 'n jaar na hul aankoms was daar, volgens ds. A.P. Smit,"onmiskenbare tekens van 'n geseënde opbloei in die gemeentelike lewe". Die opkomste na die eredienste het so aansienlik verbeter dat daar selfs aan die bou van 'n ekstra galery in die kerk gedink is. Veral Sondagaande was die kerk so vol dat moeilik sitplek vir almal gevind kon word. Uit die ringsverslae van 1935–1936 blyk dan ook dat van al die ringsgemeentes, dié van Johannesburg die eerste plek ingeneem het, wat erediens-kollektes betref, 'n duidelike bewys dat die eredienste deur die gemeentelede druk besoek is en dat die gemeente die kanselboodskappe en veral ook die herderlike besoekwerk hoog waardeer het. Die kerkraadsnotule uit hierdie tyd maak dan ook meermale gewag van "die aangename samewerking tussen die lede van die kerkraad" (Sept. 1937) en van die hoë waardering van die kerkraad van die selfopofferende dienste van ds. en mev. Coetzee.

So byvoorbeeld het die kerkraad op voorstel van broeders P.J. van Gass en H.J. Storm in sy vergadering op 14 September 1937, net na die geslaagde Vyftigjarige Jubelfees van die gemeente, met algemene stemme 'n mosie aangeneem, waarin ds. Coetzee verseker word "dat die kerkraad met genoeë en waardering kennis neem van die groot en heerlike werk wat hier deur hom verrig word en vertrou dat die Heer hom en sy eggenote (sy tweede vrou) krag en genade sal gee om nog lank daarmee voort te gaan tot Sy eer en tot opheffing van ons volksgenote". 'n Jaar later boekstaaf die kerkraad andermaal sy opregte dank teenoor hul toegewyde predikant "vir sy ywer in verband met die reparasies aan die kerk en die ligte (van die kerk)". (Kerkraadsnotule, Augustus 1938.) Laasgenoemde mosie staan in verband met sekere veranderings en verbeterings wat daar in die loop van 1938 aan die kerkgebou gedoen is, en waarvoor ds. Coetzee hom baie beywer het. Behalwe dat die binnekant van die kerk deur die firma Herbert Evans skoongemaak en afgewit is, het die kerkraad ook die tender van die heer F.P. Viljoen aangeneem "vir die verbetering van die kerkligte". 'n Skenking van dr. F.P. Fouche "ter gedagtenis aan wyle mev. Fouche" het die kerkraad in staat gestel om hierdie werk te laat doen. Nou was dit nog die akoestiek van die kerkgebou, wat ten spyte van etlike pogings ter verbetering in die verlede, nog baie te wense oorgelaat het.

Kerkskuld uitgewis

Waar die gemeentelike lewe opbloei, kom dit gewoonlik ook die kerkkas ten goede. So was dit ook hier. Nie alleen is einde ten laaste die gemeenteskuld gedelg nie, maar die jaarlikse ontvangste het in hierdie tyd in meerdere of mindere mate darem altyd die lopende uitgawes oortref. Hierdie verbetering moet natuurlik in die raamwerk van die beter tye gesien word. In die laat-dertiger jare het die na-oorlogse depressie-toestande eindelik begin opklaar en voorspoediger tye het ingetree. Ds. Coetzee was juis die aangewese man om van elke moontlike kans ter verbetering van die geldsake van die gemeente, die regte en die volste gebruik te maak. Pas na die aankoms van ds. Coetzee het dankofferlyste in verband met die jaarlikse dankfees die ou koevertjies vervang. Die maandelikse bydraes word weliswaar nog gevra, maar daar word nou meer as ooit tevore van die jaarlikse dankfeeste werk gemaak.

