P.J. Nienaber

Prof. dr. Petrus Johannes Nienaber (distrik Fauresmith, Oranje-Vrystaat, 1 Oktober 1910 – Bloemfontein, 24 Mei 1995) was 'n Afrikaanse skrywer en een van Suid-Afrika se voorste letterkundiges. Hy skryf ook onder verskeie skuilname wat I.R. van Niekerk, Ryno de Villiers en Jac J. Rousseau insluit.

Petrus Johannes Nienaber is as derde seun van die Nienaber-gesin gebore. Twee van sy broers, C.J.M. en G.S., was ook letterkundiges. Sy pa, ook P.J. Nienaber, was 'n saggeaarde man wat sy kinders altyd met die woorde "Lekker leer, my kind" aangemoedig het wanneer hy hulle by die skool afgelaai het. In teenstelling met sy pa was sy ma ('n nooi J.P. van der Berg) streng en het geen streke van die kinders geduld nie. Sy het hulle getugtig met die woorde dat sy hulle nie vir die verderf grootmaak nie. Petrus was een van vyf kinders — Hansie, Gawie, Petrus, Stoffel en 'n suster, Louisa. Gawie was die oudste en Petrus moes sy voorbeeld volg. Saans ná ete het die seuns afgedek en die Bybel in sy fluweelsakkie vir die huisgodsdiens nadergebring. Elke seun moes onthou wat voorgelees is. Nadat klein Petrus een sin uitgesonder het, het hy sy vingers in sy ore gedruk sodat hy nie ander aanloklike sinne kon hoor nie. Maar Gawie was die oudste en het eerste geantwoord, dikwels dieselfde sin as Petrus s'n. Hy het grootgeword op die plaas Modderrivier by Perdeberg in die distrik Boshof. Vir hom was Boshof daar ver na die noorde die einde van die wêreld. Eers op 18 het hy met 'n groter wêreld kennisgemaak toe hy as student Bloemfontein toe gegaan het.

Tot op ses het hy sy dae as skaapwagter in die veld deurgebring. Toe hy sewe was, het hy na 'n privaat skooltjie gegaan en daarna na 'n skool op Koedoesrand, waar hy by meester J.P. Jacobs die liefde vir die Afrikaanse letterkunde geleer het. Aanvanklik het hy swak gevorder op skool; hy het moeilik leer lees en gesukkel met somme maak. Maar geskiedenis was vir hom baie interessant. Mnr. Jacobs het in sy later skooljare by Petrus, benewens 'n onversadigbare leeslus, ook 'n liefde vir die letterkunde aangewakker. In dié jare het hy elke beskikbare boek gelees — alles wat tot 1925 in Afrikaans verskyn het. Sy broer Gawie het gereeld vir hom boeke van die universiteit af gebring om te lees. Hy het begin skryf en sy eerste verhaal het in Huis en Haard verskyn; daarna het verhale in Die Huisgenoot gevolg. Van mnr. Jacobs het die jong Nienaber Ampie as prys vir 'n opstel ontvang. Sy eerste boek, Op die plaas van (C.M. van den Heever), het hy gekoop met vyf sjielings wat hy present gekry het. Al sy spaargeld is aan boeke bestee.

Sy bekende versameldrang het reeds as seun begin posvat. Elke Vrydag het sy pa Die Landbouweekblad gekry. Petrus het dan dadelik Die Huisgesin, 'n byvoegsel by Die Landbouweekblad, opgeraap en gelees. Al dié eksemplare het hy bewaar en vandag is die volledige stel in die Nienaber-versameling. Vir sy middelbare onderwys is hy Boshof toe. Hy het later vertel: "In st. 6 op Boshof het ek gevrees ek sal die paal aan die end van die jaar nie haal nie. My broer Gawie, toe lektor aan die Natalse Universiteitskollege, het vir my geskryf: 'Doen maar net jou bes, broer. As 'n mens jou plig gedoen het, hoef jy nie ongelukkig te voel as jy jou ideaal nie bereik nie. Wat jy doen, doen dit góéd. 'n Engelse digter het gesê: "If a cobler I am, a good cobler be." Die nederigste werk is nie belangrik nie, maar wel hoé jy dit verrig.'

