Panagiotis Mourtzinos

Ο Παναγιώτης Τρουπάκης-Μούρτζινος (1763-1822) ήταν αρχηγός της οικογένειας Τρουπάκη, ισχυρής οικογένειας της Μάνης. Συμμετείχε στην επανάσταση του 1821. Ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας και της Μεσσηνιακής Γερουσίας. Είχε στενή σχέση με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον φιλοξένησε στον πύργο του από τον Ιανουάριο μέχρι τον Μάρτιο του 1821.

Η οικογένεια Τρουπάκη ήταν μια από τις ισχυρότερες και παλαιότερες της Μάνης, ήδη τα ίχνη της αποτυπώνονται στις γραπτές πηγές από τον 17ο αι. Γενάρχης της οικογένειας θεωρείται κάποιος Μιχαήλ Παλαιολόγος ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Ανδρουβίστα. Ο γιος του λεγόταν Παναγιώτης και ήταν αυτός ο οποίος έλαβε για πρώτη φορά το επώνυμο Τρουπάκης (είναι άλλος από τον Παναγιώτη Τρουπάκη-Μούρτζινο). Στην Ανδρουβίστα οι Τρουπάκηδες φαίνεται ότι διατήρησαν την καπετανία πάνω από δυο αιώνες.

Πατέρας του Παναγιώτη Τρουπάκη-Μούρτζινου ήταν ο Μιχαήλ Τρουπάκης ή Μιχάλμπεης, ο οποίος χρημάτισε μπέης της Μάνης από το 1774 ως το 1782. Παιδιά του ήταν ο Πέτρος, ο Βενετζάνος και ο Παναγιώτης Μούρτζινος.

Ο Παναγιώτης Τρουπάκης-Μούρτζινος γεννήθηκε στην Καρδαμύλη της Ανδρουβίστας το 1763. Το προσωνύμιο Μούρτζινος το έλαβε από τον ανάδοχό του, ο οποίος ονομαζόταν Μούργκος (υποκοριστικό: Μούργκινος) λόγω της αγριότητας του χαρακτήρα του.

Γιος του Παναγιώτη ήταν ο Διονύσιος Μούρτζινος που συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση και μετά το πέρας της διετέλεσε υπουργός πολέμου του ελληνικού κράτους.

Το 1782 ο Μαυρογένης επί κεφαλής του τουρκικού στόλου έφτασε στη Μάνη με εντολή να εξοντώσει τους Τρουπάκηδες, επειδή ήταν αρνητικά διατεθειμένοι απέναντι στους Τούρκους και επειδή με ένα καράβι που είχαν ασκούσαν πειρατεία στο Αιγαίο. Με δόλο κατάφερε να συλλάβει τον Μιχάλμπεη και να τον στείλει στη Μυτιλήνη, στον Καπετάν Πασά. Οι γιοι του Μιχάλμπεη έσπευσαν προς βοήθεια του πατέρα τους, όμως αιχμαλωτίσθηκαν και αυτοί από τους Τούρκους. Ο Καπετάν Πασάς απαγχόνισε τον Μιχάλμπεη και τον Πέτρο στη Μυτιλήνη, ενώ μετέφερε τον Βενετζάνο και τον Παναγιώτη στην Κωνσταντινούπολη, όπου τους φυλάκισε. Ο Βενετζάνος πέθανε στη φυλακή, ενώ ο Παναγιώτης κατάφερε να επιζήσει και αργότερα να αποφυλακιστεί. Κατά την παραμονή του στη φυλακή έγινε ανάδοχος της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας η οποία γεννήθηκε εκεί, καθώς ο πατέρας της ήταν επίσης φυλακισμένος και η μητέρα της τον επισκεπτόταν παρ’ όλο που ήταν επίτοκος.

Μετά την αποφυλάκισή του, και επειδή ο πατέρας του και τα μεγαλύτερα αδέλφια του είχαν πεθάνει, ο Μούρτζινος ανέλαβε την αρχηγία όλης της οικογένειας των Τρουπάκηδων. Εγκατεστημένος στον πύργο του στην Καρδαμύλη, ο Μούρτζινος διοικούσε ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή και εξουσίαζε περίπου 1000 άνδρες. Υπήρχαν δε και περιπτώσεις όπου ερχόταν σε ένοπλη σύγκρουση με ισχυρές οικογένειες που εξουσίαζαν γειτονικές περιοχές, αποσκοπώντας σε οικονομικά οφέλη, πρακτική που συνηθιζόταν εκείνη την εποχή στη Μάνη.

Το 1802 οι Τρουπάκηδες διαφώνησαν έντονα με την τουρκική διοίκηση και γι’ αυτό διατάχτηκε ο Σερμέτ-μπέης με στόλο απαρτιζόμενο από 12 φρεγάτες και με 3000 στρατιώτες να εκστρατεύσει εναντίον της οικογένειας και να την καταστρέψει. Ο Μούρτζινος με τους δικούς του οχυρώθηκε στον πύργο του και συγκράτησε την ορμή των εχθρών για αρκετές μέρες. Τελικά έκανε έξοδο, διέσπασε τον κλοιό των πολιορκητών και κατέφυγε στο σπίτι κάποιων γνωστών του Τούρκων, οι οποίοι τον προστάτευσαν. Μετά την κατάληψη του πύργου του από τους Τούρκους, ο Μούρτζινος έφυγε για τη Ζάκυνθο μαζί με την οικογένειά του και παρέμεινε εκεί για περίπου τέσσερα χρόνια.

