Marian Ciaciura

Marian Ciaciura (ur. 18 września 1937 w Wąsowiczówce (Podole, gm. Potutry, powiat brzeżański), zm. 19 lutego 2011 we Wrocławiu) – polski botanik specjalizujący się w chorologii, ochronie gatunkowej roślin, taksonomii, botanice farmaceutycznej, zaangażowany w edukację ekologiczną, w tym tworzenie i rozwój polskich ogrodów botanicznych.

Urodził się na Podolu w 1937 roku. Był synem Jana Ciaciury (ur. 1883 w Woli Przemykowskiej) i Ksawery Ciaciury z domu Zając (ur. 1897 w Wierzchosławicach). Miał czworo rodzeństwa. Po II wojnie światowej znalazł się w zniszczonym Wrocławiu, w którym zaczynał się okres odbudowy, zasiedlania i kształtowania się tożsamości jako polskiego miasta. Przeksztaceniom ulegała m.in. struktura polskich uczelni (zob. historia Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej).

Marian Ciaciura został w 1960 roku absolwentem Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wrocławskiego. W tymże roku rozpoczął pracę w Katedrze Botaniki Farmaceutycznej na Wydziale Farmacji wrocławskiej Akademii Medycznej (zob. Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu). W 1960 podjął pracę w Katedrze Botaniki Farmaceutycznej na Wydziale Farmacji Akademii Medycznej we Wrocławiu. W 1968 roku uzyskał stopień doktora nauk farmaceutycznych, a po kolejnych dwóch latach otrzymał stanowisko kierownika Ogrodu Roślin Leczniczych Akademii Medycznej we Wrocławiu, które zajmował w latach 1970–1979. Wiedzę nt. ogrodów botanicznych wzbogacił odbywając krótkie staże w zagranicznych ogrodach botanicznych, z którymi współpracował (Wiedeń, Londyn, Oxford, Berlin, Greifswald, Suchumi).

Stopień doktora habilitowanego nauk biologicznych uzyskał w 1988 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim po wykonaniu pracy habilitacyjnej na temat Charakterystyka rozmieszczenia górskich gatunków naczyniowych na Śląsku.

W 1987 roku rozpoczął pracę na drugim etacie w Uniwersytecie Szczecińskim, gdzie od 1 kwietnia 1990 roku pracował w pełnym wymiarze czasu pracy. Podjął się zorganizowania Katedry Taksonomii Roślin i Fitogeografii na Wydziale Biologii i Nauk o Morzu US.

Był członkiem Rady Redakcyjnej Zeszytów Naukowych Uniwersytetu Szczecińskiego Acta Biologica, w których publikował liczne artykuły (przykład: Acta Biologica Nr 14, 2008). W ramach pracy dydaktycznej był promotorem ponad 100 prac dyplomowych.

Planowanie i budowa szczecińskiego ogrodu botanicznego

W organizację nowoczesnego Ogrodu Botanicznego w Szczecinie zaangażował się w roku 1985 prof. Kazimierz Jaskot, pierwszy rektor nowo utworzonego Uniwersytetu Szczecińskiego.

Wkrótce rozpoczęła działalność Komisja, w skład której weszli: prof. Teresa Orecka (dziekan Wydziału Biologii i Nauk o Morzu), prof. Tadeusz Głazek, Marek Leda (przedstawiciel Miasta, krajoznawca) i prof. Aleksander Łukasiewicz – przewodniczący Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów PAN w latach 1973–1996. Wśród opracowań wykonanych w latach 1989–1995 w celu ustalenia nowej lokalizacji, struktury i zadań Ogrodu są wymieniane m.in.:

• Ciaciura M., Gliniak J., Leda M.: Inwentaryzacja dendrologiczna Parku Arkońskiego (1989)
• Ciaciura M., Zając A., Zając M.: Mapa fitosocjologiczna Lasu Arkońskiego (1990)
• Ciaciura M.: Rozszerzony program budowy Ogrodu Botanicznego w Szczecinie (1991)

W czasie długotrwałych porównawczych analiz cech „Wodozbioru” i „Parku Arkońskiego” jako rozważanych terenów pod budowę ogrodu korzystano z wcześniejszych prac prof. Aleksandra Łukasiewicza. Stwierdzono, że więcej argumentów przemawia za drugą z wymienionych lokalizacji.

W 1997 roku Marian Ciaciura zorganizował, jako pełnomocnik Rektora US do spraw budowy Ogrodu Botanicznego w Szczecinie, Ogólnopolską Konferencję Dyrektorów Ogrodów Botanicznych i Arboretów, na której przedyskutowano różne kontrowersje związane z lokalizacją ogrodu i zorganizowano wizję lokalną. Na uczelnianej stronie Ogrodu Botanicznego w Szczecinie zamieszczono m.in. opinię dr hab. Jerzego Puchalskiego, uczestniczącego w tej konferencji kolejnego przewodniczącego ROBiA Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce (lata 1996–2011). Prof. Puchalski poinformował, że:

„...po wizji terenu Rada Ogrodów Botanicznych w pełni zaakceptowała propozycję przedstawioną przez Wydziałową Komisję WNP w 1989 r.”

