Nikandr Sergeevitsj Lekayn

Никандр Лекайн (Никандр Сергеевич Еремеев) (1907 ага 19 (пеледыш 1), Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Кораксола (кызыт Кораксола) ял –15 пургыж 1960, Йошкар-Ола) – марий серызе, журналист, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1960), Марий АССР-ын Калык серызыже (1957), 1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарын участникше.

Йоча да тунемме жап

Никандр Лекайн 1907 ийын пеледыш тылзын 1-ше кечынже Россий империй Озаҥ губерний Чарла уезд Кораксола (кызыт Кораксола) ялеш икмарда кресаньык ешеш шочын.

«Ачам,Сергей Григорьевич, лудын, возен моштен огыл,пасу паша дене илен,киндым ончен куштен. Авам,Евдокия Ивановна, ачам семынак грамотдымо ыле, но ӱмыржӧ кӱчык лийын: 30 ияшак колен колтыш, мемнам, ныл йочажым, тулыкеш кодыш. Мылам тунам кум ий гына ыле. Ме аван порылыкшым ужде кушкынна», – тыге  возен шке шарнымашыштыже 1947 ийыште автор.

Ончыклык писатель ача суртышто илымыж годым сайжым пеш шагал ужын. Изинек шуко ойго-йӧсым, орлыкым чыташ логалын.

Революций деч вара Кораксола школыш 18 ияш марий рвезе Иван Данилов туныкташ толеш. Тудо шке гыч шонен возаш йӧратыше-влакым чумыра, кружокым почеш. «У илыш» журналым кид дене серен луктедат. Тушан Никандр Еремеев 5 ойлымашыжым вераҥда.

1916–1920 ийлаште Никандр Кораксола тӱҥалтыш школышто тунемын. 1920 ийыште, кумшо классыште тунеммыж годым, ойлымашым возкалаш тӧчен, туныктышыжлан, Мария Федотоновналан, ончыктен. Тыге тудо сылнымут корныш тошкалеш. Тау мутым шке йоратыме туныктышыжлан «Мария Федотовна» очеркыштыже каласен.

1923–1924 ийлаште Морко столярный школышто тунемеш, 1925–1927 ийлаште совпартшколышто шуаралтын. Моркысо столярный школ, Чарласе совпартшкол Никандр Сергеевичын йылмыжым лывырташ, уш-акылжым пӱсемдаш полшеныт.  

Арест

Лекайн арестоватлыме 1932 ийыште Марий область ГПУ-н распоряжений почеш. ГПУ-н пунчалже почеш тудым Карелийыш кучен колтеныт. Тыге Никандр Сергеевич кум ий наре жапым (1932–1935 ийлаште) лагерьыште, Беломор-Балтий каналымчоҥымаште, рестан семын эртара, репрессий атмаш логалеш.1931 ий мучаште Лекайнын «Калинин колхоз» очеркшым Марий савыктыш печатлен луктын. Книган лектын шумыж деч ончычак самырык писательын лӱмжӧ йыр лавыран манеш-манешым чумыртылаш тӱҥалыныт. Кычалтылше, кӧраныше, пургедше еҥ-влак тӱҥалше писательым колхоз гыч луктыт, суд да казамат марте шуктат.

Лекайным Калинин лӱмеш колхоз нерген очеркыштыже «кулак агент, подкулачник-влакым» моктен возымылан титакленыт. Книгаште йылморгаж-влак колхозым почшо Пашкановым амал деч посна кулак агентыш, подкулачникыш луктыныт.

Пашам ыштыме жап

1927–1931 ийлаште Морко, Йоплан школлаште грамотылан еҥ-влакым туныктен.

1935–1938 ийлаште «Ленин ой» газет редакцийыште литературный пашаеҥ семын тыршен. 1939–1941 ийлаште редакций секретарьын сомылжым шуктен.

1941–1945 ийлаште писатель фронтышто тушман ваштареш кредалеш. Шучко сар чыла лугыч ышта. Ондак Н. Лекайн бронебойщик лиеш, ятыр гана сар  йолташыже-влак дене пырля тушманын танкшым пытара. Тушман дене кредалмаште Никандр Сергеевич тале да лӱддымӧ боец семын ойыртемалтын.

1947–1949 ийлаште «Марий коммуна» газет редакцийыште ял озанлык пӧлкам вуйлатен.

1949–1950 ийлаште Партий курсышто шинчымашыжым нӧлтен.

1950–1952 «Марий коммуна» газет редакцийыште тӱвыра да сымыктыш пӧлкам вуйлатен.

1952–1953 ийлаште Радиокомитетыште пытартыш увер редактор лийын.

