M. de Villiers

Melius de Villiers was 'n hoofregter van die Oranje-Vrystaat en een van die eerste persone wat Afrikaanse versies geskryf het, hoofsaaklik verafrikaansing van Engelse versies.

Melius de Villiers is op 5 September 1849 in die Paarl gebore as die sewende kind en vierde seun van die landmeter Carel Christian De Villiers en Dorothea Elizabeth Retief. Al drie sy ouer broers begewe hulle in die regsprofessie. Jacob Nicolaas Pieter (Japie) word magistraat in Kaapstad, Henry (later Lord Henry) word hoofregter van Suid-Afrika en Charles Christian praktiseer as prokureur in Kaapstad. Melius gaan reeds op vierjarige ouderdom na Paarl Gimnasium, waar hy tot op veertien jaar sy opleiding ontvang. Hierna gaan hy na South African College School (SACS) (later die Universiteit van Kaapstad). In 1871 behaal hy die First Class Certificate in Science and Literature van die Cape Board of Examiners (gelykstaande aan ’n meestersgraad) en sy uitstekende resultate besorg aan hom 'n beurs vir oorsese studie. In 1872 behaal hy die Certificate of the Higher Class in Law and Jurisprudence, op grond waarvan hy in Julie 1872 as advokaat toegelaat word tot die Kaapse balie. Hierdie is die enigste formele kwalifikasie wat hy in die regte behaal, wat sy latere vooruitgang besonder merkwaardig maak. Kort na sy kwalifisering onderneem hy ’n studiereis na Europa met die beurs wat hy verwerf het, waar hy verder studeer aan verskeie inrigtings en ook die Engelse Geregshowe bestudeer. By sy terugkeer praktiseer hy as advokaat in Kaapstad.

President Brand stel hom dan aan as regter in die Hooggeregshof van die Vrystaat, waar hy op 15 Mei 1876 ingesweer word. Hier is hy 'n kollega van F.W. Reitz en James Buchanan. In 1879 trou hy met Adelaide Holmes-Orr, dogter van eerwaarde John Holmes-Orr, oorspronklik van Somersetshire in Engeland. Uit hierdie huwelik word vier kinders gebore. Wanneer F.W. Reitz in 1889 verkies word tot president van die Vrystaat, word Melius in sy plek aangestel as hoofregter. As hoofregter speel hy ’n belangrike rol om die onafhanklikheid van die howe te vestig en hy staan enige pogings van die Volksraad om die howe se magte in te perk sterk teen. Die agting wat hy as persoon en sy werk geniet word gestaaf deurdat Transvaal hom in 1879 ’n regterskap en in 1882 die posisie van hoofregter aanbied, terwyl die Hooggeregshof in Griekwaland-Wes hom in 1882 uitnooi om daar ’n pos as regter aan te neem. Al hierdie aanbiedings bedank hy. Hy tree ook op as arbiter in die geskil tussen die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) en die Britse regering oor die suidwestelike grens van Transvaal. Wanneer die Britse magte tydens die Anglo-Boereoorlog Bloemfontein inneem, word hy in Mei 1900 afgesit as hoofregter en as krygsgevangene na die Kaap gestuur. Hy en sy familie vertrek dan in die middel van 1900 na Bedford in Engeland, waar die kinders hulle skoolopleiding kon voortsit. Nadat die Anglo-Boereoorlog tot 'n einde gekom het, keer hulle in 1902 terug na Kaapstad, waar hy as advokaat praktiseer. Lord Milner bied hom die pos as hoofregter van die Kaapkolonie aan, maar omdat hy trou gesweer het aan die onafhanklike Vrystaatse Republiek, wys hy hierdie aanbod van die hand.

In 1905 vestig die Universiteit van Leiden in Nederland 'n leerstoel in “Zuid-Afrikaansche Recht”, 'n pos wat hy aanvaar. Die gesin arriveer in Junie 1905 in Nederland, waar hy op 5 Julie 1905 sy intreerede lewer onder die titel Het Oud-Hollandsch Recht in Zuid-Afrika. Hierin verduidelik hy die ontwikkeling van Romeins-Hollandse Reg in Suid-Afrika en pleit vir die behoud van gemeneregsbeginsels. In Februarie 1912 bedank hy as professor en keer terug na Suid-Afrika, waar hy 'n aktiewe rol speel in die openbare lewe en op verskeie kommissies dien. In hierdie tyd skryf hy ook 'n groot aantal regs- en ander artikels wat in vakkundige en populêre tydskrifte gepubliseer word. In 'n artikel in die South African Law Journal van 1919 skryf hy dat die gebruik van Afrikaans in regsdokumente na sy mening nie gemagtig word deur die grondwet nie. In 1926 verhuis hy na die Plaas Kleine Zalze in die Banhoekvallei buite Stellenbosch, waar hy tot met sy dood bly. Hy is op 6 Julie 1938 in Stellenbosch oorlede. Hy is begrawe in die Anglikaanse Kerk se begraafplaas in Groot Drakenstein, op die pad tussen Paarl en Franschhoek in die Wes-Kaap.

Verskeie verse, almal verafrikaansings van Engelse tekste, word aan hom toegeskryf. Pieter W. Grobbelaar neem van sy verse op in die versamelbundel Stories op rym. Hy skryf ook etlike vakkundige werke. Sy ongepubliseerde memoires word saam met verskeie ander persoonlike dokumente van hom by die Nasionale Argief in Bloemfontein gehuisves.

In 1898 ken die Universiteit van Kaapstad die eregrade M.A. en LL.B. aan hom toe op grond van sy vroeëre kwalifikasies.

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Langenhoven: ’n Lewe” Tafelberg Uitgewers. Kaapstad. Eerste uitgawe. Eerste druk. 1995

Internet

• SA History: http://www.sahistory.org.za/dated-event/melius-de-villiers-88-chief-justice-orange-free-state-dies-stellenbosch
• Schulze, W.G.: Universiteit van Suid-Afrika. http://uir.unisa.ac.za/bitstream/handle/10500/3667/Schulze.kongres.pdf;jsessionid=3FF80611265949410C732A538840EAAF?sequence=1

Ander verwysings