Maurycy Bornsztajn

Maurycy Bornsztajn, Maurycy Bornstein (ur. 11 lutego 1874 w Warszawie, zm. 5 marca 1952 w Łodzi) – polski lekarz neurolog i psychiatra, jeden z pierwszych polskich psychoanalityków, ordynator oddziału psychiatrycznego Szpitala Starozakonnych na Czystem, profesor psychopatologii Uniwersytetu Łódzkiego.

Uczęszczał do III Gimnazjum w Warszawie, ukończył je w 1893 roku. Podjął wtedy studia medyczne na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Na studiach należał do żydowskiego kółka narodowców polskich Józefa Kwiatka. Podczas studiów za udział w manifestacji 17 kwietnia 1894 roku został aresztowany i przez trzy tygodnie więziony na Pawiaku. Po roku przerwy podjął studia, w listopadzie 1899 roku uzyskał dyplom doktora medycyny. Nadal zajmował się działalnością polityczną i w styczniu 1907 roku gazety donosiły o rewizji w mieszkaniu i aresztowaniu lekarza.

W 1899 roku wyjechał do Niemiec gdzie uzupełniał studia w dziedzinie neurologii i psychiatrii u Emanuela Mendla i Hermanna Oppenheima w Berlinie i u Emila Kraepelina w Monachium. Po powrocie do Warszawy w 1901 roku został współpracownikiem Edwarda Flataua w jego pracowni neurologicznej, a po mianowaniu Flataua ordynatorem oddziału neurologii Szpitala na Czystem, został jego pierwszym asystentem.

W 1908 został ordynatorem oddziału psychiatrycznego w Szpitalu Starozakonnych w Warszawie; na tym stanowisku pozostał przez 31 lat. Prowadził praktykę prywatną; przyjmował przy ul. Włodzimierskiej 8 (potem Czackiego).

W marcu 1925 roku wygłosił cykl sześciu wykładów poświęconych psychoanalizie, zorganizowanych przez Wolną Wszechnicę Polską. Wykłady te zostały później wydane drukiem. Uczestniczył w 8. Międzynarodowym Kongresie Psychoanalitycznym w Salzburgu w 1924 roku.

W grudniu 1939 roku formalnie przeszedł na emeryturę, nadal prowadził praktykę prywatną. W listopadzie 1940 został przesiedlony do getta warszawskiego, zarekwirowano mu narzędzia lekarskie. Ukrywał się przez jakiś czas w mieszkaniu Popowej na ul. Oboźnej, potem w Milanówku razem z bratem Benedyktem, u rodziny Dryńskich. Posługiwał się nazwiskiem Podobalski.

W 1946 roku został pierwszym profesorem zwyczajnym katedry psychopatologii na Uniwersytecie Łódzkim. W 1949 roku obchodził pięćdziesięciolecie pracy naukowej. Pod koniec życia działalność dydaktyczną utrudniała mu silna głuchota.

Współpracował z tygodnikami „Głos” i „Prawda”. Należał do powstałego przy redakcji czasopisma „Ogniwo” Towarzystwa Abolicjonistów, mającego na celu walkę z chorobami przenoszonymi drogą płciową i prostytucją. Wszedł do komitetu organizacyjnego Walnego Zjazdu Zjednoczenia Polaków Wyznania Mojżeszowego Wszystkich Ziem Polskich, który odbył się w maju 1919 roku w Warszawie. Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, założycielem Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej, członkiem zarządu Towarzystwa Opieki nad Ubogimi, Nerwowo i Umysłowo Chorymi Żydami, członkiem czynnym Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, członkiem Société Médico-Psychologique. Należał do komitetu redakcyjnego „Rocznika Psychiatrycznego”, „Warszawskiego Czasopisma Lekarskiego” i „Kwartalnika Klinicznego Szpitala Starozakonnych”.

Brat Benedykta Bornsteina (1880–1948). Ożenił się 1 stycznia 1900 roku w Krakowie z Melanią z Bergsonów (1874–1962). Mieli syna Tadeusza (1900–1967). Rozwiedli się, jego drugą żoną była Felicja Bornsztajn (zm. 1962). Syn z drugiego małżeństwa, Stanisław (1920–1944), student medycyny Uniwersytetu Warszawskiego, zginął w Powstaniu Warszawskim. Maurycy Bornsztajn był blisko spokrewniony ze Stanisławem Posnerem.

Maurycy Bornsztajn zmarł 5 marca 1952 roku w Łodzi w wieku 78 lat. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 257c, rząd 3, miejsce 26).