Behalwe wyksbasaars is in daardie jare groot sentrale gemeentelike basaars georganiseer, wat onder die geesdriftige en besielende leiding van ds. en mev. Coetzee gestaan het. En die gunstige gevolge het nie uitgebly nie. Reeds in Februarie 1935 — 'n jaar ná die bevestiging van ds. Coetzee —maak die finansiële kommissie van die kerkraad die broeders attent op die besliste vooruitgang van die gemeente op finansiële gebied. Dat die gemeenteskuld — vir die vermindering waarvan wyle ds. Cillié hom reeds so baie beywer het — teen hierdie tyd reeds uitgewis was, blyk uit hierdie interessante besluit wat die Susterskring kort tevore geneem het en nou in die kerkraadsvergadering ter tafel gelê word: "Aangesien die Susterskring gestig is in 'n tyd toe die gemeente met 'n swaar skuld belas was en met die doel om die kerkraad geldelik te ondersteun om die skuld af te betaal, en aangesien daar verneem word dat die gemeente nou sonder skuld is, (eie kursivering A.P.S.) en die geldelike steun nou nie meer nodig het nie, besluit die lede teenwoordig dat die Susterskring ophou om te bestaan vanaf hierdie datum en dat die kerkraad in kennis gestel word van die besluit." (Kerkraadsnotule, Mei 1935.) Na aanleiding hiervan boekstaaf die kerkraad sy dank en waardering vir wat die susters „in dae van donkerheid" deur hierdie organisasie vir die vermindering van die kerkskuld gedoen het.

Die gemeente se maandblad

'n Ander teken van gesonde groei destyds, was die oprigting van 'n eie gemeentelike maandblad deur ds. Coetzee. Ds. Martins het wel 30 jaar vroeër die sogenaamde Witwatersrand Kerk- en Skoolblad in die lewe geroep. Dit was egter nie 'n gemeentelike blad nie, maar feitlik 'n soort Ringsblad en dit het ook maar 'n baie kortstondige bestaan gehad (1905–1906). In Januarie 1923 het die predikant van Johannesburg-0os (ds. William Nicol) met 'n gedrukte maandbrief ("Irenenuus") begin, wat gou baie gewild in sy gemeente geword het. Dit was waarskynlik met hierdie voorbeeld in gedagte, dat ds. Cillié in 1931 aan die hand gedoen het "dat 'n blaadjie gedruk en elke maand uitgegee word in ons gemeente en dat hy die skrywer daarvan sou wees". (Kerkraadsnotule, Maart 1931.) Om die een of ander rede, waarskynlik weens die daaropvolgende ernstige siekte van die plaaslike leraar, is nooit uitvoering hieraan gegee nie. Maar pas het ds. Coetzee in Johannesburg aangekom, of hy begin aan die saak te roer. Nog in Desember van daardie jaar (1934) stem die kerkraad in beginsel ten gunste van die uitgee van so 'n maandblad. En toe het ds. Coetzee, met 'n deursettingsvermoë so eie aan hom, die saak aangepak en omstreeks Maart 1935 met die eerste nommer van Die Fakkel verskyn onder redakteurskap van die plaaslike predikant en bygestaan deur 'n paar onderwysers(esse) van die Hoërskool Helpmekaar. Volgens die kerkraadsnotule uit hierdie tyd is dit gedruk, eers deur ene J.C. Fick en later deur Die Vaderland. Hierdie blaadjie het sowat twee en 'n half jaar bestaan. Die laaste nommer het in Augustus 1937 verskyn. Met die oog op die besluit van die Sinode kort tevore om 'n eie maandblad vir die Transvaalse Kerk in die lewe te roep, het die kerkraad besluit om die publikasie van Die Fakkel te staak en op sowat 750 eksemplare van die maandblad in te teken. Hierdie kerkblad het vanaf Desember van daardie jaar gereeld onder die naam van Die Voorligter (later Lig) verskyn. (Kerkraadsnotule, Junie 1937.)