Sy skoolwerk het soveel verbeter dat hy, soos ook in sy later lewe, daarna werk van hoogstaande gehalte gelewer het. In sy matriekjaar, 1929, het hy sodanig presteer dat die gesogte Thomas Robertson-beurs vir verdere studie aan hom toegeken is. Dié beurs van £50 (R100) is toegeken aan leerlinge wat die beste in matriek gevaar het.

Petrus Nienaber het in 1930 aan die Grey-universiteitskollege (GUK, later die Universiteit van die Vrystaat) in Bloemfontein as student in die klassieke tale ingeskryf. In 1932 het hy die graad B.A. met Latyn en Nederlands as hoofvakke behaal en Grieks en Hebreeus op tweedejaarsvlak geslaag. Hy wou predikant word en het die primêre admissie-eksamen vir die Stellenbosse Kweekskool afgelê, maar is intussen deur prof C.M. van den Heever oorreed om die kursus vir die graad M.A. in Afrikaans te volg. In 1933, die jaar dat die Bybel in Afrikaans verskyn het, skryf Nienaber onder prof D.F. Malherbe sy M.A.-verhandeling, Die geskiedenis van die Afrikaanse Bybelvertaling, wat later gepubliseer is. Daarin maak hy die belangrike stelling dat die Afrikaanse Taalbeweging teen die agtergrond van die Bybelvertaling beskou moet word, wat dus beteken dat die Eerste Taalbeweging 'n uitvloeisel was van die behoefte om die Bybel in Afrikaans te vertaal. Hy behaal die graad M.A. aan die einde van dié jaar met onderskeiding.

Die herinneringe aan die Universiteitskollege wat prof. Nienaber die langste bygebly het, het hy later gesê, is dié van sy aankoms in Bloemfontein. Hy kon nie 'n huurmotor bekostig nie en het voor die stasie 'n seuntjie met 'n kaskarretjie gevra om sy kis op te laai en tot by die universiteit te trek. Daarvoor het hy hom 'n tiekie betaal. Voor die koshuis Abraham Fischer het die senior studente uitgestorm en by aanskoue van sy sakkie toebroodjies geskree: "Hier kom Padkos ..." Hulle het ook gesê dat hy seker vrekarm moes wees as hy nie eens 'n huurmotor kon bekostig nie. Die volgende dag is hy na die registrateur toe, want hy het £10 gekort om sy studies te betaal; die beurs was net voldoende om sy losiesgeld van £50 te betaal. Maar die registrateur was ongenaakbaar en het gesê Petrus kom "swenk" net voor hom (sy pa het die vorige dag vir hom 'n nuwe hoed op skuld gekoop) en dat hy nie geld het om aan hom te leen nie. Nienaber is toe na dr. S.H. Pellissier, wat hom die £10 teen vyf persent rente geleen het. Dr. Pellissier het hom dit kwytgeskeld nadat hy sy graad behaal het, want sy uitstekende prestasies was vir hom genoeg beloning. Hy is GUK toe met die vaste voorneme dat hy die drie jaar wat hy daar sou deurbring, die beste sou benut. Op skool het hy reeds bewys dat hy hardwerkend was en aan die GUK het hy "begin met 'n ywer en entoesiasme wat sy hele kollege tot eer gestrek het", volgens die Grey-universiteitskollegeblad.

