Petros Roussos

Ο Πέτρος Ρούσος (πραγματικό όνομα Πέτρος Πολυχρονίδης, 1908 — 30 Ιουλίου 1992) ήταν Έλληνας δημοσιογράφος και πολιτικός, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και διευθυντής του «Ριζοσπάστη». Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, ανέλαβε το Υπουργείο Εξωτερικών στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (ΠΔΚ).

Ο Πέτρος Ρούσος γεννήθηκε το 1908 (ως Πέτρος Πολυχρονίδης) στο παραθαλάσσιο χωριό Γάνος της οθωμανικής Ανατολικής Θράκης, που σήμερα ανήκει στην Τουρκία. Όταν το χωριό του επλήγη από ισχυρό σεισμό, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Οδησσό της Ρωσίας. Φοίτησε στην Ελληνική Εμπορική Σχολή της Οδησσού, και ήρθε σε επαφή με τις ιδέες της Οκτωβριανής Επανάστασης, ασπαζόμενος την κομμουνιστική ιδεολογία.

Το 1923 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, στον Πειραιά, και προσχώρησε στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ). Το 1930 ανέλαβε γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής της ΟΚΝΕ. Το κομματικό του ψευδώνυμο ήταν «Υδραίος».

Μετά την ΟΚΝΕ, έγινε μέλος και του ΚΚΕ. Αρχικά ήταν χαμηλόβαθμο στέλεχος του κόμματος, όμως με την άνοδο στην ηγεσία του Νίκου Ζαχαριάδη, το 1931, ανέβηκε ταχύτατα στην κομματική ιεραρχία. Χρημάτισε δημοσιογράφος, πολιτικός συντάκτης, αρχισυντάκτης και τελικά διευθυντής του «Ριζοσπάστη». Φοίτησε στις κομματικές σχολές KUTV (Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργατών Ανατολής) στη Μόσχα και έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ).

Η άπταιστη γνώση της ρωσικής γλώσσας και η προσήλωσή του στις ιδέες του Μαρξισμού-Λενινισμού και της Κομμουνιστικής Διεθνούς αποτέλεσαν τα προσόντα για τον Ρούσο ώστε να χειρίζεται προνομιακά τις επαφές του ΚΚΕ με τη σοβιετική πρεσβεία στην Αθήνα. Καθώς αρχικά ήταν σχετικά άγνωστο κομματικό στέλεχος χαμηλού προφίλ, δεν βρισκόταν στο στόχαστρο των διωκτικών αρχών, και αυτό του εξασφάλιζε μια σχετική ελευθερία κινήσεων. Αποτελούσε τον σύνδεσμο μεταξύ του ΚΚΕ και του ΚΚΣΕ και αρκετές φορές συμμετείχε σε αντιπροσωπείες του ΚΚΕ που ελάμβαναν μέρος στις εργασίες της Κομμουνιστικής Διεθνούς στη Μόσχα.

Εκλέχθηκε για πρώτη φορά μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ το 1935, στο 6ο Συνέδριο, με στήριξη και υπόδειξη του Ζαχαριάδη, θέση που διατήρησε μέχρι το 1973, γινόμενος έτσι ένα από τα μακροβιότερα μέλη της ΚΕ στην ιστορία του κόμματος.

Μαζί με τον Γιάννη Ιωαννίδη αποτέλεσαν την έμπιστη κλειστή ομάδα του Νίκου Ζαχαριάδη στην ηγεσία του κόμματος προπολεμικά. Ήταν νυμφευμένος με τη Χρύσα Χατζηβασιλείου, επίσης σημαντικό στέλεχος του ΚΚΕ, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και αργότερα του Πολιτικού Γραφείου.

Μετά την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά το 1936, ο Ρούσος πέρασε στην παρανομία και κατάφερε να αποφύγει την σύλληψη για δύο χρόνια. Τελικά συνελήφθη το 1938 στην Θεσσαλονίκη μαζί με τη σύζυγό του Χρύσα Χατζηβασιλείου και τη Δόμνα Παπάζογλου (σύζυγο του Γιάννη Ιωαννίδη) και εκτοπίστηκε στην Κίμωλο, όπου εκεί υπήρξε ηγετικό στέλεχος της καθοδήγησης των πολιτικών κρατουμένων. Στις 20 Απριλίου του 1941 απέδρασε μαζί με όλους τους κρατούμενους (36) της Κιμώλου και κατέφυγε στην Αθήνα. Ήταν ένας από αυτούς που πέρασαν από τους κόλπους της Προσωρινής Διοίκησης του ΚΚΕ, η οποία αποτελούσε κατασκεύασμα του Μανιαδάκη, αλλά το αντιλήφθηκε έγκαιρα και κατήγγειλε τον ρόλο της.

