Panagiotis S. Pistas

Ο Παναγιώτης Σ. Πίστας είναι φιλόλογος, δοκιμιογράφος και ποιητής. Στην ποίηση εμφανίζεται χρησιμοποιώντας τη λογοτεχνική περσόνα Π. Σωτηρίου, για την οποία κρίνεται χωρίς διασύνδεση με το βίο και το έργο του φιλολόγου και πανεπιστημιακού δασκάλου Π. Πίστα.

Γεννήθηκε το 1939 στη Θεσσαλονίκη, όπου και κατοικεί. Η μητέρα του, Ευαγγελία Ράδη, ήταν οικοκυρά και είχε γεννηθεί κι αυτή στη Θεσσαλονίκη. Ο πατέρας του, Σωτήριος Πίστας, ήταν ταχυδρομικός και είχε γεννηθεί στη Λυκούρια Καλαβρύτων. Τελείωσε το Β΄ Γυμνάσιο Αρρένων και τη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης (1961). Σημαντική γι’ αυτόν στάθηκε η νεανική γνωριμία του με τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη στα χρόνια του περιοδικού Κριτική. Αφού υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία, ειδικεύτηκε στη νεοελληνική φιλολογία (1964-1966) κοντά στον καθηγητή Λίνο Πολίτη, του οποίου υπήρξε μαθητής. Το 1967 παντρεύτηκε τηνΑντωνία Κατσιαντώνη (1940-1997), καθηγήτρια της γαλλικής γλώσσας και φιλολογίας. Από το 1966 ως και το 1995 εργάστηκε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: αρχικά και ως το 1970 ήταν συνεργάτης του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη, στη συνέχεια δίδαξε νεοελληνική φιλολογία στο Φιλολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής.

Ως μελετητή της λογοτεχνίας τον ενδιαφέρει η «φιλολογική ματιά» απέναντι στο λογοτεχνικό κείμενο, η οποία, κατά την αντίληψή του, ξεκινά από τα πρώτα στάδια της συγγραφής, περνάει ακόμη και από την τυπογραφική επιμέλεια και φτάνει μέχρι την αξιολογική κριτική, αλλά εστιάζεται κυρίως στην ερμηνευτική φροντίδα γι’ αυτό.

Οι κυριότερες φιλολογικές εργασίες του είναι: η έρευνα της πατρότητας και της ταυτότητας των ερωτικών και επαναστατικών τραγουδιών που περιέχονται στα έργα του Ρήγα (1967, 1969)· οι σχολιασμένες επανεκδόσεις (1971, 2000) του πρώτου έργου του Ρήγα (Σχολείον των ντελικάτων εραστών) και τα μελετήματα που τις συνοδεύουν («Το νεανικό έργο ενός εθνομάρτυρα: Φιλολογικά και ιδεολογικά προβλήματα του Σχολείου...» και «Η συνάντηση Ρήγα Βελεστινλή και Retif de la Bretonne»)· η μελέτη της σύζευξης ιστορίας και λογοτεχνίας στο λογοτεχνικό έργο του Γιάννη Βλαχογιάννη (1975, 1976)· η ποσοτική έρευνα στο λεξιλόγιο των ποιητών Καβάφη, Καρυωτάκη, Σεφέρη κ.ά. (1977, 1979, 1984)· η επιμέλεια, σε συνεργασία με τη Μάρθα Θωμαΐδου-Μώρου και άλλους, της έκδοσης επιστολών του Ίωνα Δραγούμη, καθώς και της αλληλογραφίας των πρώτων δημοτικιστών που είχε συγκεντρώσει ο Σταμάτης Καρατζάς (1985)· η επισήμανση της λογοτεχνικής αξίας του έργου παλαιότερων συγγραφέων, όπως του Γ. Μόδη (1966/1973), και η παρακολούθηση του έργου σύγχρονων λογοτεχνών, όπως του Ντίνου Χριστιανόπουλου (1988, 2011) και του Νίκου Μπακόλα (1989, 2009)· μια νέα προσωπικά «επιλεκτική» (και φιλολογικά προεπεξεργασμένη) «ανάγνωση» των Ωδών του Κάλβου (2002) και της κριτικής τους από τον Αποστολάκη (1992)· κ.ά.

Έχει γράψει και αρκετά άλλα άρθρα, κριτικές και σημειώματα για θέματα κινηματογράφου, θεάτρου, λογοτεχνίας, φιλολογίας και παιδείας σε εφημερίδες, περιοδικά και λεξικά· πολλά από αυτά, τα παλαιότερα, περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Εν Θεσσαλονίκη (1973) και είχαν προδημοσιευθεί συνήθως με το ψευδώνυμο Π. Σωτηρίου. Με το ψευδώνυμο αυτό εξέδωσε το 1982 την πλακέτα Η καινούρια σιωπή (ανάτυπο από το περιοδικό Διαγώνιος), το 1989 το βιβλίο Ωσάν ποιήματα και το 2008 το ανάτυπο Ωσάν ποιήματα (η συνέχεια). Το 1988 συμμετείχε στη συλλογική έκδοση Iδίοις αναλώμασιν.