Mev. Coetzee se heengaan

Vroeg in 1935 het mev. Coetzee bedenklik siek geword, en in die kerkraadsvergadering van Mei daardie jaar is ernstige voorbidding vir haar gedoen. Ds. A.P. Smit skryf: "(D)it het God in Sy aanbiddelike wysheid behaag om haar na 'n lang en smartlike lyding deur die dood weg te neem teen die middel van 1936. Groot en diep was die smart en droefheid van ds. Coetzee en sy kinders; maar ook dié van die kerkraad en gemeente, wat dan ook op gevoelvolle wyse in hierdie donker dae sy deelneming met die bedroefdes betuig het, deur woord sowel as deur daad." In die kerkraadsvergadering van Junie 1936 het oudl. P.J. van Gass opgestaan en "'n mosie van deelneming met die voorsitter en sy gesin in hul swaar beproewing" voorgestel en bygevoeg: "'n Bidder is ons ontval . . . Dit moet ons aanspoor tot meer gebed!" Met die vyftigjarige gedenkfees van die gemeente in 1937 het die skrywer van die feesbrosjure as volg hulde gebring aan dié toegewyde pastoriemoeder: "Wyle mev. ds. Coetzee was een van die minsaamste moeders en pastoriemoeders aan wie 'n mens kon dink. Sy was 'n nooi Bredell, afkomstig van Helderberg, Stellenbosch. Sy het haar moeder vroeg verloor. Die gemis aan die moederliefde het haar hart sag gemaak vir haar medemens. Sy en ds. Coetzee het verskeie aangenome kinders grootgemaak en laat leer . . . Goeddoen en die versagting van die leed van siekes en behoeftiges was haar leuse. Ten spyte van geknakte gesondheid het sy oral waar sy en haar eggenoot in gemeentes gestaan het, die voortou in vroue- en liefdadigheidsorganisasies geneem. Oral het sy monumente van haar werk nagelaat wat betref die opheffing van veragterdes . . . Sy was 'n wandelende christin wat gebruik gemaak het van elke moontlike kans wat hom voorgedoen het, om sonskyn te bring in huisgesinne waar dit ontbreek het." Ds. Coetzee het in 1937 getrou met die weduwee van sy voorganger in Johannesburg, ds. Cillié.

Die vyftigjarige gedenkfees

Vier jaar ná die invoering van die Afrikaanse Bybel het die gemeente Johannesburg self 'n belangrike mylpaal bereik. Reeds in September van die vorige jaar is die viering van die 50-jarige bestaan van die gemeente deur ouderling J. Joubert ter sprake gebring, waarop die kerkraad dit in beginsel goedgekeur het en die volgende tot lede van die reëlingskommissie benoem: Ds. Coetzee (voorsitter) en broeders J. Joubert, W.P. Jacobs, C.D. Wentzel, J.A. Muller, P.J. van Gass, J.H. Nel en T.A. Hugo. Later is eerw. T.C. Esterhuizen ook bygevoeg. Hierdie kommissie het aan die werk gegaan en aan die begin van Augustus 1937 kon hy by monde van sy bekwame en geesdriftige voorsitter aan die kerkraad rapporteer: "Dat die 50-jarige feesviering van die gemeente op 28 en 29 Augustus sal plaasvind; die hoofdiens sal deur die plaaslike leraar gelei word en eersdaags sal in Die Kerkbode 'n uitnodiging verskyn aan alle oudlede van die gemeente om die feesviering by te woon. 'n Kleiner kommissie bestaande uit die voorsitter, eerw. Esterhuizen en mnr. Van Heerden van Die Vaderland is aangestel om kort stukkies op te stel omtrent die gemeente wat in pamfletvorm sal verskyn, met 'n portret van die diensdoende kerkraadslede en aan die gemeentelede uitgereik sal word. Kort stukkies sal ook in Die Vaderland verskyn om propaganda te maak."

Hierdie gedenkfees is dan ook op gepaste en luisterryke wyse gedurende die laaste week van Augustus gevier. Die verrigtings wat reeds op Woensdagaand 25 Augustus 1937 in die Braamfonteinse kerkgebou met 'n inleidingsdiens deur die plaaslike leraar begin is, het hul hoogtepunt eers die naweek bereik, toe behalwe ds. Coetzee, 'n hele paar besoekende leraars opgetree het. Die pamflet waarna hierbo verwys is, het terselfdertyd die lig gesien onder die titel: Vyftigjarige Fees van die Braamfonteinse Gemeente. In die kort bestek van 15 bladsye word 'n baie beknopte maar tog interessante oorsig van die geskiedenis van die gemeente gegee. (In Die Vaderland van 24 Augustus 1937 is dit ook weergegee by wyse van 'n paar artikels.) Met sy Vyftigjarige jubelfees het die gemeente sowat 2 500 siele getel, waarvan sowat 1 580 lidmate was. In die vyf Sondagskole het 'n veertigtal leerkragte aan 500 kinders onderrig gegee. Die kerkraad het toe uit sowat 33 broeders bestaan.