Bornsztajn opublikował ponad 60 prac. Opisał zaburzenie psychiczne które nazwał schizotymią reaktywną (schizothymia reactiva). Wyodrębnił też schizofrenię somatopsychiczną, podobną do schizofrenii cenestopatycznej (cenestetycznej) opisywanej przez innych autorów.

W drugim wydaniu swojego podręcznika psychiatrii Bornsztajn sformułował dwa prawa, które nazwał psychiatrozoficznymi:

• I prawo: „obrazy kliniczne w psychiatrii z wyłączeniem psychoz par excellence organicznych) wbrew temu, co się dzieje w klinice somatycznej, podlegają ciągłym zmianom: znikają jedne, powstają inne lub dawne przekształcają się przez wchłanianie pierwiastków obcych, własnej istocie przeciwnych”
• II prawo: „zmiany te zależne są od zmian psychicznych, zachodzących w intelektualnej i emocjonalnej sferze psychiki ludzkiej w ogóle, od ducha danej epoki”.

• O wpływie układu nerwowego na ostre procesy zapalne, 1898 (w języku rosyjskim)
• O porażeniach i zanikach mięśniowych przy wiądzie rdzenia. Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego 97 (2), ss. 349–350, 1901
• O porażeniach i zanikach mięśniowych przy wiądzie rdzenia. Kronika Lekarska 22 (10, 11, 12), ss. 415–420, 562–567, 614–624, 1901
• Bezdomni. Głos nr 40 s. 622, 1901
• Rudolf Virchow. Głos nr 43 s. 672, 1901
• W obronie etyki lekarskiej. Głos nr 28 s. 422, 1901
• Prace sekcji gruźliczej IX-go Zjazdu Przyrodników i Lekarzy Polskich w Krakowie w roku 1900. Głos nr 43, s. 673, 1901
• Rozpoznanie różniczkowe neurastenii i pierwszych okresów bezwładu postępującego. Kronika Lekarska, 1902
• Samobójstwa nieletnich. Głos nr 43, ss. 44–45, 1902
• Rudolf Virchow (Wspomnienie). Głos nr 37 s. 575, 1902
• Anatomia patologiczna stwardnienia wieloogniskowego (sclerose en plaques). Gazeta Lekarska 39 (13, 14), ss. 291–294, 328–330, 1904
• W sprawie organizacji prasy lekarskiej polskiej. Krytyka Lekarska 10, ss. 256–257, 1904
• Asthenia paroxysmalis. Medycyna 32 (31, 32, 33, 34), ss. 646–649, 667–673, 692–698, 716–720, 1904
• Zwyrodnienie w świetle nauki współczesnej. Warszawa: M. Arct, 1904
• Istota gienjuszu. Ogniwo 2 (19) s. 435-437, 1904
• Medycyna i społeczeństwo. Krytyka Lekarska 9 (2), ss. 29–30, 1905
• (tłum.) Wilhelm Bölsche: Miłość w przyrodzie. Warszawa: G. Centnerszwer, 1906
• O tak zwanej psychozie Korsakowa. Gazeta Lekarska 42 (33), 1907
• Jeszcze przyczynek do migraine ophthalmoplégique. Gazeta Lekarska 43 (39), ss. 871–874, 1908
• Monachijska klinika psychiatryczna. Medycyna i Kronika Lekarska 43 (1, 2, 4), ss. 19-22, 42-46, 98–100, 1908
• „Über die periodische Lähmung” W: Gerard Anton Marie van Wayenburg (ed.): Compte rendu des travaux du 1er Congrès International de Psychiatrie, de Neurologie, de Psychologie et de l'Assistance des aliénés tenu à Amsterdam du 2 à 7 septembre 1907. Amsterdam: J. H. De Bussy, 1908 s. 485–489
• O t. zw.porażeniu okresowem (próba teoryi). Gazeta Lekarska 29 (4, 5, 6), ss. 73–85, 109–113, 130–135, 1909
• „O apraksyi”. W: Prace I-go Zjazdu neurologów, psychiatrów i psychologów polskich. Warszawa, 1910 ss. 468-489
• „O rozpoznaniu różnicowem pomiędzy otępieniem wczesnem a psychozą maniakalno-depresyjną”. W: Prace I-go Zjazdu neurologów, psychiatrów i psychologów polskich. Warszawa, 1910 ss. 577-604
• Bornstein M, Sterling W. O kostniakach kręgosłupa, powodujących ucisk rdzenia. Neurologja Polska 1 (1), 29–47, 1910
• O zaburzeniach psychicznych u zwyrodniałych. Neurologja Polska 2 (1), s. 28-48, 168-185, 1911
• Über die Differentialdiagnose zwischen manisch-depressivem Irresein und Dementia Praecox. Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie 5 (1), ss. 145–177, 1911 DOI: 10.1007/BF02867058
