Louw du Plessis

Ds. Lodewicus Johannes (Louis) du Plessis (Colesberg, 23 Desember 1844 – Reddersburg, 25 Desember 1918) was ’n predikant in drie gemeentes van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika.

Die latere ds. Du Plessis was een van die eerste vyf studente wat onder proff. Dirk Postma en Jan Lion Cachet aan die Teologiese Skool Burgersdorp studeer het. Sy opleiding aan die skool was van korte duur, want dit is einde 1869 gestig en skaars twee jaar later het hy sy eerste beroep ontvang, hoewel ds. Postma vooraf privaat onderrig aan teologiese studente gebied het, van wie Du Plessis waarskynlik een was. In sy eerste gemeente en ook die oudste in die Gereformeerde Kerkverband, Rustenburg, is ds. Du Plessis in 1872 bevestig as opvolger van prof. Jan Lion Cachet, wat die gemeente van 1868 tot 1869 bedien het, toe hy 'n beroep aanvaar na die Gereformeerde kerk Burgersdorp om terselfdertyd hoogleraar aan die Teologiese Skool te word. Die eerste leraar van die gemeente se stigting in 1859 tot 1866 was ook die stigter van die Gereformeerde Kerk, ds. Dirk Postma, prof. Lion Cachet se medeleraar op Burgersdorp en saam met hom een van die eerste tweede hoogleraars daar. In ds. Du Plessis se tyd in Rustenburg het die gemeente 'n terugslag beleef toe hy op 15 April 1875 van 'n groot groep Doppers afskeid moes neem wat deur die Kalahari na Portugees-Wes-Afrika sou trek in wat bekend sou word as die Dorslandtrek.

In 1880 aanvaar hy 'n beroep na Colesberg. In 1883 het die Gereformeerde kerk Philippolis uit Colesberg afgestig, en daarna volg die uittog vanweë die ontdekking van diamante na Griekwaland-Wes waardeur die gemeente se ledetal met amper die helfte afgeneem en die gemeente finansieel so swak geword het dat, ten einde in die lopende uitgawes te voorsien, jaarliks 'n sommetjie bygeleen moes word sodat, toe ds. Du Plessis in 1896 vertrek, die gemeente nie in staat daartoe was om dadelik weer 'n leraar te beroep nie. So het die gemeente vakant gebly tot 1910.

In 1896 het ds. Du Plessis ’n beroep na sy laaste gemeente, Petrusburg, aanvaar. Die oorlogsjare van 1899 tot 1902 was 'n bittere tyd vir die gemeente weens die vernieling van die kerkeiendomme. Hoewel die kerkgebou van die vlamme gespaar gebly het (dit het wel in 2004 afgebrand), is die pastorie heeltemal afgebrand. Die stoflike skade vir die gemeente was groot. Maar ná die oorlog is alles herstel en is die bediening van ds. Du Plessis voortgesit tot hy in 1912 weens liggaamswakte eervol emeritaat toegeken word.

Ds. Du Plessis, 'n seun van Isaac (of Izak) David du Plessis (1808–1884, op wie se plaas Hamelfontein die Gereformeerde kerk Colesberg op 8 Desember 1860 gestig is deur sy toedoen) en Hester Venter (1811–1868, 'n prominente leidster in die vroeë Gereformeerde Kerk) van Colesberg, is op Burgersdorp getroud met Maria Gerbrechta Sophia (gebore Smit of Smith). Een van hul seuns, Jacobus Albertus, was ’n hoogleraar aan die Teologiese Skool op Potchefstroom. Nog een, Dirk Postma, was predikant in drie Gereformeerde kerke tot sy dood in 1941. Prof. Wicus du Plessis (1897–1968), 'n seun van prof. J.A. du Plessis, het sy oupa se name gekry. Hy was 'n akademikus, regsgeleerde, ekonoom en politieke denker. Prof. Hugo du Plessis, nog een van prof. J.A. du Plessis se seuns, was ook 'n Gereformeerde predikant en hoogleraar aan die Teologiese Skool. 'n Dogter uit prof. Du Plessis se eerste huwelik, Willemina, was getroud met die ekonoom François du Toit.