1953–1958 ийлаште сылнымутчо, творческий пашаеҥ семын тыршен.

1957 ийыште Н. Лекайнлан Марий АССР-ын Калык серызыже лӱмым пуэныт. Тиде годым шочмо сылнымутым вияҥдымаште чот тыршымыжым, сеҥымашыш шумыжым шотыш налыныт. Сылнымут усталыкым поген шуктышо серызе кугу шонымаш дене илен: тудо «Кугезе мланде», «Кӱртньӧ вий», «Кугу сарын тулыштыжо» кум романым ик сюжет дене чак кылден чоҥаш шонен. Тыге трилогий шочын.

1958–1960 ийлаште «Ончыко» журналын литератур редакторжо лийын.

1959 ийыште Н.Лекайн элысе серызе-влакын кумшо погынымашышт лийын. Кумдан палыме руш писатель М. Шолохов да ятыр моло дене вашлийын кутырен, чонжо у куатле шонымаш дене пойдаралтын. Но вашке тудо пагар чер дене нелын черланен.

1960 ийын пургыж тылзын 15-ше кечынже уста серызым пытартыш корныш ужатеныт. Н. Лекайнын волгыдо лӱмжӧ огеш мондалт, тудо мемнан коклаште ила.

Никандр Лекайн суд деч поснак шинчен лекташыже пернен гынат, тудым лӱмжым общество шкеак реабилитироватлен, чапшым совет печать ден историй науко арален коденыт.

Книга-влак

• Калинин колхоз: очерк. Йошкар-Ола, 1931. 72 с.
• Кугу сарын тулыштыжо: роман. 1–2 ужаш. Йошкар-Ола, 1948. 192 с.; 3 ужаш. Йошкар-Ола, 1948. 254 с.
• Шӧртньӧ падыраш: повесть. Йошкар-Ола, 1951. 220  с.
• Кугезе мланде: роман. Икымше книга. Йошкар-Ола, 1955. 344  с.
• Ӧрыктарыше  лыве: ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 1958. 32 с.
• Мӱндыр уна: очерк-влак. Йошкар-Ола, 1959. 72 с.
• Кугезе мланде: роман. Кокымшо книга. Йошкар-Ола, 1960. 260 с.
• Кугу сарын тулыштыжо: роман. Йошкар-Ола, 1961. 396 с.
• Мондалтдыме ӱмыр: ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 1963. 168 с.
• Эҥыжвондо коклаште: ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 1964. 60 с.
• Вараксим-влак: ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 1966. 64 с.
• Кӱртньӧ вий: роман. Йошкар-Ола, 1971. 332 с.
• Кугу сарын тулыштыжо: роман. Йошкар-Ола, 1974. 408 с.
• Шӧртньӧ падыраш: повесть. Йошкар-Ола, 1980. 216  с.
• Возымыжо кум том дене лукталтеш. Т. 1: Проза. Йошкар-Ола, 1987. 592 с. Т. 2: Проза. Йошкар-Ола, 1987. 592 с. Т. 3: Проза. Йошкар-Ола, 1988. 528 с.

Вес вере савыкталтше произведений-влак

• Маяк: ойлымаш // Ямде лий. 1941. № 10. С. ?
• Кӱртньӧ вий: роман гыч 11-ше глава //  Асылбаев А.А., Николаев С.Н. Литературный хрестоматий: ср. школын 8–10 классше-шамычлан. Йошкар-Ола: Маргосиздат, 1943. С. 416–530.
• Шочмо эллан: очерк // Марий коммуна. 1948. 31 июль.
• Мария Федотовна: очерк // Марий альманах. Йошкар-Ола: Маргосиздат, 1949. С. 152–157.
• Муро йӱк: повесть // Ончыко. 1955. № 2. С. 18–44; №3. С. 6–30.
• Кӱсле: легенде // Ончыко. 1977.  № 3. С. 105–107.
• Кӱртньӧ вий: роман гыч посна глава-влак // Марий литература: 10 класслан хрест. / А.Ф. Веденькин сост. Йошкар-Ола, 1978. С. 30–74.
• Кандаш вате: повесть // Ончыко. 1996. № 1. С. 71–113.