• Über psychotische Zustände bei Degenerativen. Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie 7 (1), ss. 127–162, 1911 DOI: 10.1007/bf02865136
• Przyczynek do kwestji psychoz skombinowanych i anatomji patologicznej porażenia Landry'ego. Neurologja Polska 2 (9), s. 995-1010, 1912
• Zur Frage der kombinierten Psychosen und der pathologischen Anatomie der Landryschen Paralyse. Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie 13 (1), ss. 1–16, 1912 DOI: 10.1007/bf02865602
• Badania doświadczalne i anatomopatologiczne nad uciskiem rdzenia. Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział Nauk Matematycznych i Przyrodniczych 5 (9), 1912
• W sprawie Asthenia paroxysmalis. Neurologja Polska 3 (2), s. 131–144, 1913
• Alojzy Alzheimer (Wspomnienie pośmiertne). Gazeta Lekarska 50 (5), s. 76, 1916
• O odrębnym typie rozszczepienia psychicznego (Schizothymia reactiva circumscripta). Warszawa: Wyd. Kasy Mianowskiego, 1916
• Stefan Rosental (Wspomnienie pozgonne). Gazeta Lekarska 52 (2), s. 15-16, 1918
• O psychologicznej podstawie klasyfikacji psychjatrycznej. Kwartalnik Kliniczny Szpitala Starozakonnych 1 (1), s. 40–46, 1922
• Nerwica natręctwa a schizofrenia. Neurologja Polska 6, ss. 115-121, 1922
• Zarys psychjatrji klinicznej. Dla lekarzy i uczących się. Kraków, Lwów, Warszawa: Spółka Wydawnicza Lekarska 1922.
• Zur Frage: „Die Spinne als Traumsymbol”. Internationale Zeitschrift für Psychoanalyse 9 (2), ss. 215–216, 1923
• VIII Międzynarodowy Zjazd Psychoanalityczny. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 1 (7), s. 294, 1924
• Bornsztajn M., Zandowa N. Przypadek hiperkinezy po zapaleniu nagminnem mózgu. Neurologja Polska s. 220, 1924
• Schizophrene Symptome im Lichte der Psychoanalyse. Internationale Zeitschrift für Psychoanalyse 12 (1), ss. 95–100, 1926
• Przemówienie z powodu jubileuszu Zygmunta Freuda. Rocznik Psychjatryczny 4, ss. 119–121, 1926
• Zygmunt Freud (z powodu 70-letniej rocznicy urodzin). Warszawskie Czasopismo Lekarskie 3 (6), s. 288–291, 1926
• La valeur clinique de la notion de schizophrénie et une nouvelle théorie de cette affection. XII. Congrès des médecins et naturalistes polonais. Annales Médico-psychologiques 84, 173, 1926
• „Stanowisko kliniczne schizofrenji.” W: Księga pamiątkowa XII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w roku 1925. T. 2. Warszawa: Kom. Red. XII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich, 1926. s. 149
• Stanowisko kliniczne schizofrenji i nowa teorja jej patogenezy. Rocznik Psychjatryczny 5, ss. 79–92, 1927
• Hipochondryczna (somatopsychiczna) postać schizofrenji. Rocznik Psychjatryczny 5, ss. 93–94, 1927
• Nowy przyczynek do t. zw. schizothymia reactiva. Rocznik Psychjatryczny 6, ss. 191–196, 1927
• Emil Kraepelin. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 4 (1), ss. 43–44, 1927
• Adam Wizel (życiorys). Kwartalnik Kliniczny Szpitala Starozakonnych 7 (4), ss. 313-317, 1928
• Znaczenie teorji psychoanalitycznej dla psychjatrji. Kwartalnik Kliniczny Szpitala Starozakonnych 7 (4), ss. 321–332, 1928
• Życie płciowe kobiety w świetle psychoanalizy. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 6 (17, 18), s. 391-394, 417-421, 1929
• O stanach lękowych w świetle psychoanalizy. Lekarz Wojskowy 14 (1-4), s. 50-67, 1929
• Przełom w psychoanalizie. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 6 (44), s. 1043, 1929
• „Edward Flatau. Człowiek i dzieło”. W: Księga jubileuszowa Edwarda Flataua. Warszawa, 1929
• Hipochondryczna (somatopsychiczna) postać schizofrenji. W: Księga jubileuszowa Edwarda Flataua. Warszawa, 1929 s. 612-619
