Marthinus Lourens de Villiers

M.L. de Villiers.

M.L. de Villiers was die seun van Dirk de Villiers en Tina Smith, wat drie jaar ná hulle seun se geboorte 'n musiekinstituut op Wellington geopen het. Daar is hul seun opgelei in klavierspel deur sy moeder en in orrel, viool en harmonie deur sy vader. Later het hy ook klarinet aangeleer en in sy vader se Wellington Brass Band gespeel. Sy vader was 45 jaar lank orrelis van die NG moedergemeente Wellington, onder meer tydens die dienstyd van die vermaarde dr. Andrew Murray en ds. J.R. Albertyn. Ná matriek studeer M.L. drie jaar lank aan die Hugenote-kollege op Wellington, ondanks die buitengewone musikaliteit wat sedert 1899 tot uiting gekom het in 'n drang tot komposisie, en behaal die B.A.-graad in 1904, 'n jaar ná die publikasie van sy eerste komposisie, 'n Mars vir klavier. Jare later, toe hy leraar op Simonstad was, het hy drie jaar lank verder studeer en leiding in harmonie en kontrapunt van prof. Henry Bell, hoof van die Suid-Afrikaanse Musiekkollege, ontvang.

Die studente wat in 1908 tot die Kweekskool toegelaat is. De Villiers staan derde van links. Voor regs sit ds. William Nicol, later van die NG gemeente Johannesburg-Oos en uiteindelik administrateur van Transvaal.

Van 1905 tot 1970 gee hy onderwys op Wepener in die Vrystaat, waar hy die spil is waarom die dorp se musieklewe draai. Hy stig 'n blaasorkes, gee les in verskeie musiekinstrumente (hy was 'n bruikbare pianis, violis, orrelis en klarinetspeler), word orrelis van die NG gemeente en bring 'n kerkkoor op die been vir wie hy koorstukke komponeer. Die besoek van die destyds vermaarde Bosman de Ravelli aan Wepener en dié se aanmoediging en wenke het 'n heilsame en vormende invloed op die jong De Villiers gehad. Hier maak die verwoesting van die Anglo-Boereoorlog en die moedige pogings tot heropbou 'n diepe indruk op die tot dusver half-Engelsgesinde Bolander. Dit is verder gesteun deur die sterk Afrikanergevoel van sy boerenooi, Mimie du Plessis, met wie hy later sou trou, en sy persoonlike kennismaking met die gewese Vrystaatse president M.T. Steyn. So ondergaan sy volksgevoel 'n metamorfose en bly hy tot aan die einde van sy lewe 'n pro-Afrikaner-volksman.

Sy nuut gebore aangetrokkenheid tot sy moedertaal kry in die vier jaar van 1908 tot 1911 aan die Kweekskool op Stellenbosch beslag en hy skep sy eerste toonsettings van Afrikaanse gedigte, onder meer Oproep tot stryd vir die Moedertaal met woorde van N.J. Brümmer. Ná 'n kort werktyd as hulpprediker in die NG gemeente Beaufort-Wes in 1912, aanvaar hy nog dieselfde jaar 'n beroep na die geskiedkundige NG gemeente Glen Lynden, sesde oudste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die huidige Sinode van Oos-Kaapland en die 19de oudste in Suid-Afrika.

Bedford se kerkgebou, opgerig in 1895. Ds. De Villiers het hier en op die nedersetting Glen Lynden die Woord verkondig.

Glen Lynden se kerkgebou, opgerig in 1874. Dit was een van die twee kernpunte van ds. De Villiers se gemeente Glen Lynden.

Glen Lynden se pastorie waarin ds. M.L. en mev. Mimie de Villiers gewoon het, hier afgeneem in 1929.

Prop. De Villiers het 'n beroep na die NG gemeente Glen Lynden in die Oos-Kaap aangeneem nadat die gemeente nie lank vakant was nie. Vandat die vakature in Junie 1912 begin het, het die kerkraad ook vir ds. (later prof.) George Murray Pellissier van die NG gemeente Pietermaritzburg beroep. Prop. De Villiers was die tweede beroep. In die tyd dat hy op Bedford was, het hy twee beroepe gehad wat hy bedank het. Dit was ook die tyd van die Eerste Wêreldoorlog van 1914 tot 1918 en die gevreesde Spaanse griep teen die einde van 1918. Die wonderlike en geseënde Helpmekaar-beweging val saam met dié gebeurtenisse. Die dienende en oud-kerkraadslede in die gemeente het in Oktober 1917 £100 tot die Helpmekaar bygedra. Die NG gemeente Grahamstad, wat eers in 1916 van die NG gemeente Albanie sou afstig, het aanhoudend ondersteuning vir die hulpprediker daar gekry, want die NG lidmate in dié Engelse stad het skaars honderd getel.

Ds. De Villiers het met buitengewone moeite die arbeid onder die jongmense bevorder. As bewys hiervan moet dien die oprigting van 'n debatsvereniging vir hulle een maal per maand en 'n klein Sondagskool-leeskamer. 'n Ring-Sondagskoolkonferensie is een maal gehou en met een Kersfees was daar vir die kinders 'n Kersboom. Op die pastoriegrond is 'n tennisbaan vir vermaak vir die jongmense aangelê. In dié tyd is Dingaansfees op Vlieplaas gevier. 'n Tweede sou saam met die NG gemeente Somerset-Oos gevier word, maar weens die griep kon dit nie plaasvind nie.