Petrus was nie net 'n uitstekende student nie; hy het ook aan alle studentebedrywighede deelgeneem. Hy het vir die derde en af en toe ook vir die tweede span rugby gespeel en die dameskoshuise "gereeld en met mening besoek", ook volgens die universiteitskollegeblad. Hy het hom ook in die verenigingslewe onderskei. Reeds in sy tweede jaar is hy tot die verteenwoordigende studenteraad verkies en in 1933 is hy met 'n oorweldigende meerderheid tot voorsitter van dié raad verkies. In 1933 het die drie Piete van UKOVS — Piet Meyer, Piet Nienaber en Piet Beukes — met die steun van onder meer Frits Steyn van Tukkies besluit om 'n studenteliggaam naas Nusas te stig. Die Studenteraad het met 'n meerderheidstem standpunt ingeneem teen Nusas, en dit het gelei tot die stigting van die Afrikaanse Studentebond (ASB), waarvan dr. Nic Diederichs (staatspresident 1975–1978) die eerste voorsitter geword het. Nienaber het ook in talle ander verenigings gedien. Hy was onder andere sekretaris van die Letterkundige Vereniging (1933); komiteelid van die ASB-vereniging (1933); voorsitter van die CSV-bestuur (1932–1933); sekretaris van die sosiale komitee (1932); en voorsitter van die Klassieke Vereniging. Hy was ook op die huiskomitee van die koshuis Abraham Fischer, waar hy in dieselfde kamer tuisgegaan het as dr. Diederichs voor hom.

Petrus Nienaber het op 4 Desember 1933 per boot na Amsterdam, Nederland, vertrek waar hy aan die Gemeentlike Universiteit in die Nederlandse taal en letterkunde met byvakke Opvoedkunde en Fonetiek onder proff. A.A. Verdenius en Prinsen sou studeer. Hy het 'n studiebeurs van die Nederlandse regering ontvang wat net aan baie knap studente toegeken is. Tydens die bootreis het hy Bettie Conradie ontmoet van wie hy geleer het dat die belangrik is wié jy in die lewe ken en dat jy jou kontakte moet behou. Oor sy aankoms in Amsterdam het hy die volgende geskryf: "Op Oujaarsdagaand in Amsterdam aangekom. Jan Bouws het my op die stasie ontmoet en na my 'petision' geneem. Daar het my verloofde se lugposbrief gewag. Sy het nie meer kans gesien om jare vir my te wag nie. Buite in die nag was dit spierwit gesneeu. Ek het stadig die straat opgestap: 'n vreemdeling in 'n ou land. Ek was bitter eensaam, ver weg van sonnige Suid-Afrika. Ek was reeds op die Keizergracht. Skielik hoor ek bekende klanke: Afrikaans! Hu11e sing O Boereplaas, geboortegrond. Ek het stilgestaan. Toe volg: Op my ou ramkietjie met nog net een snaar. Daarna Prinses van verre. Sonder om te dink, het ek aangeklop. Later verneem ek dit was die huis van proffie Burger. Daar was ongeveer twintig Afrikaners, mans en vrouens, saam: besig om Oujaarsdagaand te vier. Met gejuig is ek binnegehaal. Weg was my vreemdelingskap! Ek sal 31 Desember 1933 nooit vergeet nie."

Aanvanklik was Nienaber baie eensaam en het hy terugverlang na Suid-Afrika. In dié tyd het hy die roman Die Gebou teen die Bult geskryf wat handel oor die studente by die Grey-universiteitskollege, eens sy alma mater. Dit was die eerste roman in Afrikaans met die studentelewe as tema. Daar was 60 Afrikaners in Amsterdam wat gereeld Woensdagaande by Vondelstraat 60 bymekaargekom het. Daar het hulle pos uit Suid-Afrika ontvang en ure lank oor die politiek geredeneer. Saterdagaande het almal ontspan en bymekaargekom en prof. Benedictus Kok het op sy trekklavier volksliedjies gespeel. Die Nederlanders het nader gestaan aan dié vrolikheid en saamgesing. Piet Meyer het dan onder die toeskouers begin kollekteer en met dié geld is hulle bioskoop toe. Prof. Kok, later rektor van die Universiteit van die Oranje-Vrystaat, het in dieselfde tyd as prof. Nienaber in Nederland studeer. Hul kamers was langs mekaar in dieselfde gebou en 'n hegte vriendskap het tussen hulle tot stand gekom. Toe reeds was Nien, soos sy vriende hom al die jare genoem het, se doelgerigtheid een van sy opvallendste kenmerke. Hy het presies geweet wat hy gaan doen en hy het hom intens daarop voorberei. Wanneer die groot jaarlikse vakansie aangebreek het, het al die Suid-Afrikaanse studente planne beraam vir hul vakansie, planne wat geen verband gehou het met hul werk nie. Maar Nienaber het sy eie koers gegaan. Hy is België toe op soek na bekende skrywers of na Duitsland, waar daar groot boekerye was.