Ο Μούρτζινος έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας στις 20 Νοεμβρίου 1818. Με την είσοδό του σ΄ αυτήν προσέφερε 500 γρόσια για τον αγώνα. Στη Φιλική Εταιρεία ήταν μυημένος επίσης και ο γιος του Διονύσιος και ο γραμματέας του Αναγνώστης Δημητρόπουλος. Ο Μούρτζινος με τη σειρά του μύησε μεταξύ άλλων τον επίσκοπο Ανδρουβίστας Θεόκλητο και τον Νικολάκη Βενετζανάκη.

Οι αρχηγοί της Φιλικής Εταιρείας θεωρούσαν απαραίτητη τη συμφιλίωση των μεγάλων οικογενειών της Μάνης, οι οποίες είχαν αναπτύξει μεταξύ τους αντιζηλίες και είχαν εχθρικές σχέσεις. Στη Μάνη ήταν ιδιαίτερα έντονο το φαινόμενο του φατριασμού. Ιδιαίτερα οι Μούρτζινοι με τους Μαυρομιχαλαίους βρίσκονταν σε διαρκή αντιπαράθεση διεκδικώντας τα πρωτεία της κυριαρχίας στη Μάνη. Η ομόνοια όμως κρινόταν απαραίτητη για την επιτυχία της Επανάστασης. Έτσι, εστάλη από τους Φιλικούς στη Μάνη ο Χριστόφορος Περραιβός για να πετύχει τη συνδιαλλαγή των Μανιατών. Αυτός κατάφερε να τους πείσει και έτσι ο Παναγιώτης Μούρτζινος εκ μέρους της οικογένειάς του υπέγραψε συμφωνία ενότητας με τις οικογένειες των Μαυρομιχαλαίων και των Γρηγοράκηδων.

Όταν πλησίαζε ο καιρός για την έναρξη της επανάστασης, ο Κολοκοτρώνης έφυγε από τη Ζάκυνθο και στις 6 Ιανουαρίου 1821 έφτασε στην Καρδαμύλη για να μείνει στον πύργο του Μούρτζινου, τον οποίο ονόμαζε πατρικό φίλο. Απ’ ό,τι φαίνεται οι οικογένειές τους ήταν γνωστές, γιατί στο παρελθόν ο πατέρας του Κολοκοτρώνη Κωνσταντής είχε συνεργαστεί με τον Μιχάλμπεη, τον πατέρα του Μούρτζινου. Οι Τούρκοι είχαν από παλιά επικηρύξει τον Κολοκοτρώνη και έτσι κατέφυγε στον πύργο της Καρδαμύλης για περισσότερη προστασία. Εκεί, ενεργώντας προσεκτικά, προσπάθησε να ετοιμάσει το έδαφος για την κήρυξη της Επανάστασης. Οι Τούρκοι που είχαν πληροφορηθεί την άφιξή του προσπάθησαν να συγκεντρώσουν πληροφορίες για τις ενέργειές του, όμως οι Έλληνες τους καθησύχασαν, παρουσιάζοντας την άφιξη του Κολοκοτρώνη εντελώς αθώα.

Κατάληψη της Καλαμάτας

Στις 23 Μαρτίου 1821 σώματα Ελλήνων βάδισαν κατά της Καλαμάτας, με σκοπό να την καταλάβουν. Ένα από τα κυριότερα σώματα ήταν αυτό του Μούρτζινου, μαζί με τον οποίο ήταν και ο Κολοκοτρώνης. Μετά την κατάληψη της Καλαμάτας από τους Έλληνες, αποφασίστηκε οι γεροντότεροι να παραμείνουν στην Καλαμάτα για να αποτελέσουν την προσωρινή εξουσία. Έτσι σχηματίστηκε η Γερουσία της Καλαμάτας ή Μεσσηνιακή Γερουσία, της οποίας μέλος ήταν και ο Παναγιώτης Μούρτζινος.

Προς την Τρίπολη

Ο Μούρτζινος συμμεριζόταν την άποψη του Κολοκοτρώνη ότι η κατάληψη της Τρίπολης ήταν υψίστης σημασίας για την επιτυχία της επανάστασης. Έτσι, χωρίς δισταγμό του παραχώρησε 250 στρατιώτες του, υπό την αρχηγία του ξαδέλφου του Παναγιώτη Τρουπάκη Μπουκουβαλέα, για να τους οδηγήσει κατά της Τρίπολης. Ο ίδιος ο Μούρτζινος φρόντισε για τον εφοδιασμό του σώματος και το ακολούθησε μέχρι τη Σκάλα της Οιχαλίας, απ’ όπου επέστρεψε στην Καλαμάτα λόγω ασθένειας.

