Paris Roussos

Ο Πάρις Ρούσσος (1882-1966) υπήρξε κορυφαία προσωπικότητα του Δωδεκανησιακού Αγώνα. Φοίτησε, με τα αδέλφια του, στην Baxter School της Σμύρνης ως οικότροφος και συνέχισε στη Ροβέρτειο Σχολή της Κωνσταντινούπολης.Ο πατέρας του Ιωάννης το 1863 μεταδημότευσε από τη Λέρο στην Ερμούπολη Σύρου, όπου και μετέφερε την έδρα των ναυτιλιακών του δραστηριοτήτων, όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή.

Ο Πάρις Ρούσσος συνέχισε την παράδοση της οικογένειας, ως εμποροπλοίαρχος και πλοιοκτήτης με μερίδια σε αρκετά πλοία. ΄Ηταν μέτοχος της ναυτιλιακής εταιρίας "Υιοί Ιωάννου Ρούσσου" με έδρα τον Πειραιά. Διετέλεσε και πρόξενος της Περσίας στην Αθήνα.

Το 1918 αναμείχθηκε ενεργά στον αγώνα για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου. Για τη δράση του αυτή είχε κηρυχθεί ανεπιθύμητος από τους Ιταλούς. Ο Διοικητής των Καραμπινιέρων αναφέρει στην Ιταλική Διοίκηση τα εξής για τον Πάρι Ρούσσο, που αποτελούν και ύψιστο τίτλο τιμής για το μεγάλο τέκνο της Λέρου: «Ο Ρούσσος, πρόσωπον πολύ μορφωμένον και οξύνουν, αρκετά άνέτου οικονομικής καταστάσεως, συγγενεύει με τον Έλληνα πρωθυπουργόν Βενιζέλον.Είναι φανατικός φιλέλλην και επίμονος προπαγανδιστής δια την Ένωσιν της Δωδεκανήσου με τη Ελλάδα. Είναι επικίνδυνος υποδαυλιστής των μαζών από τας οποίας επιτυγχάνει βοήθειαν και επιδοκιμασίας.»

Ο Πάρις Ρούσσος υπήρξε στενός φίλος και συναγωνιστής του σπουδαίου Δωδεκανήσιου, Καλύμνιου γιατρού και αγωνιστή Σκεύου Ζερβού, με τον οποίο συνεργάστηκε στενά για την προώθηση των δικαίων της Δωδεκανήσου, με απώτερο σκοπό την απελευθέρωσή τους και την ένωση με την Ελλάδα.

Ας δούμε όμως, εν συντομία, ποιο ήταν το διεθνές κλίμα, μέσα στο οποίο έδρασαν οι μεγάλοι εκείνοι Δωδεκανήσιοι, για να αντιληφθούμε τη σημασία του αγώνα τους και να εκτιμήσουμε το μέγεθος της προσφοράς τους. Μετά τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και αμέσως μετά την ανακωχή του Μούδρου ακολούθησε η Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων ή Συνδιάσκεψη Ειρήνης (1919).

Μέσα στο πλαίσιο της απόφασης του ανωτάτου συμβουλίου να διαλύσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Ελλάδα εξέφρασε προφορικά μέσω του Ελ. Βενιζέλου τις διεκδικήσεις της. Αυτές ήταν: Η Βόρεια Ήπειρος, η Θράκη (Δυτική και Ανατολική), η Δυτική Μ. Ασία, τα Δωδεκάνησα και η Κύπρος.Τα Δωδεκάνησα ήταν μία καλή διεκδίκηση, ακόμα και αν ήταν πρόωρη για την εποχή εκείνη. Στο υπόμνημα του Βενιζέλου (30-12-1918) προβλήθηκε η ελληνικότητα των νησιών της Δωδεκανήσου και οι αρχές που διακήρυξε ο Αμερικανός Πρόεδρος Ουίλσον για ελευθερία και αυτοδιάθεση των λαών, καλώντας την Ιταλία να παραδώσει τα νησιά στην Ελλάδα.

Οι ελληνικές διεκδικήσεις δεν ήταν συμμετρικές και συνεπώς δεν είχαν όλες την ορθότητα της γεωστρατηγικής. Οι αντιδράσεις και οι διαφοροποιήσεις υπήρχαν ήδη εκείνη την εποχή. Οι Η.Π.Α. δε συμφωνούσαν. Προτιμούσαν μάλιστα την παραχώρηση ενός μεγάλου τμήματος της Ανατολικής Θράκης στη Βουλγαρία για τις θυσίες της στο Βαλκανικό Πόλεμο. Η Ιταλία αρνήθηκε να συζητήσει τις ελληνικές διεκδικήσεις. Ακόμα και οι Αγγλο-Γάλλοι, που υποστήριξαν τα ελληνικά αιτήματα, διαχώρισαν τη θέση τους όσον αφορά στη Μικρά Ασία και στα Δωδεκάνησα.

