Marek Szarffenberg

Marek Szarffenberg (ur. w Lubomierzu, zm. 1545 w Krakowie) – księgarz, wydawca, drukarz i papiernik krakowski, wywodzący się ze Śląska. Senior rodu Szarffenbergów, polskich drukarzy.

W początkach XVI w. przybył z Lubomierza do Krakowa razem z krewnym Maciejem Szarffenbergiem. W 1506 otrzymał prawa miejskie krakowskie. Przez długi czas zajmował się handlem księgarskim, finansował nakłady, które drukowali m.in. Florian Ungler, Hieronim Wietor i Jan Haller. Współpracował także z drukarnią Johanna Weissenburgera z Norymbergi, gdzie w 1511 wydał dzieło Michała z Wrocławia. W 1514 nabył najstarszą w Krakowie księgarnię.

Początek XVI wieku nie był dla krakowskich drukarzem okresem prosperity. Rynek zdominowany był przez Hallera, który legitymując się królewskim przywilejem utrudniał, a czasami wręcz uniemożliwiał innym drukarzom działalność. Marek razem z innymi drukarzami rozpoczął rywalizację z Hallerem. Był w bliskich kontaktach z Hieronimem Wietorem, pochodzącym również z Lubomierza, z którym był spokrewniony. Często odwiedzał go, podczas jego pobytu w Wiedniu. Prawdopodobnie za jego namową Wietor pozostawił synowi w Wiedniu dobrze prosperującą drukarnię i przeniósł się w 1517 do Krakowa. W tym samym roku Haller zaczął mieć kłopoty finansowe i zrzekł się przywileju. Stworzyło to możliwość nieskrępowanego rozwoju krakowskiego drukarstwa.

Marek Szarffenberg był zręcznym przedsiębiorcą, który utrzymywał rozległe kontakty w wielu częściach Europy. Na handlu książkami, rycinami dorobił się znacznego majątku. Zaliczany jest do największych, po Hallerze, księgarzy krakowskich. Pieniądze były tak znaczne, że zakupił dwie papiernie w Balicach i Prądniku pod Krakowem, założył własny warsztat introligatorski, a dwa lata przed śmiercią, w 1543, drukarnię w mieście.

Swoich synów, Stanisława i Mikołaja, wykształcił na drukarzy. Pracowali w oficynie ojca, która do 1565 nazywała się Oficyną Dziedziców Marka Szarffenberga. Synowie Marka zostali nobilitowani w 1554 przez cesarza rzymskiego Ferdynanda I Habsburga, zmienili nazwisko z Szarffenberg na Szarffenberger i zaczęli używać herbowego sygnetu drukarskiego. Po śmierci matki, Agnieszki, bracia rozdzielili się. Stanisław został w domu ojcowskim, przy ul. św. Anny, gdzie drukował i prowadził księgarnię do 1584. Mikołaj przeniósł się do własnego domu przy ul. Grodzkiej 3 i tu urządził oficynę, w której wydawał statuty, konstytucje sejmowe, przywileje i inne druki urzędowe. Córka Anna wyszła za mąż za Marcina Siebeneichera, również drukarza, wnosząc w posagu papiernię w Prądniku Małym. Ich syn Mateusz ożenił się z wdową po Hieronimie Szarffenbergu, synu Macieja Szarffenberga i przejął spuściznę krewnego swego dziadka Marka, z którym przybył do Krakowa w początkach XVI w.

Marek Szarffenberg pisał w języku łacińskim przedmowy i dedykacje do książek wydanych własnym nakładem. W 1524 ukazał się brewiarz Breviarium Cracoviense, wspólne dzieło Jana Hallera, Marka Szarffenberga i Hieronima Wietora, jako wyraz współpracy krakowskich drukarzy i księgarzy.

Jako nakładca drukował w wielu drukarniach:

• 1511 – Introductorium dyalectice quod congestum logicum appellatur, Michał Wrocławczyk, drukarnia Johanna Weissenburgera w Norymberdze.
• 1518 – Judicium celebratissime universitatis Cracoviensis ad annum 1519. recollectum, Mikołaj z Toliszkowa, drukarnia Hieronima Wietora, Kraków.
• 1522 – Prognosticon super novis stupendis et prius non visis planetarum coniunctionibus magnis Anno domini MDXXIIII futuris, Johann Virdung de Hasfurt, drukarnia Hieronima Wietora, Kraków
• 1522 – Pronosticon, Super novis Planetarum coniunctionibus magnis Anno M.D.XXII futuris, Johann Virdung de Hasfurt, drukarnia Hieronima Wietora, Kraków
• 1523 – Prognosticon super planetarum coniunctionibus a. 1524, Johann Virdung de Hasfurt, drukarnia Hieronima Wietora, Kraków
• 1528 – Judicium astrologicum ad annum M.D.XXviii practicatum, Mikołaj z Szadka, drukarnia Macieja Szarffenberga, Kraków
• 1528 – Judicium astrologicum Cracoviense ad annum 1529, Mikołaj z Szadka, drukarnia Macieja Szarffenberga, Kraków
• 1529 – Tractatus de administrandis rite ecclesiasticis scramentis, celebrandisque missarum solennis et censuris ecclesiasticis canonice observandis, Nicolaus de Błonie, drukarnia Macieja Szarffenberga, Kraków
• 1532 – De grammatica Johannesa Hontera, kilka wydań w Krakowie
• 1538 – Breviarium Cracoviense. Wydawca: Marek Szarfenberg. Miejsce wydania: Wenecja

Drukarnia Marka Szarffenberga

Własną drukarnię Marek Szarffenberg otworzył ok. 2 lat przed śmiercią. Wydrukowany został w niej pierwszy utwór Mikołaja Reja, którego data druku jest znana:Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanemw 1543 pod pseudonimem Ambroży Korczbok Rożek.

Ważniejsze utwory wydrukowane za życia Marka Szarffenberga:

• 1543 – O karze mężobójstwa, Andrzej Frycz Modrzewski
• 1543 – Fidelis subditus, Stanisław Orzechowski
• 1545 – Prognosticon ad annum 1545, drukarnia Marka Szarffenberga, Kraków

Najważniejszym dziełem drukarni Szaffenbergów jest Biblia Leopolity, nazywana też Biblią Szarffenbergowską lub Krakowską, będąca pierwszym w całości wydanym w języku polskim przekładem Biblii. Wydana została w 1561, już po śmierci Marka Szaffenberga. Jej tłumaczenie zostało zlecone przez Marka i jego syna Stanisława. Popularność i szybkie wyczerpanie nakładu spowodowało konieczność wydania kolejnych edycji, co było swoistym precedensem. Dedykowano ją królowi Zygmuntowi II Augustowi. Foliał zdobią 284 drzeworyty obrazujące różne sceny biblijne.

• Zenon Klemensiewicz: Historia języka polskiego: t. II, rodz. Rola książki w rozwoju języka doby średniopolskiej, s. 254, 278;. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-06443-9.
• Ks. Leon Formanowicz: Katalog Druków Polskich XVI-go wieku Bibljoteki Kapitulnej w Gnieźnie. Poznań: Rolnicza Drukarnia i Księgarnia Nakładowa, 1930.
• Joachim Lelewel: Bibliograficznych ksiąg dwoje. Warszawa: Hieronim Wilder, 1927, s. 91, seria: Tom I.