In 1936 het hy die doktorale eksamen (D.Litt. et Phil.) afgelê en daarna per boot teruggekeer na Suid-Afrika. Hy het in 1938 teruggegaan na Nederland en gepromoveer op die dissertasie Die Afrikaanse Romantematologie.

Nienaber het die doktorale eksamen in 1936 afgelê en is in dieselfde jaar as lektor in die departement Afrikaans aan die Universiteit van die Witwatersrand aangestel. Hy is in 1947 bevorder tot senior lektor, in 1957 tot medeprofessor en op 23 Maart 1967 tot professor in die vroeë geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde, 'n leerstoel wat vir hom geskep is uit erkenning vir sy lewenslange vakkundige toewyding aan die studie van Afrikaans. Altesaam 36 jaar was hy dosent aan Wits. Hy was verantwoordelik vir verskillende afdelings van die werk, maar hoofsaaklik vir letterkunde — onder meer die Afrikaanse roman, waaroor sy dissertasie gehandel het. Hy moes ook gereeld aan die honneursstudente lesings gee oor hoe om navorsing te doen, die metodes waarvolgens hulle moet werk en hoe hulle bronne moet raadpleeg. Talle honneurs- en M.A.-studente het hul verhandelings onder sy leiding voltooi. Hy het ook meermale opgetree as eksterne eksaminator vir gevorderde studente van die Universiteit van Pretoria en ander universiteite. Dr. Ian Raper, eertydse student van prof. Nienaber, het met waardering vertel hoe hy prof. Nienaber as dosent ervaar het: "Teenoor sy studente was prof. Nienaber altyd vriendelik en verdraagsaam. Ons het hom nooit sy geduld sien verloor nie. Prof. Nienaber het dit altyd as belangrik beskou om sy studente te leer ken. In my jare het hy 'n hele paar kere, as die tweede- of derdejaargroep middagsessie het en daar tam uitsien, ons almal saamgeneem na die koffiekroeg. Daar het ons gemakliker gesels en op sy onkoste koffie gedrink. Hy het die joolkoningin van een jaar altyd vriendelik as "juffrou Queen" aangespreek …

"As een van die skrywendes voor hom die kop op die arm stut, is dit: "Juffrou, is die kop dan so swaar? Hoeveel weeg die kop, juffrou — vyf pond, tien pond, vyftien pond?" Soms het dit net gebeur dat ons senior dosent ons moes waarsku oor 'n komende eksamen, of ons betig oor toetspunte, ons tanende ywer of iets dergeliks. Dan word medelydend gesê: "Toe maar, juffroutjie, dink net daaraan: as u oor 'n paar jaar klas toe kom en u klim in u deftige motor, sal u dogtertjie vra waarheen haar mammie ry. U sal kan sê: ek gaan Wits toe om Afrikaans te leer, my kind." By dit alles is hierdie vaderlike figuur met die bril en die hoë voorhoof die waardigheid self. Nooit hoor jy van sy moontlike akademiese of persoonlike probleme nie: jy dra slegs kennis van die deugde van die Akademie en die Hertzogprys. Wat jy wel weet, is dat hulle in die Vrystaat "die heel mooiste Afrikaans praat". Hy sal eerder grappies maak oor die "boyfriends" op die kampus, of die "finishing touches" waarna die dametjies sou kom soek het eerder as kennis. En jy kan hom altyd gaan raadpleeg in sy kantoor, sy hulp en aanmoediging bekom oor die pakke briewe en stapel papier op die deurmekaar lessenaar heen. Ek onthou menige onderhoude wat ek, in CM van den Heever se groot stoel gesete, met hom gevoer het, soos almal hulle klasprobleme of roos-terbotsings met hom bespreek het. Selfs die klompie teenoor wie klas-maats reeds ongeduldig geraak het, is konsekwent met begrip en simpatie reggehelp en hulle kwellinge aangehoor. Dit is dan die persoonlike invloed wat hierdie leermeester op sy stu-dente uitoefen wat hulle die beste onthou. Dit bly waar dat niemand wat in sy klas was, hom sal vergeet nie; dat niemand afsydig kan staan teenoor hom nie — të seer het sy aanbieding die enkeling betrek en die ongenoemde botsing tussen dogma en menslikheid geopenbaar."