Μέσα σ’ εκείνο το ιδιαίτερα φορτισμένο διεθνές κλίμα, μια δυναμική ομάδα Δωδεκανησίων πατριωτών, παράλληλα με τις επίσημες ενέργειες της ελληνικής αντιπροσωπίας, φτάνει στο Παρίσι και στο Λονδίνο. Είναι οι απεσταλμένοι της «Ενωσης Δωδεκανησίων Αθηνών» : Ο Σκεύος Ζερβός, ο Πάρις Ρούσσος, ο Μιχαήλ Βολωνάκης, ο Γεώργιος Αντωνίου, ενώ στο Προξενείο του Μάντζεστερ υπηρετούσε ο Λεριός Θεόδωρος Μοσχονάς.Η αποστολή τους ήταν, να πληροφορήσουν και ευαισθητοποιήσουν κυβερνητικούς παράγοντες και συνέδρους για τα δίκαια του Δωδεκανησιακού λαού. Για το σκοπό αυτό εργάστηκαν επίπονα το προηγούμενο διάστημα, συγγράφοντας και εκτυπώνοντας ενημερωτικά φυλλάδια, βιβλία και κάθε είδους έντυπο υλικό.Τότε, η συμβολή του Πάριδος Ρούσσου στην προώθηση του ζητήματος της Δωδεκανήσου υπήρξε μεγάλη, προσφέροντας υπέρογκα ποσά για τη συγγραφή, εκτύπωση και προώθηση διαφόρων εντύπων.

Αντίτυπα του έντυπου αυτού υλικού αποτελούν το Αρχείο του Πάριδος Ρούσσου, που φυλάσσεται στα ΓΑΚ-Τοπικό Αρχείο Λέρου, σε δύο φακέλους.Ο 1ος φάκελος περιλαμβάνει λεύκωμα με εκατοντάδες αποκόμματα αγγλικών και γαλλικών εφημερίδων, όπου δημοσιεύονταν θέσεις και προτάσεις για το ζήτημα της Δωδεκανήσου, με σκοπό την ενημέρωση της κοινής γνώμης στη Βρετανία, στη Γαλλία και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.Ο 2οςφάκελος περιλαμβάνει 5 έντυπα, τα οποία τυπώθηκαν στο Λονδίνο τις παραμονές της Συνδιάσκεψης για την Ειρήνη, με σκοπό κυρίως την πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, πολιτικών και διπλωματών για τα δίκαια των Δωδεκανησίων.

1. Ανάμεσα στα έντυπα αυτά, πρωτεύουσα θέση κατέχει το βιβλίο, που κυκλοφόρησε το 1918 σε τρεις γλώσσες, με τίτλο «Η ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ» και υπότιτλο: «Η ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ, ΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΚΑΙΑ ΤΩΝ-ΜΕΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΥ ΧΑΡΤΟΥ ΚΑΙ 322 ΕΙΚΟΝΩΝ».Συγγραφέας: ο Καλύμνιος γιατρός Σκεύος Ζερβός, και μοναδικός χρηματοδότης: ο Λεριός πλοιοκτήτης Πάρις Ρούσσος, ο οποίος ανέλαβε και το κύριο βάρος των δαπανών όλων των εκδόσεων. Ο Ρούσσος δεν υπολογίζει το υψηλό κόστος για την εκτύπωση κάθε εντύπου. Το κόστος αυτής της πολυτελούς έκδοσης και των άλλων εντύπων υπολογίστηκε τότε σε 60.000 χρυσές λίρες.

Στην αφιέρωσή του, ο συγγραφέας υπογραμμίζει με τον πιο εμφαντικό τρόπο τη μεγάλη προσφορά του Πάριδος Ρούσσου:'«Εις τον διακεκριμένον φίλον και μέγαν των Δωδεκανήσων ευεργέτην κ. Πάριν Ρούσσον, Αντιπρόσωπον των απανταχού Δωδεκανησίων εις το εν ΠαρισίοιςΣυνέδριον της Ειρήνης, Δι όσα υπέρ της απελευθερώσεως της πατρίδος εμόχθησεν, υπέστη και εποίησεν, Αφιερώ το έργον, ο γράψας Σκεύος Ζερβός.»

