Norbert Bonczyk

Norbert Bonczyk (także Bonczek, Bończyk, Bontzek; ur. 6 czerwca 1837 w Miechowicach, zm. 18 lutego 1893 w Bytomiu) – ksiądz katolicki, poeta, autor artykułów do „Zwiastuna Górnośląskiego”, działacz narodowy na rzecz polskości Górnego Śląska, tłumacz liryki niemieckiej. Zwany „Śląskim Homerem”. Opisując obrazy z życia górnośląskiej społeczności wiejskiej, zwracał przede wszystkim uwagę na odrębność tych terenów w sensie historycznym, obyczajowym i częściowo językowym. Wieloletni współpracownik księdza Józefa Szafranka.

Pochodził ze zgermanizowanej rodziny górniczej. Był synem sztygara kopalni cynku i ołowiu Maria w Miechowicach koło Bytomia. W latach 1851-1858 uczęszczał do liceum w Gliwicach, po ukończeniu którego wstąpił na wydział teologii katolickiej Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 1858-1862 studiował również filologię słowiańską u Wojciecha Cybulskiego i Wincentego Kraińskiego. Był członkiem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego (1858-1860) oraz Towarzystwa Polskich Górnoślązaków.

Święcenia kapłańskie przyjął w 1862 i został wikarym w Piekarach Śląskich, a w 1865 w Bytomiu w parafii NMP, gdzie pracował do śmierci. W 1874 objął obowiązki proboszcza w swej parafii, ale ze względu na negatywne nastawienie władz państwowych nie otrzymał wówczas oficjalnego tytułu proboszcza. Tytuł ten dostał dopiero w 1886.

Fotografia Norberta Bonczyka

W 1869 założył Towarzystwo Polsko-Katolickie tzw. "Kasyno", które skupiało wszystkie stany. Prowadził w nim co niedziela odczyty i pogadanki w języku polskim. Od czasów studenckich zaangażowany w działalność społeczną oraz w literacką. We Wrocławiu działał w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim, po powrocie na Górny Śląsk pisał do "Zwiastuna Górnośląskiego". W 1871 założył w Bytomiu Towarzystwo Św. Alojzego, organizację społeczno kulturalną dla młodzieży, której celem było szerzenie kultury i oświaty na Śląsku. Ułożył dla niej statut i był jej pierwszym prezesem. Z jego inicjatywy zaczęły powstawać takie same towarzystwa prawie na całym Górnym Śląsku. Był też działaczem katolickiej partii Centrum i współorganizatorem ruchu spółdzielczego na Górnym Śląsku. Z jego inicjatywy powstały kościoły pw. Św. Trójcy i na wzgórzu Św. Małgorzaty w Bytomiu.

Był również współogranizatorem i opiekunem dwóch katolickich związków robotniczych: Związku Wzajemnej Pomocy Robotników Górnośląskich (1889) i Towarzystwa Górnośląskich Przemysłowców. Był przewodniczącym bytomskiego Komitetu Wyborczego, uczestniczył w wiecach polskich m.in w 1885 roku w Gliwicach. W poglądach politycznych był zbliżony do niemieckiej partii Centrum, z którą współpracował.

Mocno zaangażowany w propagowanie języka polskiego, choć w okresie młodzieńczym pisał wiersze również po niemiecku i łacinie. Oprócz tego przekładał literaturę niemiecką na polski, zwłaszcza Goethego i Schillera. Za przetłumaczenie i wydanie po polsku w 1872 w Bytomiu opowiadania niemieckiego pisarza Konrada Bolandena pt. Stary Bóg żyje został skazany przez władze niemieckie na więzienie. Odbył 2 miesiące kary, a cały nakład książki został skonfiskowany. Jednym z przesłań jego poezji była teza o nieustającej polskości Górnego Śląska. Współpracował z działaczami społecznymi, wydawcami i dziennikarzami na Śląsku Józefem Szafrankiem oraz Karolem Miarką.

• Stary Kościół Miechowski wydany w 1879,
• Góra Chełmska(1886; Góra Świętej Anny (województwo opolskie)),
• Kazanie stołowe (1871),
• Pamiętniki szkolarza miechowickiego (1872),
• Stary Bóg żyje (1872).

• W 1925 w Bytomiu powstała II Męska Drużyna Harcerska im. ks. Norberta Bończyka, która za swojego patrona przyjęła księdza Bończyka. Od 1927 działała w ramach Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech.
• Norbert Bonczyk jest patronem ulic we Wrocławiu, Mysłowicach, Katowicach, Opolu, Nysie, Rudzie Śląskiej, Kędzierzynie-Koźlu, Gliwicach, Zabrzu, Tarnowskich Górach, Pyskowicach i Bytomiu.

• "Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny" Tom I, PWN, Warszawa 1984, ​ISBN 83-01-01520-9​ hasło Norbert Bonczyk,
• Fr. Marek: N. Bonczyk - człowiek, kapłan, poeta w: Posłowie do książki: Norbert Bonczyk, Góra Chełmska, Wyd. Świętego krzyża, Opole 1985.
• J. Kajtoch, "Epik Górnego Śląska", Katowice 1965 - pełny tekst monografii w Małopolskiej Bibliotece Cyfrowej.
• Wybór utworów w "Pisarze Śląscy XIX i XX wieku", Wrocław 1963.
• Wielka historia Polski, t. XI A-J, Wydawnictwo Pinnex, ​ISBN 83-86651-40-7​, s. 77, 78.
• Jerzy Oleksiński, "I nie ustali w walce", Nasza Księgarnia, Warszawa 1980, ​ISBN 978-83-10-07610-6​, hasło Norbert Bonczyk, str.148-152.

• Wincenty Ogrodziński: Bonczyk (Bontzek) Norbert. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 294–295. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ​ISBN 83-04-03291-0​ (tu też podana data urodzin: 6 czerwca 1837).