Ο Πέτρος Ρούσος υπήρξε ένα από τα πρώτα στελέχη που τον Ιούλιο του 1941 ανέλαβαν την ανασύνταξη του ΚΚΕ συγκροτώντας τη Νέα Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, η οποία αρχικά είχε τρία μέλη, τον ίδιο, τη Χρύσα Χατζηβασιλείου και τον Παντελή Καραγκίτση. Λίγο αργότερα η Νέα Κεντρική Επιτροπή στελεχώθηκε και με άλλα μέλη του ΚΚΕ που απέδρασαν από τους τόπους κράτησής τους. Επίσης βοήθησε στη συγκρότηση του ΕΑΜ και στην οργάνωση της Εθνικής Αντίστασης. Ήταν μέλος του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος σε όλη τη διάρκεια της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και του εμφυλίου πολέμου.

Έλαβε μέρος, ως μέλος της αντιπροσωπείας του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, στις διαπραγματεύσεις των πολιτικών δυνάμεων στο Κάιρο τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 1943, των ανταρτικών δυνάμεων στη Συμφωνία της Πλάκας - Μυρόφυλλου, καθώς και στη σύσκεψη και τη Συμφωνία του Λιβάνου, το Μάιο του 1944, εκπροσωπώντας το ΚΚΕ. Για την υπογραφή του στην συμφωνία του Λιβάνου δέχθηκε αυστηρή κριτική από πολλά στελέχη του κόμματος (κατηγορήθηκε ότι τον ξεγέλασε και τον παγίδευσε ο Γεώργιος Παπανδρέου), φτάνοντας ακόμη και στους χαρακτηρισμούς της προδοσίας.

Αμέσως μετά την Απελευθέρωση, ο Πέτρος Ρούσος ήταν υπεύθυνος για τις επαφές του ΚΚΕ με τους κομμουνιστές ηγέτες της Ανατολικής Ευρώπης. Τον Οκτώβριο του 1944, το ΚΚΕ μέσω του Ρούσου ζήτησε βοήθεια σε όπλα από το Κομμουνιστικό Κόμμα Βουλγαρίας. Στις 21 Οκτωβρίου 1944 ο Ρούσος ενημερώνεται σε απαντητική επιστολή από τον Βούλγαρο κομμουνιστή ηγέτη Δημητρώφ να μην περιμένουν βοήθεια με την αιτιολογία ότι δεν υπάρχουν όπλα, αλλά και λόγω διεθνών περιπλοκών.

Λίγο πριν από το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών, ο Πέτρος Ρούσος παίρνει εντολή από την ηγεσία του ΚΚΕ να πάει στην Βουλγαρία και εν συνεχεία στην Γιουγκοσλαβία για να διερευνήσει τις διαθέσεις του Γιουγκοσλάβου κομμουνιστή ηγέτη Τίτο, σε περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης του ΕΑΜ με την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Στο ταξίδι του προς τα βόρεια πέρασε από την Λαμία όπου βρισκόταν τότε το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, και συναντήθηκε με τον Στέφανο Σαράφη. Σύμφωνα με μαρτυρία του Ρούσου, ο Σαράφης ζήτησε την άδεια να χτυπήσει και να διαλύσει τις διάσπαρτες βρετανικές δυνάμεις εκτός Αθηνών. Ο Ρούσος του απάντησε ότι δεν είχε τέτοιες εντολές από την ηγεσία και η ενδεχόμενη σύγκρουση δεν συμπεριλάμβανε τους Βρετανούς, αλλά μόνον τις κυβερνητικές και «αντιδραστικές» δυνάμεις που υποστήριζαν την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου.

Στις 7 Δεκεμβρίου κι ενώ οι μάχες στην Αθήνα είχαν ήδη αρχίσει, ο Ρούσος έφθασε στην Σόφια όπου έγινε θερμά δεκτός, και την ίδια μέρα απέστειλε τηλεγράφημα στον Δημητρώφ ο οποίος βρισκόταν στην Μόσχα για διαβουλεύσεις με τον Στάλιν, ζητώντας ηθική υποστήριξη, όπλα και τρόφιμα. Στις 9 Δεκεμβρίου ο Δημητρώφ απάντησε μεταφέροντας μήνυμα του Σοβιετικού υπουργού Εξωτερικών Μολότωφ που έλεγε ότι δεν μπορούν να βασίζονται σε δραστήρια ανάμειξη και βοήθεια από την Σοβιετική Ένωση. Ο Ρούσος διαβίβασε το μήνυμα αυτό στην Αθήνα, στον Γιώργη Σιάντο. Τα Δεκεμβριανά έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του Ρούσου στην Σόφια και στο Βελιγράδι και αυτός γύρισε στην Αθήνα μετά την λήξη της στρατιωτικής σύγκρουσης.

Στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου ο Ρούσος υπήρξε βασικός συνεργάτης του Ζαχαριάδη και συμμετείχε στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (1947-49) ως υπουργός Εξωτερικών. Καταδικάστηκε δύο φορές ερήμην σε θάνατο από τα επίσημα ελληνικά δικαστήρια και, μετά την ήττα του ΔΣΕ το 1949, έζησε ως πολιτικός πρόσφυγας στις σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μέχρι και το 1974.

Ο Ρούσος μαζί με τον Γιάννη Ιωαννίδη ήταν επικεφαλής του κλιμακίου της ΚΕ του ΚΚΕ στο Βελιγράδι την περίοδο 1945-1948. Μετέβαινε τακτικά στο στρατόπεδο Μπούλκες στην Γιουγκοσλαβία για την κομματική καθοδήγηση της εκεί ελληνικής κοινότητας.

Όταν η Χρύσα Χατζηβασιλείου άσκησε κάποια κριτική στον Νίκο Ζαχαριάδη για την πολιτική γραμμή του κόμματος, στην 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ που συνήλθε στο Γράμμο στα τέλη Ιανουαρίου του 1949, ο Πέτρος Ρούσος διαχώρισε τη θέση του από αυτή της γυναίκας του, και στήριξε τον Ζαχαριάδη.

Μετά την ήττα του ΔΣΕ ο Ρούσος ήταν ένας από αυτούς που στήριξαν τον Ζαχαριάδη στην κριτική που του άσκησαν μέλη του κόμματος για την στρατιωτική αποτυχία στον εμφύλιο.

Στην υπερορία που βρέθηκε μετά την ήττα στον εμφύλιο, διετέλεσε μέλος και πρόεδρος της κομματικής επιτροπής διαφώτισης που είχε τον έλεγχο για το εκδοτικό έργο του ΚΚΕ, μέσω των "Πολιτικών και Λογοτεχνικών Εκδόσεων" (ΠΛΕ) με έδρα το Βουκουρέστι. Στη μετά τον Ζαχαριάδη εποχή συνέχισε να βρίσκεται στα ηγετικά κλιμάκια του κόμματος, χωρίς όμως να διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο. Στην διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 τάχθηκε με την ορθόδοξη πτέρυγα του Κώστα Κολιγιάννη.

Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1974 και έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην Αθήνα. Πέθανε στις 30 Ιουλίου 1992, σε ηλικία 84 ετών.

Ο Ρούσος κατείχε άπταιστα τη ρωσική και την τουρκική γλώσσα, ενώ μιλούσε επίσης αγγλικά και γαλλικά. Ήταν μέλος του ΚΚΣΕ με σπουδές στο KUTV (Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής), απολάμβανε της εμπιστοσύνης της ΚΔ καθώς και της σοβιετικής πρεσβείας στην Αθήνα, και σε όλη του την πορεία διακρίθηκε για τον έντονο «κομματικό πατριωτισμό» του.

Στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις ήξερε να τηρεί τη «γραμμή» που του είχαν δώσει, αλλά δυσκολευόταν και δίσταζε να λάβει πρωτοβουλίες, ενώ κατά την περίοδο του εμφυλίου υπήρξε απόλυτα πιστός στον Ζαχαριάδη.

Ο Πέτρος Ρούσος άφησε αξιόλογο συγγραφικό έργο. Μερικές από τις εργασίες του είναι:

• Μαρξισμός – Λενινισμός, η κοσμοθεωρία του προλεταριάτου, 1933.
• Δημήτρης Γληνός (η πορεία του διανοητή-αγωνιστή της Νεοελληνικής Αναγέννησης) 1943.
• Ζητήματα της Ιστορίας μας (διαμόρφωση του ελληνικού έθνους), 1955.
• Βοήθημα νέας ιστορίας της Ελλάδας (Τουρκοκρατία-Βενετοκρατία), 1958.
• Η Οχτωβριανή Επανάσταση και η Ελλάδα, 1967.
• Της νιότης (αφηγήματα για τη νεολαία), 1972.
• Η Μεγάλη Πενταετία, 1976.

1. Η Μεγάλη Πενταετία, Πέτρος Ρούσος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1976

2. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος 1919-1949, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012

3. Ακτίνα Θ', Βασίλης Νεφελούδης, εκδόσεις Εστίας, Αθήνα 2007

4. Ο Εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, Ιορντάν Μπάεφ, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997

5. Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979

6. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,τόμος ΙΣΤ, Εκδοτική ΑΘηνών, Αθήνα 2000

7. Επανάστασις και Ήττα, (Ιστορία του ΚΚΕ 1918-1949), Δημ. Γ. Κούσουλας, Εκδόσεις Ιω. Καμπανά, Αθήναι 1971