Η κυκλοφορία αυτού του βιβλίου έκανε μεγάλη αίσθηση τότε στην Ευρώπη.Η εφημερίδα «ΕΣΠΕΡΙΑ», της 13ης Δεκεμβρίου 1918, σημειώνει για τον Πάρι Ρούσσο και το Σκεύο Ζερβό:«Ο κ. Πάρις Ρούσσος, εφοπλιστής, γόνος της γνωστής εκ Λέρου εγκρίτου οικογενείας, είναι είς εκ των νέων Ελλήνων πατριωτών, οι οποίοι τον πλούτον των διαθέτουν αφειδέστατα προ παντός υπέρ των εθνικών ζητημάτων…» Η απήχηση που προκάλεσε η έκδοση του βιβλίου αυτού αποτυπώνεται σε άρθρο της ελληνόφωνης εφημερίδας των Παρισίων «ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ», αρ. φ. 31 της 13ης Απριλίου 1919, με τίτλο: «ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΜΑΣ». Ο αρθρογράφος, εξαίροντας τη σημασία της έκδοσης αυτής, επισημαίνει:«Το βιβλίον το οποίον εξέδωκαν αγγλιστί οι αντιπρόσωποι των Δωδεκανησίων εν τω Συνεδρίω της Ειρήνης, κ.κ. Σκεύος Ζερβός και Πάρις Ρούσσος, δια την ιστορίαν της τελειωτικής αποκαταστάσεως της Δωδεκανήσου, αποτελεί μνημείον ευσυνειδήτου πατριωτικής εργασίας. Οι κύριοι Πάρις Ρούσσος και Σκεύος Ζερβός είναι άξιοι δια τούτο της ευγνωμοσύνης και των μελλουσών ακόμη γενεών των Πανελλήνων, διότι το βιβλίον αυτό θα δύναται πάντοτε να χρησιμεύση ως υπόδειγμα τελεσφόρου δράσεως εθνικής…...Η νεωτέρα τακτική της πειθούς ανεγνώρισε τόσον εν Ευρώπη, όσον και εν Αμερική, την αισθητικήν επιρροήν της εικόνος. Ο Ρούσσος και ο Ζερβός ήρθησαν εις το ύψος της ευρωπαϊκής αντιλήψεως και παρουσίασαν προ του βρετανικού κοινού ένα βιβλίο της Δωδεκανήσου κινηματογραφικόν και μάλιστα με μέθοδον επαγωγόν. Έτσι, ένας που ξεφυλλίζει το βιβλίον των εθναποστόλων τούτων, βλέπει ως εν οράματι μαγικώ τα Δωδεκάνησα, από της κλασικής εποχής μέχρι των ημερών μας…………. Όλα τα υπομνήματα, τα συλλαλητήρια, αι διαδηλώσεις και αι ζητοκραυγαί δεν αξίζουν από κοινού την έκδοσιν ενός τοιούτου βιβλίου δια το οποίον εδαπανήθη χρήμα και εγένετο μία εργασία, την οποίαν ημείς οι οποίοι γνωρίζομεν από εκδόσεις, την θεωρούμεν ανωτέραν από όλας όσας εγένοντο από τους λοιπούς αλυτρώτους. Οι Δωδεκανήσιοι αποδεικνύονται ούτω, χάρις εις τον Ρούσσον και τον Ζεβόν, ότι κατανοούν το πνεύμα της εποχής και την αντίληψιν των Ευρωπαίων καλλίτερον από τα διαφόρους πατριωτικάς επιτροπάς, αι οποίαι με το να κάθονται εις τα μεγάλα ξενοδοχεία των Παρισίων νομίζουν ότι επετλέσθη ο εθνικός αυτών προορισμός…….. Πράγματι, το βιβλίον τούτο είναι περισσότερον από υπόμνημα, περισσότερον πό ταξείδιον, περισσότερον από ένα διπλωματικόν καυγάν ή από μίαν στρατιωτικήν μάχην. Το βιβλίον τούτο είναι ένα έργον εθνικόν, τέλειον και σκόπιμον.»