Prof C.M. van den Heever het by geleentheid die stelling gemaak dat Nienaber se werksaamhede selfs die studente tot selfwerksaamheid geïnspireer het.

Ná sy aanstelling as junior lektor aan die Universiteit van die Witwatersrand het hy en sy broer prof. G.S. (Gawie) Nienaber besluit om 'n publikasie uit te gee waarin die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde van die begin af beskryf sou word. Daar was egter geen eksemplare van die boeke wat voor 1900 verskyn het in die biblioteke in die Noorde nie. Die twee broers is dus genoodsaak om saam met dr. F.C.L. Bosman na die Boland te gaan en die solders, motorhuise en private biblioteke te deursoek. Daar het hul bykans al 92 boeke wat voor 1900 verskyn het, 'n feitlik volledige stel van Die Afrikaanse Patriot, asook volledige stelle van Ons Klyntji en Ons Taal opgespoor. Hulle het manuskripte van skrywers soos Arnoldus Pannevis, C.P. Hoogenhout, MH Neser, F.W. Reitz en GR von Wielligh opgediep; manuskripte oor die Afrikaanse Bybelvertaling; die manuskrip van een van die Sewe Duiwels van Jan Lion Cachet; volledige stelle van die eerste Afrikaanse tydskrifte soos De Goede Hoop, Die Brandwag, Ons Moedertaal en Die Boervrou en C.P. Hoogenhout se Geskiedenis van Josef (1873). Ook 'n hele paar eerstes — die eerste Afrikaanse novelle: Catharina, die Dogter van die Advokaat; die eerste Afrikaanse geskiedenisboek: Die Geskiedenis van ons Land in die Taal van ons Volk (1877); die eerste gedrukte drama in Afrikaans: Magrita Prinslo (1897). Seldsame, waardevolle Africana is gered. Dit is net 'n paar van die skaars, moeilik bekombare werke wat hy opgespoor het en wat in die Nienaber-versameling voorkom. Prof. Nienaber het alles versamel wat te kry was; al het dit onbelangrik gelyk, het dit vir hom kultuurwaarde gehad. Daaruit het hy sy kennis uitgebrei oor die opkoms van die Eerste Afrikaanse Taalbeweging.

