Nikos Velmos

Ο Νίκος Βέλμος (1890 -1930) ήταν Έλληνας ηθοποιός, λογοτέχνης, ζωγράφος, εκδότης περιοδικού και ιδρυτής αίθουσας τέχνης. Το έργο και οι ιδέες του υπήρξαν ένα πρωτότυπο κράμα επαναστατικότητας, σοσιαλισμού, χριστιανισμού και ελληνικής πρωτοπορίας.

Το πραγματικό του όνομα ήταν Νίκος Βογιατζάκης. Γεννήθηκε το 1890 στην Πλάκα από φτωχούς γονείς. Πρωτοεμφανίστηκε στο θέατρο με τη Μαρίκα Κοτοπούλη σε ηλικία δεκαέξι ετών και στη συνέχεια στο Βασιλικό Θέατρο με σκηνοθέτη το Θωμά Οικονόμου. Στα Νοεμβριανά του 1916 συνελήφθη και κρατήθηκε στις Φυλακές Αβέρωφ. Συνεργάστηκε με τον Δημήτρη Ροντήρη στο περιοδικό Παρασκήνιο. Το 1926 μετατρέπει το σπίτι του σε Άσυλο Τέχνης που αποτέλεσε χώρο εκθέσεων για πολλούς σημαντικούς νεοέλληνες ζωγράφους, ανάμεσα τους και το 16χρονο τότε Γιάννη Τσαρούχη. Από τις 25 Δεκεμβρίου 1926 αρχίζει να εκδίδει το περιοδικό Φραγκέλιο (sic) που πρόσφερε πολλά στην πνευματική ζωή της Αθήνας της εποχής του και μέσα από το οποίο ασκεί και έντονη κριτική. Συνεργάτες του είναι ο Στρατής Δούκας, ο Αναστάσιος Δρίβας και ο Τεύκρος Ανθίας. Αρχικά κυκλοφορεί ως τετρασέλιδη εβδομαδιαία εφημερίδα ενώ από το 1928 μετατρέπεται σε μηνιαίο δεκαεξασέλιδο. Η έκδοση του λήγει την άνοιξη του 1929. Παράλληλα εκδίδει και το περιοδικό Φύλλα Τέχνης.

Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε με το πεζό Ερωτόπαθος τραγουδιστής το 1910. Υπήρξε μεγάλος θαυμαστής του Σαίξπηρ του οποίου το έργο Αντώνιος και Κλεοπάτρα διασκεύασε σε πεζό λόγο σε συνεργασία με το Στρατή Δούκα. Έγραψε ακόμα ποίηση καθώς και μελέτες. Παράλληλα ασχολήθηκε και με τη ζωγραφική ως αυτοδίδακτος.

Στις 5 Ιουλίου του 1930 πέθανε ξαφνικά. Οι αιτίες του θανάτου του δεν είναι απόλυτα σαφείς. Αν και στη γνωμοδότηση του γιατρού που τον εξέτασε, αναφέρεται ως αιτία θανάτου "καρδιακό νόσημα", είναι πιθανό να πέθανε από τις συνέπειες του Δάγκειου πυρετού, από τον οποίο είχε προσβληθεί λίγο καιρό νωρίτερα.

Ο συγγραφέας Στρατής Δούκας έγραψε για τον στενό του φίλο και συνεργάτη: Ο πιο ιδιότυπος απ'όλους τους φίλους μου, έξω απ'τα κοινά μέτρα. Δεν τον συνελάμβανες με τη λογική παρά μόνο με τη φαντασία· σ'αυτή αποτείνονταν. Η υπερβολή του πάθους του, έδειχνε την κρητική καταγωγή του. Από τη γενιά του πατέρα του, Βογιατζάκης, απ'τη μητέρα του Μαρτιμιανάκης. Το "Βέλμος" που το πήρε απ'αυτόν όλη η οικογένειά του ήταν ψευδώνυμο. Όπως μου ομολόγησε κάποτε ο ίδιος το πήρε απ'το Ουίλιαμς, το ονομαστικό του Σαίξπηρ, που στάθηκε ο φανατικός λάτρης του, τόσο που δεν ανεχόταν ούτε τους αρχαίους, παρά μονάχα στα τελευταία του, όταν η Κοτοπούλη, που σαν ηθοποιός που ήταν συγχρόνως, του ανέθετε το ρόλο του εξάρχοντος του χορού ή εξαγγέλου στις ελληνικές τραγωδίες, για το πλαστικό του παράστημα και την λαμπρή του απαγγελία. Γιατί εκτός από το λογοτεχνικό του έργο υπήρξε και ηθοποιός, μαθητής του μεγάλου δασκάλου του, Θωμά Οικονόμου, που του χρωστά εξολοκλήρου και την πνευματική του κατάρτιση, αφού δεν είχε φοιτήσει ούτε στο δημοτικό!

Ποίηση

• Σεβντάς (1911)
• Δύο αγάπες· Ξυλογραφίες πρωτότυπες σχεδιασμένες και σκαλισμένες απ’ το ζωγράφο Άγγελο Θεοδωρόπουλο. (1923)

Πεζογραφία

• Ο ερωτοπαθος τραγουδιστής (1910)
• Ο πιστός της απελπισίας (από τη ζωή ενός αφορισμένου) και μελέτη για το θέατρο. (1915)
• Σταγιονόρος (1926)

Μελέτες

• Μελέτη στο θέατρό μας.
• Το κοινωνικό βιβλίο (1921)
• Παλιά Αθήνα (1931)
• Ιστορία του παιδιού (1936)

Θέατρο

• Έργα· Τραγωδία. (μαζί η μετάφραση Ποιήματα Δ.Παπαρρηγόπουλου μεταφρασμένα στη δημοτική γλώσσα και το δοκίμιο Στοχασμοί για την ελληνική ποίηση).

Μεταφράσεις - Διασκευές

• Ποιήματα Δ.Παπαρρηγόπουλου μεταφρασμένα στη δημοτική γλώσσα (1955)
• Βέλμου διασκευή του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας του Σαίξπηρ ξαναφροντισμένη απ’ το Στρατή Δούκα και με ξυλογραφίες σχεδιασμένες και σκαλισμένες απ’ το ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά. Φύλλα Τέχνης του Φραγκελίου αρ.1, 1927.

• Βιογραφία από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
• Βιογραφία από το βιβλιοπωλείο Λεμόνι
• Το περιοδικό Φραγκέλιο στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο

• Νίκος Βέλμος στον Πανδέκτη, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.