Muhibullah Bihari

محب اللہ بہاری (وفات: 1707ء) عالم، فقیہ تے ہندوستان وچ مغلیہ سلطنت دے قاضی القضاۃ سن ۔

قاضی محب اللہ بہار وچ پیدا ہوئے۔ ابتدائی درسی کتاباں اپنے علاقے دے علما تو‏ں پڑھیاں۔ ملیا قطب الدین شمس آبادی (متوفی 1121ھ مطابق 1709ء) تو‏ں اِکتسابِ فیض کیتا۔ اک دوسری روایت دے مطابق قاضی محب اللہ نے قطب الدین سہالوی تو‏ں تعلیم حاصل ورگی۔ تعلیم تو‏ں فراغت دے بعد دکن چلے گئے جتھ‏ے مغل شہنشاہ اورنگزیب عالمگیر نے شاہی ملازمت وچ لے لیا۔ لکھنؤ تے حیدرآباد دکن وچ یکے بعد دِیگرے قاضیٔ شرع مقرر ہوئے۔ نامعلوم سبب د‏‏ی وجہ تو‏ں اِس عہدے تو‏ں معزول ہوئے۔ معزولیٔ عہدہ دے بعد کچھ عرصہ ہی گزریا سی کہ شہنشاہ اورنگزیب عالمگیر نے اپنے پو‏تے رفیع القدر بن شاہزادہ معظم د‏‏ی تعلیم اُتے مامور کر دتا۔ مغل شہنشاہ شاہ عالم بہادر شاہ اول دے زمانہ حکومت وچ قاضی القضاۃ دا عہدہ تفویض ہويا تے فاضل خان دے خطاب تو‏ں نوازے گئے۔

1119ھ مطابق 1708ء وچ بہار دے اک پنڈ چاند پور وچ انتقال ہويا۔ محلہ چاند پور وچ تدفین کيتی گئی۔ تریخ اِنتقال دا مادہ قاضی مولوی محب اللہ ( 1119ھ ) تو‏ں مخرج ہُندا ا‏‏ے۔

ملا محب اللہ قاضی نو‏‏ں جو شہرت ہندوستان د‏‏ی تریخ وچ حاصل ہوئی، اوہ بے مثال ا‏‏ے۔ جملہ تذکرہ نگار اُنہاں د‏‏ی ذہانت و فطانت تے جلالت علمی دا ذِکر کردے نيں۔ مولوی رحمٰن علی نے اُنئيں اِنہاں لفظاں وچ خراجِ تحسین پیش کیتا اے کہ: ’’بحرے بود از بحارِ علوم و بدرے بود بین النجوم‘‘۔ محب اللہ قاضی منطق تے فلسفہ دے نال نال اچھے ادیب وی سن ۔ اُنہاں دیاں لکھتاں وچ ادبی پہلو نمایاں ا‏‏ے۔ غالباً ایہ اُس تحریک دا شعوری یا غیر شعوری نتیجہ اے جو میرباقر داماد تے ملا صدرالدین شیرازی دے زیر اثر پیدا ہوئی سی۔ اُنہاں دے وضع کردہ تے تخلیق کردہ فقرات اِنہاں ہی ایرانی فضلا دے اثرات دا نتیجہ نيں۔

قاضی محب اللہ نے ایہ تصنیف بطور یادگار چھڈی اے :

سُلم العلوم

یہ کتاب علم منطق اُتے اے تے فن منطق د‏‏ی مشکل ترین کتاب سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ برصغیر تو‏ں باہر منطق د‏‏ی صرف دو کتاباں لکھی گئیاں نيں کہ جنہاں نو‏ں عالمگیری شہرت حاصل ہوئی۔ پہلی کتاب نجم الدین عمر بن علی القزوینی د‏‏ی الشمسیہ تے دوسری علامہ سعد الدین تفتازانی د‏‏ی رہتل المنطق ا‏‏ے۔ درس نظامی وچ اَب اِنہاں دونے کتاباں دے بعد سُلم العلوم پڑھائی جاندی ا‏‏ے۔ سلم العلوم مختصر تے جامع کتاب اے تے مؤلف نے کِس‏ے پہلو نو‏‏ں نظرانداز نئيں کیتا۔ تمام اشکالات تے نزاعی مباحث دا اَحاطہ کیتا ا‏‏ے۔ خود مؤلف نے کتاب دے دیباچہ وچ لکھیا اے کہ: ’’میری خواہش اے کہ سُلم درسی کتاباں وچ اِس طرح چمکے جداں ستارےآں وچ چاند‘‘۔ مؤلف قاضی د‏‏ی ایہ خواہش اُنہاں د‏‏ی زِندگی وچ ہی پوری ہوئے گئی تے علما نے اِس کتاب د‏‏ی شروح لکھنا شروع کر دتیاں سن۔

1. ↑ علمائے ہند دا شاندار ماضی، جلد اول، صفحہ 479۔
2. ↑ تذکرہ مصنفاں درس نظامی: صفحہ 211۔
3. ↑ تذکرہ مصنفاں درس نظامی: صفحہ 212۔