Вес йылмылаш кусарыме произведений-влак

• Пакет: Свадьба в «Дружбе» / пер. на рус. // Родник. М., 1961. С. 89–115.
• Смелая песня: повесть / пер.на рус. П. Забора. Йошкар-Ола, 1961. 72 с.
• Чудесные бабочки: рассказ / пер. на рус. В.Муравьева. М., 1963. 16 с.
• Необыкновенная свадьба: рассказ / пер. на венгр. Имре Макайн // Форраш. Будапешт, 1963. С. 145–164.
• Последнее крещение: рассказ / пер. на венгр. Евы Поп // Медевеёнок. Будапешт, 1975. С. 753–762.
• Земля предков: роман / пер. на рус. В. Муравьева. М., 1977. 512 с.
• Земля предков: роман / пер. на рус. В. Муравьева.Йошкар-Ола, 1985. 464 с.
• Кӹртни ви: роман / пер. на горномар.Йошкар-Ола, 1989. 320 с.
• Кого вырсын тылыштыжы: роман / пер. на горномар. Р. Аракаевой. 2007. 380 с.

Библиографий

• Асылбаев А. Сеҥымаш корнышто // Марий литература нерген. Йошкар-Ола, 1957. С. 149–167.
• Васин К. Калык писатель Н. Лекайн  // Ончыко. 1967. № 3. С. 110-112.
• Васинкин А. Изображаемая правду жизни: роман Н. Лекайна «В огне великой войны» // Васинктн А. Героические годы. Йошкар-Ола, 1987. С. 47–76.
• Зайниев Г. Первый ойлымаш // Зайниев Г. Илыш эҥер. Йошкар-Ола, 1982. С. 47–55.
• Зайниев Г. Кугезе мландын эргыже // Усталык памаш. Йошкар-Ола, 2003. С. 25–81.
• Зайниев Г. Кугезе мландым мурышо // Илыш муро. Йошкар-Ола, 2006. С. 68–132.
• Егоров В. Марий мландын онар мурызыжо // Ончыко. 2007. № 5. С. 4–28.
• Иванов И. Лекайнын йылмыже нерген // Марий коммуна. 1964. 2 июнь.
• Ила калык чонышто, ила калык ушышто… Йошкар-Ола, 2007. 52 с.
• Исенеков В. Роман почеш роман // Арслан тукым. Йошкар-Ола, 1985. С. 58–66.
• Исенеков В. Чолга ӱмыр // Ончыко. 1987. № 3. С. 65–70.
• История марийской литературы. Йошкар-Ола, 1989. С. 307–317.
• Кубаев Г. Художественное своеобразие романа Н. Лекайна «Земля предков» // Проблемы жанра в марийской литературе. Йошкар-Ола, 1981. С. 90–105.
• Кудрявцева Р.А. Ранние рассказы Никандра Лекайна: нарратологический анализ // Художественная словесность финно-угорских народов: от истоков к современности / МарНИИ языка, литературы и истории им. В.М. Васильева. Йошкар-Ола, 2008. С. 73–92.
• Коряков К. Лӱмжӧ калык коклаш шарлен // Марий коммуна. 1982. 3 июнь.
• Малинова К. Никандр Сергеевич Еремеев (Лекайн) // Очерки истории марийской литературы. Ч. 2. Йошкар-Ола, 1960. С. 227–273. МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 212.
• Писатели Марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. С. 154–158.
• Смирнов В. «Марий чодыра – тыйын йӱкет, ужар олык – тыйын тӱсет…» // Марий Эл. 2007. 12 май.
• Эман С. «Кӱртньӧ вий» роман // Пиалан илыш. 1941. № 1. С. 184–198.
• Юксерн В. Никандр Лекайн // Нигӧ ок мондалт, нимо ок мондалт. Йошкар-Ола, 1994. С. 38–77.

• «Лӱддымылыклан» медаль.
• «Лӱддымылыклан» медаль.
• «Пашаште чапланымылан» медаль.
• Марий АССР-ын Калык серызыже (1957).
• Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1954, 1957, 1958).

• Никандр Лекайн.
• Лекайн Никандр Сергеевич это:.

1. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. – Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. – 752 с. С. 368–371.
2. Зайниев Г.З. Илыш муро: Марий сылнымут: ий да еҥ-влак. Йошкар-Ола: ОАО «МПИК» савыктыш, 2006. С. 68–132.
3. Никандр Лекайлан – 100 ий: буклет.
4. Александрова  С.Л. Лекайн – айдеме, Лекайн – писатель // Ила калык чонышто, ила калык ушышто… Йошкар-Ола, 2007. С. 8–17.
5. Егоров В. Марий калыкын онар мурызыжо // Ончыко. 2007. № 5. С. 4–29.

1. ↑ Васин, Ким 1989: ХХ Курымын трагедийже. Саман № 2: 57
2. ↑ Васин, Ким 1989: ХХ Курымын трагедийже. Саман № 2: 58
3. ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
4. ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
5. ↑ Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. – Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. – 752 с. С. 369.