Sy koms

Onder leiding van die konsulent, ds. Jan Lion Cachet, het die kerkraad so gou moontlik aandag geskenk aan die moontlikheid om weer te beroep. Op sy vergadering van 11 Julie 1879 het die kerkraad besluit om dadelik oor te gaan tot beroep en ook besluit om die volgende dag met die gemeente daaroor te spreek. Aandag is ook geskenk aan die traktement waarvoor beroep sou word. Die gemeente het die gedagte van die kerkraad eenparig gesteun sodat die diakens hulle opdrag kon uitvoer om die gemeente deur te gaan en te laat teken vir die bedrag wat as traktement aangebied sou word. Op die volgende vergadering van die kerkraad het dit geblyk dat die uitslag van die werk van die diakens ietwat teleurstellend was, want waar die gedagte was om vir £350 te beroep, was die bedrag wat geteken was maar £253 sodat daar dus amper £100 kort was. Die konsulentvoorsitter het aan die diakens gevra of al die wyke na vermoë geteken het, waarop verskeie diakens geantwoord het dat dit beter kon gewees het.

Met hierdie toedrag van sake het die kerkraad besluit om die gemeente te raadpleeg oor die vraag of met die beroep voortgegaan moet word. Met 'n groot meerderheid is deur die gemeente ja geantwoord met die gevolg dat die beroep dadelik uitgebring is en wel op ds. L.J. du Plessis van Rustenburg. Tot 'n mate was hierdie antwoord van die gemeente misleidend, want van die begin van die bediening van ds. Du Plessis is gesukkel met die insameling van die. Vir hierdie beroep het ds. Du Plessis bedank en toe op 8 November 1879 weer beroep is, is ds. Du Plessis andermaal beroep.

Op die vergadering van 13 Desember 1879 moes die kerkraad aandag skenk aan 'n versoek van hom om sy antwoord op die beroep later bekend te maak. Hierdie uitstel is gegee en eers op die kerkraadsvergadering van 9 Februarie 1880 het die antwoord voorgekom dat hy die beroep aanvaar, en tegelykertyd die versoek dat hy op 24 April 1880 op Colesberg in die amp bevestig word.

Hierdie gunstige antwoord het die kerkraad aangespoor om dadelik te begin met sy reëlings vir die afhaal en ontvangs van die nuwe leraar. Nog op dieselfde vergadering is besluit om waens na Rustenburg te stuur om die predikant met sy gesin en sy hele trek na Colesberg te bring. Twee waens moes gevind word, naamlik ’n tentwa met trekdiere ens., kompleet en een bokwa met teerseil en trekdiere kompleet. Een ouderling en een diaken is aangewys om die waens te vergesel en die predikant by Rustenburg te gaan haal.

Op 17 Februarie sou die kerkraad weer vergader om te sien of alles in die haak was sodat die waens kon vertrek. Op hierdie vergadering is besluit dat die bevestiging sou waargeneem word deur die konsulent en ingeval hy verhinder sou word, sou prof. Dirk Postma gevra word. Ook is besluit op die vergadering van 26 Februarie dat die hele kerkraad ds. Du Plessis op die plaas Brandwacht sou gaan ontmoet. In verband met die reëlings vir die ontvangs is ook besluit om die predikant van die plaaslike Nederduitse Gereformeerde kerk, ds. W.A. Alheit (1875–1888), saam met die kerkraadslede wat teenwoordig sou wees op die dorp, ook na die bevestiging uit te nooi. Dit is iets opvallends, want tydens die ontvangs van d. Viljoen is sodanige besluit nie geneem nie en blykbaar het die besluit gedui op 'n kentering in die verhouding tussen die twee gemeentes.

