Mom Yai Devakula na Ayudhya

หม่อมใหญ่ เทวกุล ณ อยุธยา (27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2401 – 26 มิถุนายน พ.ศ. 2479) เกิดเมื่อวันเสาร์ แรม 7 ค่ำ เดือน 12 ปีมะเมีย ตรงกับวันที่ 27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2401 เป็นธิดาคนที่ 2 ของ เจ้าพระยาสิริรัตนมนตรี (หงส์ สุจริตกุล) (บุตรของหลวงอาสาสำแดง (แตง) และท้าวสุจริตธำรง (นาค)) และคุณหญิงตาด (ธิดาพระยาราชสงคราม (ทองอิน))เป็นพระปัยยิกา(ทวด) ใน สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

ในปี พ.ศ. 2419 สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา ได้ทรงขอหม่อมใหญ่เพื่อมาเป็นหม่อมในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ซึ่งขณะนั้นดำรงยศเป็น พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงศ์ ต่อมาปี พ.ศ. 2436 เกิดวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112 พระบรมวงศานุวงศ์และชนชั้นสูงของสังคมได้ร่วมกันจัดตั้งสภาอุณาโลมแดง หม่อมใหญ่ก็ได้รับการแต่งตั้งเป็นกรรมการิณีด้วย

หม่อมใหญ่มีโอรส-ธิดากับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ 11 พระองค์ ได้แก่

1. หม่อมเจ้าอัปษรสมาน เทวกุล (พ.ศ. 2420 - พ.ศ. 2482) เสกสมรสกับพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ
2. หม่อมเจ้าบรรสานสนิท เทวกุล (พ.ศ. 2422 - พ.ศ. 2488)
3. หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล (พ.ศ. 2424 - พ.ศ. 2486)
4. หม่อมเจ้าสุธาสิโนทัย เทวกุล (พ.ศ. 2425 - พ.ศ. 2509) เสกสมรสกับ หม่อมลมุล สาทรานนท์ และหม่อมฉวี วัชรประหาส
5. หม่อมเจ้าจันทรนิภา เทวกุล (พ.ศ. 2427 - พ.ศ. 2488)
6. หม่อมเจ้าพงศ์ทินเทพ เทวกุล (พ.ศ. 2429 - พ.ศ. 2486) เสกสมรสกับ หม่อมเจ้าหญิงสุชาดามณี เทวกุล
7. หม่อมเจ้าทิพรัตนประภา เทวกุล (พ.ศ. 2431-2508)
8. หม่อมเจ้าวงศ์นิรชร เทวกุล (พ.ศ. 2432 - พ.ศ. 2490) เจ้ากรมกรมตำรวจภูบาลหรือ ผู้บังคับการตำรวจสันติบาล ในปัจจุบันพระองค์แรกเสกสมรสกับ หม่อมโกย เกิดสวัสดิ์
9. หม่อมเจ้าดาราจรัสศรี เทวกุล (พ.ศ. 2435 - พ.ศ. 2484)
10. หม่อมเจ้าไตรทิพเทพสุต เทวกุล (พ.ศ. 2439 - พ.ศ. 2505) เสกสมรสกับ หม่อมมณี หม่อมเจ้าหญิงบันดาลสวัสดี ดิศกุล หม่อมแบบ และ หม่อมแวว
11. หม่อมเจ้าอนันตนรไชย เทวกุล (พ.ศ. 2441-2511) เสกสมรสกับ หม่อมเจ้าหญิงอัปภัศราภา ดิศกุล

หม่อมใหญ่ เทวกุล ณ อยุธยา ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2479 อายุ 78 ปี 8 เดือน ณ วังเทเวศร์ ได้รับพระราชทานโกศแปดเหลี่ยม บรรจุศพ

• พ.ศ. 2455 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายใน)
• พ.ศ. 2451 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 3 (จ.ป.ร.3)
• พ.ศ. 2464 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 2 (ว.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2469 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 3 (ป.ป.ร.3)
• พ.ศ. 2452 – เข็มพระชนมายุสมมงคล ชั้นที่ 2 (ทอง)

หนังสือ

• เล็ก พงษ์สมัครไทย. พระญาติ ราชสกุลกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ข้าวฟ่าง, พ.ศ. 2549. 160 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-9687-35-3