Ο Παναγιώτης Μούρτζινος έμεινε κατά τη διάρκεια του δεύτερου εξαμήνου του 1821 στην Καλαμάτα. Εκεί αρρώστησε και στις αρχές του Ιανουαρίου του 1822 πέθανε, σε ηλικία 59 ετών.

Κύριο λήμμα: Οχυρό συγκρότημα των Μούρτζινων-Τρουπάκηδων

Ο πύργος των Τρουπάκηδων στην Καρδαμύλη περιλαμβάνει την οικία, τον πύργο, βοηθητικά κτίσματα και ένα εκκλησάκι του Αγίου Σπυρίδωνα. Αυτά περικλείονται από τριπλό οχυρωματικό περίβολο. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.

Την εποχή του Παναγιώτη Μούρτζινου, ο πύργος καταστράφηκε δύο φορές από τους Τούρκους οι οποίοι του είχαν επιτεθεί. Μάλιστα, κατά την πολιορκία του 1802, οι Τούρκοι τον έκαψαν και ο Μούρτζινος αναγκάστηκε να ξανακτίσει ένα μεγάλο μέρος του.

Ο Παναγιώτης Μούρτζινος ήταν ισχυρή προσωπικότητα και απολάμβανε την εκτίμηση των κατοίκων της περιοχής της Ανδρουβίστας. Ο Κολοκοτρώνης γράφει γι’ αυτόν στα απομνημονεύματά του ότι «Ο Μαυρομιχάλης είχε το όνομα Μπέης, αλλ’ ο Μούρτζινος είχε τη δύναμη στη Μάνη».

Ο Μούρτζινος ήταν πολύ γνωστός για τη φιλόξενη συμπεριφορά του. Συχνά φιλοξενούσε στον πύργο του ξένους, χωρίς να εξετάζει την προέλευσή τους. Επιπλέον, προσέφερε άσυλο σε κλέφτες και στις οικογένειές τους. Έτσι, το καλοκαίρι του 1812 φιλοξένησε τη χήρα και τα παιδιά του Αναγνώστη-Αντώνη Παπατσώνη, για να τους προστατέψει από τους Τούρκους που τους καταδίωκαν. Επιπλέον, ήταν φιλάνθρωπος και βοηθούσε τους έχοντες ανάγκη. Γι’ αυτό, κάθε μεσημέρι και βράδυ παρείχε γεύμα σε όσους ήθελαν και έτρεφε με αυτόν τον τρόπο 50- 100 ανθρώπους τη μέρα. Τέλος, ήταν εμπειρικός γιατρός και προσέφερε τις υπηρεσίες του και σε αυτό τον τομέα.

• Οικογένεια Τρουπάκη
• Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης
• Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
• Οχυρό συγκρότημα των Μούρτζινων-Τρουπάκηδων
• Απελευθέρωση της Καλαμάτας
• Διονύσιος Μούρτζινος

• Αλλαμανή, Ε. (1975). Έναρξη της Επαναστάσεως στην Ελλάδα. Εξάπλωση και τοπική επικράτησή της. Ιστορία του ελληνικού έθνους – Τόμος 12: Η ελληνική επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1813-1822) (σελ. 70-100). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
• Βακαλόπουλος, Α. (1980). Ιστορία του Νέου Ελληνισμού: Η μεγάλη ελληνική επανάσταση (1821-1829) – Τόμος 5: Οι προϋποθέσεις και οι βάσεις της (1813-1822). Θεσσαλονίκη.

• Γούδας, Α. (1876). Βίοι παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών – Τόμος 8: Ήρωες της ξηράς. Εν Αθήναις: Τύποις Ελληνικής Ανεξαρτησίας.
• Καπετανάκης, Σ. (2015). Οι Μανιάτες στην Επανάσταση του 1821. Λακωνικαί σπουδαί (Παράρτημα 18). Αθήναι.
• Μακφαίηλ, Ν.-Γ. & Καπετανάκης, Σ. (Επιμ.) (χ.χ.). Τετράδια ιστορίας της Μάνης. – 8: Βιογραφικό λεξικό Μανιατών. Εταιρεία Λακωνικών Σπουδών. Ανακτήθηκε από: http://www.etlasp.gr/meletes/81-meletes/110-tetradia-istorias-ths-manhs (προσπέλαση 09/05/2022).
• Μέξας, Β. (1937). Οι φιλικοί: Κατάλογος των μελών της Φιλικής Εταιρείας εκ του αρχείου Σέκερη. Αθήναι.
• Πατριαρχέας, Β. (1971). Δίπτυχον ιστορικόν και φιλολογικόν της εθνεγερσίας. Αθήνα: Τυπ. Θεοδ. Μπαλλίδης.
• Τρουπάκης (χ.χ.). Στο: Δρανδάκης Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Τόμ. 23), (2 έκδ.). Αθήνα: Ο Φοίνιξ.
• Κατερίνη, Ε. (χ.χ.). Πύργος Μούρτζινων. Οδυσσεύς. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ανακτήθηκε από: http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=14681 Αρχειοθετήθηκε 2018-03-26 στο Wayback Machine. (προσπέλαση 09/05/2022).