Op die vasgestelde tyd het die predikant aangekom en al die reëlings het vlot verloop behalwe dat ds. Cachet verhinder was om te kom sodat prof. Postma dus die bevestiging moes waarneem. Op die vergadering van 23 April 1880 het dit geblyk dat al die stukke wat volgens Sinodale bepalings nagegaan moes word, in orde was sodat daar geen hindernis voorgekom het nie. Op hierdie vergadering het dit ook geblyk dat die vorige predikant, ds. Viljoen, verhinder was om teenwoordig te wees. Dit was die begin van 'n sestienjarige verbinding tussen ds. Du Plessis en die gemeente Colesberg.

Ds. Du Plessis afgevaardig na Humpata

Vroeg die volgende jaar (1881) moes die kerkraad aandag skenk aan 'n brief van die kommissie wat die geestelike belange van die Trekboere na Humpata moes behartig, waarin bekendgestel was dat gemelde kommissie besluit het om di. Du Plessis en M.P.A. Coetzee jr. van Steynsburg af te vaardig na Angola om die trekkers te gaan besoek. Waarom juis hierdie twee broeders afgevaardig was, is nie bekend nie, maar die keuse van ds. Du Plessis kon moontlik voortgespruit het daaruit dat hy vroeër as predikant van Rustenburg die trekkers geken het en hulle ook besoek het voor hulle die wildernis ingetrek het.

Die kerkraad sou hierdie benoeming moes bekragtig want die kommissie het verder gevra dat ds. Du Plessis tydens sy afwesigheid sy traktement moes behou. Voor die kerkraad hieroor besluit het, het ds. Du Plessis die vergadering meegedeel dat hy nog nie besluit het of hy daarheen sal gaan nie; daarom het die kerkraad besluit om eers sy beslissing af te wag. Op die volgende vergadering, 14 Mei 1881 het hy toe bekendgestel dat hy besluit het om te gaan as dit met die kerkraad gereël kon word. Die kerkraad het die nodige verlof geskenk en ook bewillig om die traktement te bly betaal. Hierdie bespreking het in afwesigheid van die predikant geskied onder leiding van ds. H.B. Venter van Barkly-Oos.

Die goedkeuring van die kerkraad was nog onderhewig aan die van die gemeente, maar ook dit is gegee. Nadat die besluit van die kerkraad aan ds. Du Plessis bekendgemaak is, het hy met 'n ander versoek vorendag gekom. Hy het reeds lankal die plan gehad om besoek aan Europa te bring en aangesien daar blykbaar nou 'n gunstige geleentheid daarvoor aangebreek het, wou hy die kerkraad vra om hom verlof te gee om ná voltooiing van sy werk by die trekmense, na Europa te gaan. Ook hierdie versoek is gunstig oorweeg en toegestaan deur sowel die kerkraad as die gemeente. Die hele afwesigheid sou min of meer sewe of agt maande duur, maar dit het die kerkraad en gemeente nie afgeskrik nie.

Op die vergadering van 4 Junie 1881 moes die kerkraad weer aandag skenk aan die aangeleentheid, maar nou in gewysigde vorm. Op hierdie vergadering het die voorsitter meegedeel dat die plan was om op 13 Junie van Steynsburg af te vertrek, maar het hy daarby gevoeg die gewenste informasie om met sekerheid die trekmense te kan bereik, het nog nie gekom nie. Hierop het hy toe gevra dat ingeval die hele sending na Humpata op 'n teleurstelling sou uitloop, of hy nogtans verlof sou hê om na Europa te gaan? Ook hierdie gewysigde versoek is deur sowel kerkraad as gemeente toegestaan. Sake is verder gereël dat tydens die afwesigheid van die predikant die dienste van tyd tot tyd deur ander predikante waargeneem sou word.