Τα γεγονότα που ακολούθησαν, δικαίωσαν τους αγώνες των μεγάλων εκείνων Δωδεκανησίων αγωνιστών: Δύο μήνες μετά τη λήξη της Συνδιάσκεψης, στις 16 Ιουλίου 1919, υπογράφηκε στο Παρίσι η Συμφωνία Tittoni-Βενιζέλου, που ικανοποιούσε σε μεγάλο βαθμό τα δωδεκανησιακά αιτήματα. Η Ιταλία, με βάση την παραπάνω συμφωνία, παραχωρούσε στην Ελλάδα τη Δωδεκάνησο, εκτός της Ρόδου, που θα παρέμενε για 5 χρόνια ακόμα υπό ιταλική κυριαρχία, μέχρι να αποφασίσουν, με δημοψήφισμα, οι κάτοικοί της. Όπως φαίνεται, όλα εξελίσσονταν τότε ευνοϊκά για τους Δωδεκανήσιους. Όμως, αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, στις 8 Σεπτεμβρίου 1922, η Ιταλία, επωφελούμενη από την αρνητική εξέλιξη των γεγονότων για την Ελλάδα, κηρύσσει έκπτωτες τις ειδικές συμφωνίες με την Ελλάδα για τα Δωδεκάνησα. Η καταστροφή του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία δεν είχε σαν συνέπεια μόνον την απώλεια της Ιωνίας και της Ανατολικής Θράκης αλλά και τον ενταφιασμό του Δωδεκανησιακού Ζητήματος. Στα χρόνια που ακολούθησαν, όπως είναι γνωστό, η Ιταλία παγίωσε τη θέση της στη Δωδεκάνησο και έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο ιταλοποίησης των νησιών, για να φθάσει στην αποκορύφωσή της, όταν αναλαμβάνει τη διοίκηση ο De Vecchi. Οι Δωδεκανήσιοι έπρεπε να συνεχίσουν τους αγώνες τους δυο δεκαετίες ακόμα, ώστε μέσα από τις φωτιές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, να έρθει η δικαίωση και η ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. Η τύχη της Δωδεκανήσου κρίθηκε τελικά στη συνεδρίαση των Υπουργών Εξωτερικών που προετοίμαζε τη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων. Η δήλωση έγινε στις 27 Ιουνίου 1946 από τον Υπουργό Εξωτερικών Βιατσεσλάβ Σκριάμπιν, γνωστότερο ως Μολότωφ, με μοναδικό όρο την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών. Έτσι, προτού καν συνέλθει η Διάσκεψη Ειρήνης, το θέμα των Δωδεκανήσων είχε λάβει ευνοϊκή τροπή για τη χώρα μας. Η τελετή παράδοσης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα από τις βρετανικές αρχές έγινε στις 31 Μαρτίου 1947 στη Ρόδο, μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα. Πρώτος διοικητής των Δωδεκανήσων ανέλαβε ο αντιναύαρχος Περικλής Ιωαννίδης, με πολιτικό σύμβουλο τον πανεπιστημιακό και δικαστικό Μιχαήλ Στασινόπουλο, μετέπειτα πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η επίσημη τελετή της ενσωμάτωσης έγινε στις 7 Μαρτίου 1948 και το 1955 τα Δωδεκάνησα έγιναν νομός με πρωτεύουσα τη Ρόδο. Ο Πάρις Ρούσσος, για την εθνική του προσφορά, τιμήθηκε από την Ελληνική Πολιτεία με τα παράσημα:

• 1. Πολεμικό Σταυρό,
• 2. Χρυσούν Σταυρόν των Ιπποτών του Τάγματος Γεωργίου Α΄
• 3. Αργυρούν Σταυρόν των Ιπποτών του Τάγματος Γεωργίου Α΄ και
• 4. Μετάλλιον Δήμου Λέρου, στις 23 Μαΐου 1955

Μετά το 1950, ο Πάρις Ρούσσος χρημάτισε Δήμαρχος Λέρου, σε μια περίοδο, όπου στο νησί υπήρχαν μόνον ερείπια και τεράστια κοινωνικά προβλήματα. Όμως, στο βάθος της ψυχής του ο Μεγάλος Λεριός ήταν ευτυχισμένος, γιατί αξιώθηκε να ζήσει την Απελευθέρωση και σαν δραστήριος επιχειρηματίας ήξερε πολύ καλά, ότι με επίπονη εργασία και ζήλο ήταν δυνατόν να ξεπεραστούν οι δυσκολίες και τα προβλήματα για να ξημερώσουν στη Λέρο, καθώς και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, καλύτερες μέρες.

• ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ του ΚΡΑΤΟΥΣ - Τοπικό αρχείο Λέρου

• ΤΟ ΒΗΜΑ - Η Ελλάδα εγκατέλειψε τα κεκτημένα

•Ήσυχος, Μανόλης Α (1988). Το Πανόραμα της Λέρου

•Τζελίνα Χαρλαύτη, Μάνος Χαριτάτος, Ελένη Μπενέκη (2002). Πλωτώ, Έλληνες καραβοκύρηδες και εφοπλιστές από τα τέλη του 18ου αιώνα έως τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.). σελ. 366,367. ISBN 9602011610, ISBN 139789602011614