Benewens die versamel van boeke en tydskrifte het prof. Gawie al die persliteratuur wat tot 1900 verskyn het, verwerk en prof. Petrus al die Afrikaanse koerante en tydskrifte wat by 1900 begin. So het die Nienaber-versameling uitgebrei tot die volledigste versameling Afrikaanse boeke, tydskrifte en briewe wat nog byeengebring is. Dié eerste versameling bestaan uit ongeveer 15 000 bande. Die eerste 14 000 boeke wat oor 'n tydperk van 100 jaar in Afrikaans verskyn het, is bykans almal in dié versameling en van hierdie boeke is feitlik almal eerste drukke. Dit is dus geen wonder nie dat gevorderde studente van ander universiteite gereeld navorsingswerk in sy biblioteek gaan doen het . Vir al die boeke wat prof. Nienaber versamel het om sy navorsingswerk te vergemaklik, het hy in 1947 spesiaal 'n nuwe huis laat bou te Kafueweg 24, Emmarentia, Johannesburg. Hy het 'n kelderverdieping onder die huis laat bou waarin hy sy versameling literatuur kon berg. Die kelderverdieping was van beton sodat dit volkome brandvry kon wees. Die huis het hy Libricellae genoem, wat boekkluis beteken. Mnr. K. Bonsma van Heidelberg, Transvaal, het die naam gegee en 'n byskrif van Huygens saamgestuur: "LIBRICELLAE OFTE BOEKCLUYS Wat mooght ghy na verfrissing soecken Hier in dees cluys? daar isser geen: Ghy vind veel wytgelesen Boecken, Een Flesch vol eedlen wyns niet een."

Weens die siekte van sy vrou wat van haar 'n invalide gemaak het, is prof. Nienaber genoodsaak om sy versameling boeke aan die Kaaplandse Provinsiale Biblioteek te verkoop. Op 23 September 1960, die swaarste dag in sy lewe, moes hy afskeid neem van sy kosbare versameling. Twee tienton-vragwaens van die SA Spoorweë het by Libricellae opgedaag en die 300 groot kartondose met nagenoeg 15 000 bande opgelaai en weggeneem. Van daardie laaste aand, 22 September 1960, die hartseer oomblikke van skeiding, het hy geskryf: "Ek moes dikwels pleit om julle in die hande te kry, ek moes vir sommige van julle baie duur betaal. In hoeveel huise het ek nie gesoek nie: in studeerkamers het ek julle tussen honderde en honderde ander boeke dadelik raakgesien; in winkels vir ou tweedehandse boeke het ek julle raakgeloop: Kaapstad, Stellenbosch, Pretoria, Pietermaritzburg, Malmesbury, Cradock, Johannesburg, Bloemfontein, Vryheid … Op boekveilings moes ek bie vir baie van julle, bie teen ryk mense. Ounooi moes dikwels sonder nuwe klere klaarkom, omdat ek so hoog gebie het. Die kleinbasies, Nestrus en Hanko, het so dikwels gehuil omdat hulle nie soos hulle maatjies see toe kon gaan met vakansie nie. Hulle kon nie verstaan waarom hulle pa dan nie geld het nie; hulle het nie geweet dat vakansie opgeoffer is om nog meer van julle te koop nie."

In 1976 het die Kaaplandse Provinsiale Administrasie die versameling weer in bruikleen gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum, Musiek en Toneel (NALN) in Bloemfontein, waar prof. Nienaber later direkteur was. Skaars twee jaar nadat prof. Nienaber sy versameling boeke aan die Kaaplandse Provinsiale Administrasie bemaak het, het daar weer 6 000 boeke op die rakke in sy huis gepryk — en ná 10 jaar het hy 20 000 boeke en 10 000 tydskrifte bymekaar gehad; 'n groter versameling as die eerste. Dieselfde dag dat die eerste versameling boeke van hom weggeneem is, het hy na Benoni en Germiston gery waar hy die private biblioteke van 'n paar afgetrede onderwysers en predikante opgekoop het. Hy het besluit om weer 'n stambiblioteek van Afrikaanse boeke en letterkundige tydskrifte op te bou en sodoende het hy skaars uitgawes gekry wat nie in die eerste versameling was nie. Tweedehandse boekwinkels in Johannesburg het hom gereeld laat weet wanneer hulle nuwe Afrikaanse boeke ingekry het. By een tweedehandse winkeltjie in die stad het hy 101 boeke vir £3 9s gekoop en by 'n ander 300 boeke teen £5 12s.