Die deputate het op die bepaalde tyd vertrek wat daarop dui dat die nodige inligting toe wel gekom het, maar hulle kon Angola nie aandoen nie en het dus regdeur gegaan na Europa. Op sy vergadering van 19 Augustus 1881 het die kerkraad 'n brief aangehoor wat ds. Du Plessis vanuit Londen geskryf het en toe die kerkraad weer vergader het op 17 September was die predikant reeds terug en kon as voorsitter ageer. Die besoek aan die buiteland was dus baie korter as wat die gedagte aanvanklik was. In die notule staan net: “Ds. du Plessis zegt veel eerder teruggekomen te zijn dan hij gedacht had. Bij de trekmenschen waren zij niet omdat de reisgelegenheid van Madeira voor hen niet aannemelijk was boven die van Kaapstad, vooral wegens den langen tijd dat men op zee moet doorbrengen. Dan hebben zij nooit bericht gekregen of de menschen zich wel gevestigd hadden waar zij dachten heen te gaan. Bij de Kaap aangekomen zijnde is hun dit bericht eerst geworden."

Dit was nie die laaste keer dat die kerkraad aandag sou moes skenk aan die belange van die Angola-trekkers nie, want van tyd tot tyd moes die kerkraad korrespondensiestukke afkomstig van die kommissie belas met die geestelike belange van die trekmense behandel en trag om geld te vind om die verskillende planne deur te voer. Nooit het die kerkraad geweier om die gevraagde steun te verleen nie. Die bedrae wat wel aangestuur was, het nooit juis beïndruk nie, maar die gewilligheid het nie ontbreek nie en dit kon moontlik die invloed van ds. Du Plessis gewees het, want baie van daardie mense was vroeër sy lidmate gewees.

Die vervoervraagstuk

Die vraagstuk van vervoer tydens die bediening het jare lank menige grys haar veroorsaak. In ds. Du Plessis se tyd het dit wel nie gegaan oor hoeveel per myl betaal moes word nie, maar wel oor perdevoer en osse en perde wat langs die pad siek geword het of weggeraak het en wat uitbetaal moes word, ens. Op die vergadering van 17 Augustus 1883 is genotuleer dat die kerkraadslede deur die noodsaaklikheid gedring, laas ooreengekom het om 'n wa met ses tuie as kerkwa, gekoop het vir die som van £50 en die bedrag moet nou betaal word. Deur hierdie stap is die hele vraagstuk nog nie opgelos nie, want elke keer dat die wa gebruik moes word, moes perde gevind word en dit het ook probleme meegebring.

Hierdie wa was ook onderhewig aan reparasie. In die notule van 18 Februarie 1887 staan opgeteken dat die kerkwa se as gebreek het en dat dit £4 gekos het om 'n ander as in te sit. En in 1894 het die kerkraad besluit om die kerkwa maar van die hand te sit en ons lees nie verder dat besluit is om 'n nuwe te koop nie sodat ’n mens daaruit kan aflei dat dit nie al die moeilikhede opgelos het nie. Destyds was daar reeds treinverbinding in die buurt van Colesberg.

Die meeste moeilikhede het die kerkraad ondervind om die afgevaardigdes na die sinodes weg te kry, veral wanneer die sinode in Transvaal of in die noordelike deel van die Vrystaat vergader het. In die notule van 27 Maart 1885 word gemeld van 'n tipiese voorbeeld van die probleem. Die diakens, want dit was blykbaar hulle werk om al hierdie soort insamelingswerk te doen, het gerapporteer dat hulle slegs vyf perde gekry het om die afgevaardigdes te vervoer na die sinode op Ventersburg, Vrystaat. Daarop is toe besluit dat ouderlinge en diakens moes saamspan om hierdie saak in die reine te bring. Maar toe het daar 'n ander vraagstuk opgeduik. Een van die afgevaardigdes, br. N.T. van der Walt, het aan die vergadering meegedeel “dat hij wegens zwakke gestalte des ligchaams met een privaat rijtuig moet gaan, nu wenscht hij te weten of ook zijne reiskosten hem zullen uitbetaald worden”. Dit was 'n probleem en veral 'n vraag waarop die kerkraad geen antwoord geweet het nie. Daarom het hy die vraag toe later gewysig om te verneem of die kerkraad sy reis-koste in “een gelijke graad" kan stel as dié van die ander twee afgevaardigdes. Eindelik het die kerkraad besluit dat aangesien die plan reeds gemaak is dat al die afgevaardigdes met een rytuig moes gaan, aan die broeder geen reisgeld afsonderlik betaal kan word nie.