Ήταν μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Φιλόλογος σε δύο από τις δημιουργικότερες περιόδους του (τα χρόνια πριν και αμέσως μετά τη Δικτατορία). Υπήρξε επίσης από τους πρωτεργάτες μερικών συλλογικών εκδοτικών προσπαθειών, μη κερδοσκοπικών, όπως ο «Αιγόκερως» (1970-1971) και τα «Χειρόγραφα» (1989-1995), στο πλαίσιο κυρίως των οποίων επιμελήθηκε φιλολογικά επανεκδόσεις έργων των Στρατή Δούκα (1969), Ν. Γ. Πεντζίκη (1970), Δημ. Στ. Δήμου (1991), Τόλη Καζαντζή (1992), Ανέστη Ευαγγέλου (1995) και του Ν. Μπακόλα (2000, 2001).

Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων από το 1986, και της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας από την ίδρυσή της. Υπήρξε μέλος της Société française d’ Étude du 18e siècle και της Société Rétif de la Bretonne.

Βιβλία

• Ρήγα, Σχολείον των ντελικάτων εραστών, εισαγωγή και επιμέλεια εκδόσεως, Αθήνα, Ερμής 1971.
• Εν Θεσσαλονίκη. Άρθρα και σημειώματα, Θεσσαλονίκη, Διαγώνιος 1973.
• Από την αλληλογραφία των πρώτων δημοτικιστών: 562 γράμματα των Ε. Γιανίδη, Ι. Δραγούμη, Α. Εφταλιώτη, Κ. Παλαμά, Α. Πάλλη, Γ. Ψυχάρη κ.ά., Θεσσαλονίκη, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1985 (σε συνεργασία με άλλους).
• Ντ. Χριστιανόπουλος, Ανυπεράσπιστοι και υπερασπισμένοι καημοί, εισαγωγή και επιλογή ποιημάτων, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής 1988.
• Ρήγα Βελεστινλή, Άπαντα τα σωζόμενα, τόμ. Α΄: Σχολείον των ντελικάτων εραστών, εισαγωγή, επιμέλεια και σχόλια, Αθήνα, Βουλή των Ελλήνων 2000 [=2002].
• Ανδρέας Κάλβος, Μικρές ωδές και άλλα ποιήματα, επιμέλεια, Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες 2002.
• Με επίκεντρο τη «Μεγάλη Πλατεία», Μια θεώρηση του πεζογραφικού έργου του Νίκου Μπακόλα, Αθήνα, Σοκόλης, 2002 (σε συνεργασία με τη Β. Αποστολίδου).

Άρθρα (Επιλογή)

• «Η πατρότητα των στιχουργημάτων του “Σχολείου των ντελικάτων εραστών”», Ελληνικά, τόμ . 20, 1967.
• «Τα τραγούδια του “Εγκολπίου” του Ρήγα», Ελληνικά, τόμ. 22, 1969.
• «Γιάννης Βλαχογιάννης. Τριάντα χρόνια από τον θάνατό του», Διαγώνιος, τεύχ. 12, 1975.
• «Λογοτεχνία και ιστορία: σύζευξη και διάκρισή τους στο αφηγηματικό έργο του Γ. Βλαχογιάννη», Λόγος και Πράξη, τεύχ. 4, 1976.
• «Οι πίνακες λέξεων νεοελληνικών ποιητικών έργων», Κώδικας, τεύχ. 3, 1977.
• «Το πρόβλημα των βοηθημάτων», στο: Η διδασκαλία της σύγχρονης ποίησης στη μέση εκπαίδευση, 1978.
• «Προβλήματα εκτίμησης του “λεξιλoγικού πλούτου” των ποιητικών κειμένων», στο: Αφιέρωμα στον Λίνο Πολίτη, 1979.
• «Σταθερότητα και εξέλιξη στο βασικό χρωματικό λεξιλόγιο των «Ποιημάτων» του Σεφέρη», στο: Αντίχαρη. Αφιέρωμα στον Σταμ. Καρατζά, 1984.
• «Προ της Μεγάλης πλατείας. Η πορεία της πεζογραφίας του Ν. Μπακόλα», Ο παρατηρητής, τεύχ. 9-10, 1988-1989.
• «Νίκος Μπακόλας», παρουσίαση-ανθολόγηση στο: Εκδόσεις Σοκόλη, Η μεταπολεμική πεζογραφία, τόμ. Στ΄, 1989.
• «Μια άγνωστη (ή μάλλον λανθάνουσα) μελέτη για τον Κάλβο», Αντί, τεύχ. 510, 1992.
• «Σημειώσεις στο περιθώριο του έργου του Ντίνου Χριστιανόπουλου», Εντευκτήριο, τόμ. 24, τεύχ. 95, 2011.

Κρίσεις για το φιλολογικό έργο του

• Κ. Θ. Δημαράς, Το Βήμα, 26.11.1971.
• Λίνος Πολίτης, «Τα βιβλία της χρονιάς», Το Βήμα, 1.1.1972.
• C. Papacostea-Danielopolu, «Rigas Velestinlis et les recherches contemporaines», Revue des études sud-est européennes, τόμ. 11, 1973.
• Π. Δ. Μαστροδημήτρη, Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία, 1996, σ. 259.
• Γ. Κεχαγιόγλου, «Μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία», στο: Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τα πρώτα 75 χρόνια, 2000, σ. 56.