Nadat prof Nienaber in 1975 met sy aanstelling by die NALN 'n woonstel in Bloemfontein betrek het, is sy boeke na die plaas Libri in die distrik Senekal geneem. Dié keer was drie vragmotors van sewe ton nodig om al die boeke te vervoer.

Van sy vernaamste werk is die boekstawing van ’n Bibliografie van Afrikaanse boeke en die Bronnegids by die studie van die Afrikaanse taal- en letterkunde, waarvan verskeie dele in beide reekse verskyn.

Die Afrikaanse Bybelvertaling (publikasie van sy M.A.-verhandeling) is ’n uitstekend gedokumenteerde werk oor die gebeurtenisse wat gelei het tot die Bybelvertaling. Hy behandel die vertalings van beide die Eerste en Tweede Bewegings, en gee ook besonderhede van die vertaalmetode en die moeilikhede wat die vertalers ondervind het. Die feite is sorgvuldig gekontroleer deur een van die hoofvertalers, dr. J.D. du Toit (Totius). As biograaf skryf hy verskeie werke oor skrywers en ander bekende figure soos J.D. Kestell, D’Arbez as skrywer, Dr. O’Kulis met sy eselskakebeen, Leipoldt in beeld en woord, Gedenkboek Generaal J.B.M. Hertzog, Dr. S.J. du Toit, die eensame Ismael en Jan Lion Cachet met sy sewe duiwels.

Hy lewer verskeie boeke oor die letterkunde. Sy Amsterdamse dissertasie word gepubliseer as Die Afrikaanse roman-tematologie, maar sy oorsigtelike behandeling van die vernaamste romantemas werp weinig lig op die ontwikkelingsgang van ons letterkunde. Sy vernaamste werk is oor die Eerste Taalbeweging en die beginjare van die Tweede Taalbeweging, oftewel die periodes 1875–1900 en 1902–1915. Enkele van sy werke hieroor is Ons eerste digters, Die opkoms van Afrikaans as kultuurtaal: 'n Oorsig van die geskiedenis van die Afrikaanse Beweging (saam met G.S. Nienaber), Die Genootskap van Regte Afrikaners, Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse taal en letterkunde, Die wonder van Afrikaans, Ons Taalhelde, Dr. Arnoldus Pannevis: vader van die Afrikaanse taal. Eerste sooie is ’n keur uit sy eie artikels oor die vroeë Afrikaanse letterkunde en die taalstryd, wat in verskeie publikasies verskyn het, insluitende Die Brandwag, Tydskrif vir Letterkunde, Die Huisgenoot, Die Ruiter en Die Burger.

Verder skryf hy ook oor bewaringsonderwerpe, insluitende Vrystaatse argitektuur, Pioniershuise van die Vrystaat, Monumente en gedenktekens van die Vrystaat (saam met C.J. le Roux) en Boukunsskatte van die Vrystaat (saam met Karel Schoeman). Hy lewer verder ’n bydrae tot die Toponimie met die samestelling van Suid-Afrikaanse Pleknaamwoordeboek.

Hy skryf en publiseer ook onder verskillende skuilname, wat I.R. van Niekerk, Ryno de Villiers en Jac J. Rousseau insluit. Onder laasgenoemde naam stel hy die reisverhaalbundels Na verre lande en Ons reis om die wêreld saam en hy neem ook bydraes onder sy regte naam hierin op. Onder die naam Ryno B. de Villiers stel hy Ons stad ons tuis saam, ’n boek oor besienswaardighede in Kaapstad, Port Elizabeth, Bloemfontein, Durban, Kimberley, Pietermaritzburg, Vereeniging, Pretoria en Johannesburg. Suid-Afrika ons mooi land en My land, my trots is binnelandse reisverhale, terwyl hy onder hierdie naam ook Bedrywe en ondervindinge publiseer, ’n boek oor verskillende nerings en industrieë. Hy skryf ook romans, onder andere Die gebou teen die bult (onder die skuilnaam I.R. van Niekerk – ’n verhaal oor die Grey Universiteitskollege) en Nag op St. Helena (’n roman waarin hy die ervarings van ’n aantal Boere-krygsgevangenes op St. Helena uitbeeld).