Die Algemene Sinode sou in 1891 op Rustenburg vergader en in verband met die vervoer daarheen het die volgende voor die kerkraad en selfs voor die gemeente gedien. Op die vergadering van 2 Januarie 1891 is die afgevaardigdes gekies en toe is gespreek oor 'n reisplan en die reiskoste en besluit om die gemeente hierin te raadpleeg. Blykbaar moes beslis word om die reis per trein en “coach” of per perdewa sou geskied. Uit die notule blyk dat die gemeente die reisgeleentheid per trein en “coach" die verkieslikste geag het en in verband met die reiskoste is toe besluit om 'n vrye kollekte in die gemeente te hou vir die reiskoste na die sinode.

Op die volgende vergadering, 21 Februarie 1891, is gerapporteer dat die vrye kollekte die bedrag van £38.5.6 opgelewer het. Dit was kennelik nie genoeg nie; daarom is besluit om die werk oor te doen en toe hiervan rapport gekom het op die vergadering van 10 April het dit geblyk dat daar vir die reiskoste nog iets bygekom het; daarom is besluit dat as die hele som nie gevind word nie, die praeses en skriba 'n verslag moes opstel om voor die gemeente te lê van die volle bedrag wat reeds gegee en belowe is. En toe die verslag voor die gemeente dien, het dit geblyk dat £49.11.5 belowe is en £41.16.6 reeds inbetaal is. Ná afloop van die sinode kon natuurlik verslag van die reiskoste gegee word en in hierdie verband staan in die notule van 14 Augustus: Ontvangste £72.6.6; uitgawe £64.12.8; batige saldo £7.13.10. Die afloop van die hele aangeleentheid was dus nie ongunstig nie, maar die reissom van £64 bied ’n mens 'n kykie in die reistariewe van destyds wat dan met trein en “coach" moes geskied.

Philippolis word 'n selfstandige gemeente

Tydens die bediening van ds. Viljoen het dit van tyd tot tyd voorgekom op die kerkraadsvergaderings om 'n ouderling te kies vir die lidmate wat in die Vrystaat woonagtig was, en later is ook inderdaad aldaar 'n ouderlingswyk gestig. Op sy vergadering van 18 November 1882 het die kerkraad te staan gekom voor die vraag of die lidmate op Philippolis nie as 'n selfstandige gemeente gestig kan word nie. Die kerkraad het nie dadelik hierop geantwoord nie, maar aan ds. Du Plessis opgedra om tydens sy besoek aan daardie geweste die volgende week, ondersoek ter plaatse in te stel en met die mense daaroor te praat en dan te rapporteer aan die kerkraad wat sy bevinding was.