W lipcu 2006 roku Rektorzy Uniwersytetu Szczecińskiego i Akademii Rolniczej w Szczecinie powołali Międzyuczelnianą Radę Programową pod przewodnictwem prof. Mariana Ciaciury. Już 9 listopada 2006 Prezydent Miasta Szczecina Marian Jurczyk i rektorzy Uniwersytetu Szczecińskiego i Akademii Rolniczej podpisali List Intencyjny w sprawie budowy i utrzymania Miejskiego Ogrodu Botanicznego w Szczecinie, jednak brakowało jednomyślnego poparcia projektów.

Marian Ciaciura przeszedł na emeryturę 30 września 2007 roku, pozostając pracownikiem Katedry (był zatrudniony do śmierci na podstawie umowy o pracę). 24 czerwca 2008 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego (nominację wręczył prezydent Lech Kaczyński).

Zmarł nagle 19 lutego 2011 r. we Wrocławiu.

Zainteresowania badawcze Mariana Ciaciury koncentrowały się głównie wokół zagadnień chorologii, ochrony gatunkowej roślin, taksonomii i edukacji ekologicznej. Był współautorem metodyki opracowanej do „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych na Śląsku”. Przygotował materiały ze Śląska do „Atlasu Florae Europaeae”. Współuczestniczył w opracowaniu dzieł „Flora polska: rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych” oraz „Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych chronionych w Polsce”. Przygotował rękopis „Bibliografii roślin naczyniowych na Śląsku”. Wydał „Bibliografię roślin naczyniowych Pomorza Zachodniego”.

Zajmował się również badaniami ekologiczno-biologicznymi gatunków zagrożonych na Pomorzu (ochrona gatunkowa, zob. np. „Rozmieszczenie populacji woskownicy europejskiej Myrica gale L. i jej stan na obszarze Pobrzeża Szczecińskiego”, woskownica w Rezerwacie przyrody Czarnocin im. prof. Janiny Jasnowskiej). Uczestniczył również w pracach prowadzonych w ramach planowania obszarowych form ochrony przyrody, takich jak projektowanie innych rezerwatów, parków narodowych, obszarów chronionego krajobrazu itp. W 2007 roku był współautorem pracy „Siedliska marginalne źródliskowego odcinka Doliny Płoni ostoją chronionych, rzadkich i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych” (654 gatunki roślin naczyniowych i 95 gatunków mszaków; zob. rzeka Płonia, Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy, ścisły rezerwat przyrodniczy Skalisty Jar Libberta i inne).

Zbiory zielnikowe profesora Ciaciury znajdują się w Herbarium Stetinense funkcjonującym w Uniwersytecie Szczecińskim.

Dorobek prof. Mariana Ciaciury obejmuje ponad 300 opracowań, w tym m.in. 98 prac oryginalnych, 19 monografii, 39 prac popularnonaukowych, 2 podręczniki akademickie, 17 referatów sympozjalnych i 19 komunikatów. W katalogu WorldCat znajdują się 42 prace (74 publikacje) przechowywane w 115 bibliotekach świata (zob. też NUKAT i Katalog Biblioteki Głównej US).

Prace najbardziej popularne

1. Rośliny naczyniowe Zaodrza (na zachód od Szczecina) Adam Zając, Maria Zając, Marian Ciaciura (1993); The vascular plants of Zaodrze (to the west of Szczecin) by Adam Zając (1993)
2. Flora polska: rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych (1972)
3. Flora polska: rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych (1971)
4. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych chronionych w Polsce (1997)
5. Charakterystyka rozmieszczenia górskich gatunków naczyniowych na Śląsku: Część II = Distribution of mountain species of vascular plants in Silesia by Marian Ciaciura (1988)
6. Stan środowiska przyrodniczego podstawowym warunkiem zdrowotności społeczeństwa: XV ogólnopolskie sympozjum, Wisełka, wrzesień 2002 : streszczenia(2002-2004)
7. Dylematy ochrony przyrody XXI wieku = Dilemmas of nature protection in the XXIst century (2002)
8. Bibliografia roślin naczyniowych Pomorza Zachodniego by Marian Ciaciura (2007)
9. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych chronionych w Polsce (3 ed 1992 – 1997)
10. Charakterystyka rozmieszczenia górskich gatunków naczyniowych na Ślasku by Marian Ciaciura (1988)
11. Peace with God and the whole Creation = Pokój z Bogiem i z całym Stworzeniem: Międzynarodowe Sympozjum Wisełka 2000 (2001)
12. Współczesna rola ogrodów botanicznych w ochronie środowiska przyrodniczego: ogólnopolska konferencja dyrektorów ogrodów botanicznych i arboretów w Polsce, Szczecin, 16 – 17 maja 1997 r.
13. Charakterystyka rozmieszczenia górskich gatunków naczyniowych na śląsku by Marian Ciaciura (1988)
14. Dwuliścienne ; Zrosłopłatkowe. Część 4 (1972)
15. Charakterystyka rozmieszczenia górskich gatunków naczyniowych na Śląsku = Distribution of mountain species of vascular plants in Silesia by Marian Ciaciura (1976-1988)
16. Flora roślin naczyniowych województwa zachodniopomorskiego, 2009
17. Przewodnik do ćwiczeń z botaniki systematycznej, 2004
18. Flora polska (książka)
19. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce (ATPOL)
20. Kwiaty i sztuka: katalog wystawy, Szczecin, Zamek Książąt Pomorskich, 16–20 października 1994 r. by Anna Malejka