As skrywer, redakteur, medewerker en samesteller is hy verantwoordelik vir meer as vyfhonderd boeke. Dit is veral as samesteller wat hy groot bekendheid verwerf. Hieronder tel die literatuurgeskiedenis Perspektief en Profiel, wat in 1951 sy eerste druk beleef. Digters en digkuns is ’n bloemlesing uit die Afrikaanse poësie wat wyd vir gebruik op veral skole voorgeskryf word. Ander versamelbundels sluit in Afrikaanse ballades, Afrikaanse dierverhale en Afrikaanse natuurpoësie, terwyl Uit ons letterkunde ’n bloemlesing is waarin poësie, prosa en drama vir skoolgebruik saamgebundel word. As hulpmiddel vir verdere studie oor belangrike skrywers stel hy verskeie bundels saam waarin artikels en resensies wat oor skrywers in tydskrifte en koerante verskyn het, byeengebring word. Hierdie bundels sluit in C. Louis Leipoldt: Eensame veelsydige, Totius: digter en profeet, A.G. Visser: Digter en sanger, Eugène Marais: Die groot eensame, Jan Celliers: Ons volksdigter en Langenhoven: Die volkskrywer.

Die Akademie ken in 1951 die Stalsprys vir Geesteswetenskappe aan hom toe op grond van sy publikasies Die Vrystaatse Taalbeweging, Bibliografie van Afrikaanse boeke, Bronnegids by die studie van die Afrikaanse taal en letterkunde en Die geskiedenis van die Afrikaanse Bybelvertaling II.

By geleentheid van sy sestigste verjaarsdag word Huldigingsbundel P.J. Nienaber onder redaksie van P.E. Raper in 1971 aan hom oorhandig.

Hy kry in 1979 die Rapportryersprys in erkenning vir sy aandeel in die totstandkoming van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein.

Die hoogste burgerlike toekenning, die Dekorasie vir Voortreflike Diens (goud) word in 1982 deur die Staatspresident aan hom toegeken. In Julie 1984 ontvang hy die hoogste onderskeiding van die Federasie van Afrikaanse Kultuurorganisasies (FAK), naamlik die Erepenning vir Volksdiens, terwyl hy in dieselfde jaar verkies word tot erelid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.

Die Universiteit van die Oranje-Vrystaat ken ’n eredoktorsgraad aan hom toe.

Thariza Smit skryf ’n biografie oor hom wat in 1985 onder die titel P.J. Nienaber – kurator van ons erfenis gepubliseer word.

Publikasies uit sy pen sluit in:

P.J. Nienaber

Samesteller en redakteur

Ryno B. de Villiers

Jac J. Rousseau

I.R. van Niekerk

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede.Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers!. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,. Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch- Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Smit, Thariza. 1985. PJ Nienaber. Kurator van ons erfenis. Pretoria: Folio Uitgewers.
• Steyn, J.C. Van Wyk Louw: ’n Lewensverhaal Deel II. Tafelberg-uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• Kok, Benedictus. Die vreemde skadu in lewe van P.J. Nienaber. Beeld, 3 Junie 1989
• Potgieter, André. Professor Boek tree af. Die Vaderland,18 Februarie 1987
• Van Coller, H.P. P.J. Nienaber: Tagtiger. Tydskrif vir Geesteswetenskappe,Jaargang 30 no. 4, Desember 1990
• Van Coller, Hennie. Petrus Johannes Nienaber (1910–1995). NALN-Nuusbrief, Julie 1995
• Van Graan, Riena. Versamelaar van boeke en tydskrifte Petrus Nienaber word 80. Lantern, Oktober 1990
• Van Niekerk, Danie. Toe sak die son op Prof Nien. Boekewêreld, 19 Julie 1995

Verwysings