Op die vergadering van 5 Januarie 1883 is hierdie rapport aangehoor: Dat die lidmate daar reeds begin het om 'n kerkgebou op te rig vir £850, buite die preekstoel en banke en dat die gebou oor 10 maande afgelewer moes word. Gelyktydig met hierdie rapport het ook 'n versoekskrif onderteken deur 23 manslidmate gedien waarin hulle gevra het om afgestig te word as 'n selfstandige gemeente. Ná bespreking het die kerkraad besluit om die versoek van die broeders vir kennisgewing aan te neem en verder daarmee volgens die kerklike bepalings te handel. Die nodige stappe is blykbaar deur die kerkraad gedoen, hoewel ’n mens niks daarvan in die kerkraadsnotule lees nie. Maar op die vergadering van 2 Junie 1883 het die saak weer ter tafel gekom. Berig is ontvang dat die kerkgebou van Philippolis voltooi is en 'n versoek aan die kerkraad gerig om dit tydens die stigting van die gemeente in gebruik te neem. Dit is deur die kerkraad bewillig, maar op sy volgende vergadering, 30 Junie, is eers besluit dat die gemeente aldaar gestig sou word DV die eerste Sondag in Augustus. By die geleentheid is ook besluit om aan oudl. P.J. Pretorius, die ouderling van daardie wyk, eervol ontslag te gee sodat daarmee die weg oopgemaak was vir die instelling van 'n kerkraad in die nuwe gemeente.

Die onderwyssaak in sy tyd op Colesberg

Tydens die bediening van ds. Viljoen het die kerkraad meermale aandag geskenk aan die oprigting van skole, maar veel het nie juis daarvan tereggekom nie. In die notule is daar nie noemenswaardige gegewens oor die presiese toestand van die onderwyssaak nie. Op die kerkraadsvergaderings onder leiding van ds. Du Plessis is die kerkraad byna nooit gevra om aandag te skenk aan die oprigting van skole nie. Maar vanweë die besluit van die Algemene Sinode van 1873 dat die kerkrade jaarliks 'n verslag moes opstel en aan die verskillende Algemene Vergaderings moes voorlê in verband met die toestande in die gemeentes, is dié verslae van die kerkraad vanaf 1882 wel genotuleer.

In hierdie verslae moes elke gemeente sekere vrae beantwoord, byvoorbeeld vraag 9: Wat word daar in u gemeente gedoen vir die opvoeding en onderwys van die jeug? Meestal is die vrae met 'n enkele woord “ja” beantwoord, maar hierdie vraag is jaarliks breedvoerig beantwoord. Uit al die antwoorde blyk dat die kerkraad nie tevrede was met die onderwystoestand van die jeug van die gemeente nie. En die gees wat daaruit spreek word duidelik aangedui deur die woord van die antwoord wat op hierdie vraag in 1882 gegee is. Uit gebrek aan bekwame onderwysers is aan die onderwys en die opvoeding van die jeug nie soveel gedoen as die kerkraad graag sou sien nie. Dit is min of meer die refrein in al die antwoorde op hierdie vraag.

Elke jaar is getrou 'n opsomming gemaak van die aantal privaat skooltjies in die gemeente asook hoeveel kinders daar aan ander soort skole onderwys ontvang. Die aantal kinders van die gemeente wat gereeld skoolonderwys ontvang het, het van jaar tot jaar gewissel tussen die getalle 30 en 61. Laasgenoemde was die getal wat in 1895 op skool was. Dit was die gunstigste rapport wat die kerkraad tydens die bediening van ds. Du Plessis kon stuur aan die Algemene Vergadering en lui onder meer: Huislik en kerklik word gedoen soveel as kan; maar wat skole betref, gaan dit nie na wens nie. Die volgende skole is in die gemeente: Een derdeklas ondersteunde skool met 'n goewernante met 10 kinders wat elementêre onderwys ontvang in Hollands en Engels; ses familieskole waarin 33 kinders onderwys ontvang in spel, lees, skrywe en katkisasielesse, sang en ook in rekenkunde; daar is 12 kinders in die publieke skool op die dorp terwyl nog 6 kinders van gemeentelede in die distrik van en op die dorp Middelburg skoolgaan. Die totaal skoolgaande kinders is dus 61.