Ds. A.P. Smit skryf: "Merkwaardig was die groei van hierdie gemeente sedert sy stigting 'n half eeu gelede! Maar verbasend ook die uitbreiding van ons Kerk aan die Rand in hierdie vyftig jaar. In 1887 was Johannesburg, met sy paar honderd lidmate, nog die enigste gemeente van ons Kerk aan die Rand. Vyftig jaar later tel die gemeentes van die Ned. Herv. of Geref. Kerk aan die Rand, van Springs tot Randfontein, nie minder as twee-en-twintig nie en beloop die lidmatetal reeds 62 000! Gedurende die daaropvolgende dekade (1937–1947) sou ons Kerk aan die Rand eers met rasse skrede vooruitgaan."

Eeufees van die Transvaalse Kerk

Die honderdjarige bestaan van die Kerk in Transvaal is ook in Johannesburg op waardige wyse herdenk. So byvoorbeeld het die gemeentes van die Ring van Johannesburg die naweek van 20 tot 22 Maart 1942 twee keer vir gesamentlike feesdienste in die stadsaal byeengekom, waar onder meer proff. J.H. Kritzinger en G.B.A. Gerdener en ds. Coetzee van Johannesburg as sprekers opgetree het, luidens 'n berig in Die Transvaler van 16 Maart 1942.

Hulpleraars in Johannesburg

Ds. Coetzee het pas in die gemeente Johannesburg aangekom, of hy het besef dat 'n hulpprediker in hierdie groot gemeente 'n dringende noodsaaklikheid was. So het die kerkraad in Augustus 1935 die diens van 'n sekere prop. Botha gevra en verkry, maar toe hy alweer in Desember van daardie jaar die gemeente verlaat, moes ds. Coetzee weer alleen die mas opkom. Op die duur kon hy egter nie volhou nie, en in Augustus 1936 het hy die kerkraad weer versoek om 'n hulpprediker aan te stel "aangesien hy voel dat die gemeentelike werk, weens die uitgebreidheid daarvan skade ly", luidens die Kerkraadsnotule, Augustus 1936. Die kerkraad het ingestem en so is prop. Martin Kruger as hulpprediker aangestel. Eers was sy betrekking tydelik, maar teen die einde van 1937 is hy tot vaste hulpprediker beroep en as sodanig georden. Nadat hy die gemeente nagenoeg twee jaar as hulpprediger getrou gedien het, het hy 'n beroep na die nuwe gemeente Westdene ontvang en teen die einde van Junie 1938 van die gemeente afskeid geneem. Hierdie laaste hulpprediker van Johannesburg was daarna predikant van onder meer Graaff-Reinet, Linden en Ontdekkers.

Nadat ds. Coetzee die gemeente oor die elf jaar met besondere toewyding en vlyt gedien het, het hy 'n beroep na sy ou gemeente in die Vrystaat ontvang. Sy liggaamskragte kon op die duur die harde en spannende werk in die stad nie verdra nie en 'n verandering na 'n ligter werkkring het wenslik geword. Toe so 'n roepstem dan ook tot hom kom en dit nogal uit die geliefde Vrystaat, het hy daarin die wil van die Heer herken en besluit om na Edenburg terug te gaan. Op 5 April 1945 is by wyse van 'n gesellige byeenkoms in die Selborne-saal van hom en mev. Coetzee afskeid geneem. Op gevoelvolle en gepaste wyse is gewag gemaak van die groot werk wat hy vir sy Kerk en volk in Transvaal en by name aan die Rand gedoen het. Die Transvaalse Kerk het hy onder meer as aktuarius gedien en van tyd tot tyd in belangrike onderwys- en armesorgkommissie sitting geneem.