Op Bedford was ds. De Villiers se pastorie die middelpunt van 'n ongekende musieklewe. Hy het dankofferkonserte gereë, kamermusiekaande in die pastorie gehou, orreluitvoerings in die kerk gelewer en selfs 'n salonorkes met vyf viole, tjello, klarinet en klavier op die been gebring. Hier, net soos later op Simonstad, het hy hom verder musikaal-skeppend besig gehou. Op Bedford skryf hy baie liedere, dikwels met 'n patriotiese inslag, onder meer Ik ken 'n liefste Volksman, Helpmekaarslied en Slagtersnek, oor die Slagtersnek-rebellie wat in die Oos-Kaap plaasgevind het en in 'n groot mate aanleiding tot die Groot Trek gegee het. In hierdie tyd ontmoet hy groot volksgeeste soos genl. J.B.M. Hertzog, dr. D.F. Malan, predikant van die NG gemeente Graaff-Reinet, en C.J. Langenhoven, wat vir die woorde van Die Stem verantwoordelik was.

Op Simonstad het ds. De Villiers Die Stem van Suid-Afrika getoonset in dié pastorie.

In 1919 neem hy 'n beroep aan na die NG gemeente Simonstad (vandag NG gemeente Vishoek). Die uitwerking van sy buitemuurse studie aan die Universiteit van Kaapstad se S.A. Musiekkollege op die harmoniese vorm van sy latere komposisies, veral in sy Vier Kunsliedere, blyk duidelik. Sy blywendste prestasie bly egter dat hy, ná 'n mislukte eerste poging, in 1921 'n toonsetting maak van Langenhoven se Die Stem van Suid-Afrika, wat later Suid-Afrika se amptelike Volkslied sou word en waarvan 'n Afrikaanse en 'n Engelse vers in die nuwe Suid-Afrikaanse Volkslied behoue gebly het.

Baie van sy ander komposisies word in die twintigerjare van die vorige eeu gepubliseer. Op Bedford het hy meesal sy eie woorde getoonset, maar nou maak hy op aandrang van die digter adv. H.A. Fagan veel meer gebruik van die digwerke van erkende digters soos Jan F.E. Celliers, A.D. Keet en ander. In samewerking met sy neef P.K. de Villiers, wat vir tallose nuwe wysies in die Halleluja verantwoordelik was, publiseer De Villiers ook twee reekse skoolliedere wat jare lank groot aftrek kry. In 1930 tree hy uit die predikantsamp.

De Villiers gaan vestig hom op Wellington waar hy met kenmerkende geesdrif tydens die eerste 14 jaar van sy loopbaan as vrye musikus 17 landreise deur Suid-Afrika onderneem om orreluitvoerings en honderde konserte en praatjies oor musiek aan skole te lewer. Belangrike bykomstighede was die sowat 250 skoolliedere (dikwels met eie woorde) wat hy op bestelling gekomponeer het en die bekendstelling van sy eie werke. Hierdie woelige lewenswyse het in die jare van die Tweede Wêreldoorlog afgeneem en in 1945 tot 'n einde gekom.

As komponis het hy hom in 'n hoë mate met die Afrikanerstrewe vereenselwig en op sy eie emosioneel-gerigte manier deur sy toonsettings van Afrikaanse gedigte, sy Afrikaanse skoolliedjies, sy fees- en geleentheidsliedere en veral met die triomf sy melodie vir Die Stem van Afrika 'n bekende en dikwels geëerde musikale persoonlikheid geword.

Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns het in 1940 in Kaapstad die erepenning vir musiek aan hom toegeken en na die amptelike aanvaarding van sy melodie as die Suid-Afrikaanse volkslied is 'n lewenslange staatspensioen aan hom bewillig. In 1957 is hy gehuldig tydens die F.A.K. se Volksmusiekkongres op Stellenbosch en in 1961 is daar 'n M.L. de Villiers-aand gehou op Simonstad, die dorp waar hy 12 jaar lank in die bediening gestaan het en waar die volksliedmelodie vorm aangeneem het.

Ds. M.L. de Villiers as jong predikant van Glen Lynden omstreeks 1917.

Prop. de Villiers is in 1911 getroud met Jemima (Mimie) Susanna du Plessis. Uit die huwelik is twee dogters en twee seuns gebore, van wie Dirkie de Villiers, in 'n stadium hoof van musiek aan die Vrystaatse onderwysdepartement, musiek as 'n loopbaan gekies het. 'n Kleinseun, Johan de Villiers, was dirigent van die Stellenbosse Universiteitskoor en 'n kleindogter, Suzanne, 'n beroepsaltviolis.

• Feneysey, ds. S.F. 1930. Die Nederduits-Gereformeerde Gemeente Glen Lynden Gedurende 'n Honderd Jare 1829-1929. Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein: Nasionale Pers, Beperk.
• Malan, Jacques P. 1980. Suid-Afrikaanse Musiekensiklopedie Deel I A-D. Kaapstad: Oxford University Press.
• Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.