Net in 1890 het die kerkraad aandag geskenk aan die oprigting van ’n skool. Op die kerkraadsvergadering van 14 Februarie het die leraar bekendgemaak dat dit blyk asof daar 'n kans is om 'n skool in die wyk van oudl. Kruger op te rig. ’n Kommissie is toe benoem om te sien wat verder in die saak gedoen kon word. Hierdie kommissie het nie juis 'n rapport van sy werksaamhede aan die eerwaarde kerkraad voorgelê nie, maar uit twee rapporte aan die Algemene Vergadering kan ons wel die gang van sake aflei.

Op die vergadering van 28 Maart 1890 het die kerkraad aan die Algemene Vergadering gerapporteer: Die kerk het begin om 'n buurtskool tot stand te bring, tot nog toe egter sonder gevolg. Dit is net min of meer 'n maand na daardie vorige besluit vasgestel. Maar op 15 November van daardie jaar het oudl. B.J. Kruger die volgende mededeling gedoen: Dat daar al gewerk is insake die oprigting van 'n skool in sy wyk; die plaas Ruigtepoort het hy as skoolplaas gegee; aandele is reeds ter waarde van £110 geneem en ongeveer £30 is beloof tot ondersteuning van die skool en 20 kinders is gevind.

Op 2 Januarie 1891 het die kerkraad geantwoord aan die Algemene Vergadering dat daar 'n plan is om 'n distrik-kosskool in die gemeente op te rig. Dus 'n jaar nadat die leraar die saak aangeroer het, was daar nog nie 'n skool nie. Maar die poging is tog met sukses bekroon want in die rapport van 1892 word vermeld dat in die gemeente 'n skoolplaas is waarin 25 kinders onderwys ontvang. Die kerkraad het in sy antwoorde aan die Algemene Vergadering van tyd tot tyd gekla oor die gebrek aan bekwame onderwysers; daarom het hy die pogings wat die Meerdere Vergaderings aangewend het om onderwysers op te lei, getrou gesteun deur geld aan te stuur. Dat die kerkraad in hierdie tyd nie skole opgerig het nie, kan dus nie beskou word as 'n onverskilligheid ten opsigte van die onderwyssaak as sodanig nie.

'n Gedenksteen vir prof. Postma

Afgesien daarvan dat die gemeente Colesberg ook een van die gemeentes in die Kaapkolonie was wat ds. Dirk Postma in 1860 gestig het, het hy vandat hy in 1866 predikant van Burgersdorp geword het, baie tyd en aandag aan die gemeente bestee. Tot die eerste predikant op Colesberg kom woon het, het ds. Postma gereeld as konsulent daar opgetree met die bediening van Woord en Sakramente. Toe prof. Postma dus in 1890 oorlede is, het ook hierdie gemeente saam met die hele Gereformeerde Kerk die verlies betreur.

Daarom is dit heel natuurlik dat toe in 1891 'n aksie aan die gang gesit is om 'n gedenksteen of iets ter nagedagtenis van hom op te rig, die kerkraad grondige aandag daaraan sou skenk. So is daar op die vergadering van 21 Februarie 1891 'n omsendbrief van vier predikante van die Kerk op die tafel geneem waarin die gedagte van 'n gedenksteen of 'n beurs genoem is. Die Postma-beurs sou dan bedoel wees as 'n fonds waaruit onder sekere voorwaardes aan verdienstelike studente nou en dan 'n prys gegee kon word; verder is die medewerking van die kerkraad in hierdie saak gevra.

Hierop is besluit dat die kerkraad met genoeë kennis geneem het van die inhoud van die omsendbrief en die saak in oorweging sou neem op sy eerskomende vergadering. Die kerkraad het op 10 April die saak weer bespreek en toe is met algemene stemme besluit: Dat die kerkraad van oordeel is dat 'n steen meer 'n aandenking is en dat die aangewese plek daarvoor is binne die ringmuur van die kerk te Burgersdorp en dat vir hierdie saak 'n kollekte gehou sou word met die nagmaal aan die end van Desember in hierdie jaar.