Ná Johannesburg het ds. Coetzee vir 'n tweede maal 'n beroep na Edenburg aangeneem waar hy op 21 April 1945 bevestig is. Die laaste gemeente wat hy bedien het, was De Bloem, in Bloemfontein, waar hy op 9 Julie 1949 bevestig is. Ds. Coetzee het, toe dit nodig was, soms tot vier dienste op 'n Sondag in Bloemfontein gehou. Hiervan was twee in sy eie gemeente en twee vir die gevangenes in die tronk. Die Wanda Schweinsbergtehuis vir oues van dae in Bloemfontein is ook sy skepping. Hy het die tehuis op Edenburg begin en dit was so geslaagd dat wyle mnr. Schweinsberg van Fauresmith 'n groot skenking aan hom vir die inrigting gedoen het, op voorwaarde dat dit na Bloemfontein verskuif word.

Gedurende Februarie 1966 het hy sy emeritaat aanvaar. Ná sy aftrede het hy sy geestelike werk voortgesit in Bloemfontein se hospitale en sy wens om in die diens van sy Meester te sterf, is vervul deurdat hy enkele ure voor sy plotselinge heengaan tydens sy middagslapie op 3 September 1975, nog pasiënte in die Nasionale Hospitaal besoek het.

Sy eerste eggenote het hom in 1936 ontval. Dié gesiene herderspaar het een seun en vier dogters grootgemaak en ook verskeie aangenome kinders wat hulle laat leer het en hul pastorie as 'n ouerlike woning aangeneem het. In 1937 is ds. Coetzee weer getroud met die weduwee van sy boesemvriend, ds. D.P. Cillié.

Ds. A.P. Smit skryf in 1947, in die gedenkboek vir die sestigjarige bestaansviering van die Johannesburgse gemeente as volg oor ds. Coetzee: "As iemand wat sy volk liefhet en baie in die geestelik en ekonomiese verheffing van hierdie volk belang stel, het hy hom dan ook heelhartig met die Reddingsdaadbond vereenselwig, met die gevolg dat hy later tot lid van die uitvoerende raad van hierdie organisasie verkies is. Voorts stel hy 'n lewende belang in die geestelike vorming van ons jongmense en is selfs 'n paar jaar gelede beroep tot organiserende sekretaris van die Strewersvereniging in ons land, 'n benoeming van wat hy hom egter nie laat welgeval het nie.

'n Troue vriend van ds. P.S.Z. Coetzee het hom bestempel as "'n gawe van die Here aan die kerk". Hy was in menige opsig 'n unieke persoonlikheid wat veral onthou sal word vir sy vurige prediking en sy getroue pastorale arbeid. Hy het ook 'n warm kloppende hart vir die sending en onderwys gehad. Onder sy leiding het die moederkerk en die sendingkerk hartlik saamgewerk. Hy het hom ook onderskei as volksman. Hy was bekend vir die erns en toewyding waarmee hy gewerk het. Sy liefde vir die Here, vir die NG Kerk en die Afrikanervolk het hom verteer. Tydens sy bediening in Johannesburg het hy hom veral die lot van die minderbevoorregtes ernstig aangetrek. Dit was dan ook tot op groot hoogte deur sy toedoen dat die barmhartigheidswerk van die kerk daar 'n wetenskaplik georganiseerde vorm aangeneem het, aldus M.G.W. de Kock.

• (af) Bosch, J.A. 1962. Eeufeesgedenkboek van die N.G. gemeente Philippolis, 1862–1962. Philippolis: Eeufeesreëlingskomitee.
• (af) De Kock, M.G.W. 1980. 75 jaar van God se genade in die Goudveld. Nederduitse Gereformeerde Kerk Odeldaalsrus 1905–1980. Odendaalsrus: NG Kerkraad.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Smit, ds. A.P. (1948) Ons Kerk in die Goudstad (1887–1947). Kaapstad: Kerkrade van Johannesburg, Fordsburg, Johannesburg-Oos en Jeppestown.