• O psychozach wieku dziecięcego. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 7 (46, 47), ss. 1069-1072, 1093-1095, 1930
• Psychoanaliza: 6 wykładów, wygłoszonych na Wolnej Wszechnicy w Warszawie. Kraków: Okręgowy Związek Kas Chorych w Krakowie, 1930
• O przewlekłych stanach manjakalnych wieku podeszłego. Rocznik Psychjatryczny 18/19, ss. 115–134, 1932
• Edward Flatau jako człowiek, lekarz i twórca polskiej szkoły neurologicznej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 9 (47), s. 1100-1101, 1932
• Charakter w świetle teorji psychoanalitycznej. Rocznik Psychjatryczny 20, ss. 120–139, 1933
• Nowy przyczynek do t. zw. schizofrenji somatopsychicznej i kilka słów o istocie schizofrenji. Rocznik Psychjatryczny 21 (2), ss. 1–10, 1933
• Mechanizm powstawania zaburzeń psychicznych reaktywnych. Rocznik Psychjatryczny 23, s. 28-43, 1934
• Historia rozwoju psychoanalizy i jej stan współczesny. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 13 (17, 18), s. 293-296, 313-317, 1936
• Zasady psychoanalizy. Wiadomości Literackie 20 (652), s. 4, 10.4.1936
• O schizofrenii somatopsychicznej (Studjum kliniczno-psychologiczne). Rocznik Psychjatryczny 26-27, s. 145-166, 1936
• Leczenie chorób organicznych układu nerwowego. Lekarz Wojskowy 29 (9), ss. 543–554, 1937
• Edward Flatau jako człowiek i lekarz. Warszawskie Czasopismo Lekarskie nr 21-22, s. 403-404, 1937
• O stanach depresyjnych. Warszawskie Czasopismo Lekarskie nr 25-26, 1938
• Uwagi z powodu artykułu Zygmunta Freuda p.n. „Psychoanaliza, która się daje zakończyć i taka, która dłuży się bez końca”. Rocznik Psychjatryczny 33, s. 33-42, 1938
• Omamy a osobowość. Rocznik Psychiatryczny 34/35, 1938
• Le processus de schizophrénisation. L'Évolution Psychiatrique 2, ss. 5–21, 1947
• Schizofrenizacja w klinice psychiatrycznej i w psychice ludzi współczesnych. Zdrowie Psychiczne 1 (1), s. 74–75, 1947
• O źródłach twórczości. Warszawa. Niezależny dwutygodnik literacki 2 (3), s. 3 (1-15.3.1947)
• [Przemówienie] W: Przemówienia na uroczystej akademii ku czci ś.p. dra Jana Mazurkiewicza w Sali Kolumnowej Uniw. Warsz. dnia 25 kwietnia 1948 r.. Warszawa: Nakładem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, 1948 s. 12–13
• Wstęp do psychiatrii klinicznej dla lekarzy, psychologów i studentów. Wydanie drugie, uzupełnione. Łódź: Księgarnia Ludowa, 1948
• O przyczynie pomyślnych wyników leczenia schizofrenii przy pomocy insuliny, kardiazolu i prądów elektrycznych o wysokim napięciu. Rocznik Psychiatryczny 37 (1), ss. 51–54, 1949
• Psychochirurgia, jej wartość lecznicza i teoretyczna dla psychiatrii

• Eufemiusz Herman: Neurolodzy polscy. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1958, s. 136–145.
• Grażyna Herczyńska. Maurycy Bornsztajn 1874–1952. „Postępy Psychiatrii i Neurologii”. 12 (1), s. I–VIII, 2003. 
• Kurnatowski A: Profesorowie i docenci wydziałów medycznych 1945-1954. Łódź: 2003, s. 24–25.
• Marek Jarosz. Oryginalność poglądów naukowych Maurycego Bornsztajna (w 110 rocznicę urodzin). „Psychiatria Polska”. 19 (4), s. 307–315, 1985. PMID: 3913973. 
• Żechowski C. O odrębnym typie rozszczepienia psychicznego – zapomniana praca Maurycego Bornsztajna. „Dialogi – Zeszyty Instytutu Psychoanalizy i Psychoterapii”. 1-2, s. 73-74, 2002. 
• Sprawozdania z czynności i posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 4 (1), s. 40–44, 1949/1950
• Szmurło J. Uroczystość wznowienia dyplomu doktora medycyny prof. M. Bornsztajna w Uniwersytecie Łódzkim. „Polski Tygodnik Lekarski”. 4 (16), s. 124, 127, 1949.