Nikodem Pajzderski

Nikodem Pajzderski (ur. 15 września 1882 w Łęgu koło Śremu, zm. 6 stycznia 1940 w Poznaniu) – polski historyk sztuki, mediewista, konserwator i badacz zabytków, muzealnik; brat Sylwestra.

Uczęszczał do gimnazjum w Śremie, które opuścił przedwcześnie w 1900, w związku z szykanami Procesu Toruńskiego. W latach 1901 – 1903 studiował na Wydziale Architektury Politechniki w Charlottenburgu, później na Uniwersytecie Jagiellońskim. Doktorat uzyskał w 1909. W latach 1909 – 1911 podróżował po Europie, zwiedzając zabytki i zapoznając się z lokalną sztuką krajów takich, jak Francja, Włochy, Austria i Niemcy.

W 1912 został kustoszem Muzeum Czartoryskich na Zamku w Gołuchowie. W 1914 pracował w Centralnym Komitecie Opieki nad Zabytkami w Wiedniu, gdzie poświęcał czas głównie Małopolsce.

W czasie I wojny światowej przeniósł się do Poznania, z którym związał się aż do tragicznej śmierci. Był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, opracowywał liczne publikacje naukowe, kierował powojenną rewindykacją zbiorów. W 1919 został Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Poznaniu, a od 1922, także na Pomorze. Należał do Komitetu Konserwatorskiego Gmachów Państwowych.

Był jednym z członków-założycieli Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania. Ważnym etapem w działalności Pajzderskiego był okres PeWuKi. W latach 1928 – 1929 współorganizował dział sztuki na Wystawie. W 1933 został dyrektorem Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu.

W październiku 1939 aresztowany przez Niemców, został zamordowany w miejscu kaźni Wielkopolan – Forcie VII.

Nikodem Pajzderski zainteresowany był przede wszystkim konserwacją zabytków i badaniem epoki średniowiecza. Był jednym ze znaczących badaczy sztuki wielkopolskiej. Ogłosił wiele prac naukowych poświęconych tej dziedzinie, innym segmentom wiedzy historycznej, a także opracowaniom przekrojowym i dotyczącym innych regionów kraju (np. Sandomierz, Małopolska).

Autorstwa Pajzderskiego był także jeden z projektów Domu Przemysłowego w Poznaniu na Placu Wolności (1900), ostatecznie wybudowany według planów Stanisława Mieczkowskiego.

Żonaty z Kazimierą Pajzderską (z Hallerów) – rzeźbiarką. Posiadał dwie córki – Krystynę (malarkę) i Katarzynę (historyczkę sztuki). Był bratem architekta – Sylwestra Pajzderskiego.

• Komandor Orderu Leopolda II (1937, Belgia)

1. Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa – Poznań 1981, wyd. PWN, s. 548-549, ​ISBN 83-01-02722-3​
2. Kazimierz Sobkowicz, Architekci wielkopolscy – biogramy – dzieła – stowarzyszenia, cz.I, lata 1886-1939, wyd. Oddziału Poznańskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich, Poznań, 1988, s.32, ​ISBN 83-00-02480-8​

• P.M. Żukowski, Nikodem Pajzderski. Słuchacz Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego i uczeń profesora Mariana Sokołowskiego, w: Nikodem Pajzderski. Muzealnik-Konserwator-Historyk sztuki. Materiały z konferencji 25 X 2013, Poznań 2014, s. 77-104
• Prace Nikodema Pajzderskiego w serwisie Polona.pl