Nie lank nadat hierdie besluit geneem was het daar 'n brief van ds. L.P. Vorster, die sekretaris van die Komitee insake die Gedenksteen, voor die kerkraad gedien, waarin hy gevra het hoeveel hierdie gemeente vir die saak sou bydra. Hierop het die kerkraad geantwoord dat kerkraad en gemeente vir hierdie saak na vermoë sal bydra, maar dat dit moeilik is om te sê wat die gemeente sal gee daar dit van die hoeveelheid van die vereiste bedrag vir 'n gedenksteen afhang. Die kerkraad wou eers weet hoeveel nodig is.

In November van daardie jaar het die voorsitter aan die kerkraad meegedeel dat hy berig van ds. Vorster ontvang het dat die vereiste bedrag vir 'n gedenksteen ongeveer £200 sou wees. Wat presies die bedrag was wat die gemeente vir hierdie doel ingesamel het, word nie vermeld nie, maar dit was 'n deurkollekte. Later moes nog gekollekteer word omdat op die sinode van 1894 geblyk het dat daar nog 'n hele bedrag tekort was op die gedenksteen. Daarna is nog 'n gering bedraggie ingesamel en weggestuur.

Die sending

In die verslag wat jaarliks aan die Algemene Vergadering gestuur moes word, was daar ook 'n vraag wat in die gemeente gedoen word vir die uitbreiding van Gods koninkryk. Op hierdie vraag het hierdie kerkraad elke jaar geantwoord met 'n paar woorde wat min of meer hierop neergekom het: kerklik niks. Vroeër het dit reeds geblyk dat die kerkraad en gemeente nie vyandig was teen sendingwerk nie, maar dat die kerk, volgens hulle, nog te swak was om daarmee te begin. Blykbaar was dit al die jare tog maar die gedagte wat in die harte gelewe het vandaar die gebrek aan optrede in hierdie saak.

Hierdie gesindheid insake die gekleurdes blyk baie duidelik uit wat op die kerkraadsvergadering van 30 Junie 1883 plaasgevind het: Die leraar het onder die aandag van die kerkraad gebring dat die magistraat 'n versoek gerig het om vir sekere ou en sieklike kleurlinge, wat vanweë die Goewerment ontoereikende rantsoene ontvang, iets te doen. Hierop het die vergadering besluit om aan oudl. I.J. van der Walt op te dra om nader ondersoek te doen na die toestand, ens. van die ongelukkiges en verder dat hy en die leraar daaroor moes oordeel of die saak in die gemeentevergadering behandel moes word. Uit hierdie besluit spreek beslis geen vyandigheid teenoor en onverskilligheid jeens hierdie mense nie. Wat verder gebeur het meld die notule nie.

In die jaar 1890 het daar op die sendingfront tog 'n geringe verandering ingetree. Die vorige jaar het die Algemene Vergadering van die Kaapkolonie dit moontlik gemaak vir die kerkraad van Humpata om 'n predikant daarheen te beroep en in die persoon van ds. Dirk Postma jr. het hulle wel een gekry. Vroeg die volgende jaar het die kerkraad 'n brief van gemelde ds. Postma behandel waarin hy meegedeel het dat hy begin het om die evangelie te verkondig aan die gekleurdes in die onmiddellike nabyheid en dat hy graag hulp wou hê ter bestryding van die koste daaraan verbonde. Hy het vermeld dat dit met verlof van sy kerkraad was dat die aksie begin is en dat hy die hulp gevra het. Die kerkraad het hierop besluit dat die brief aan die gemeente voorgelees moes word en dat enige persoon wat daarvoor iets wou bydra, dit aan die predikant kon afdra. Die notule vermeld wel enkele bedraggies wat daarvoor ingekom het maar die finale som is nie aangeteken nie.

In 1893 het daar weer 'n versoek om steun vir die sendingwerk in Basoetoland by die kerkraad ingekom en toe die kerkraad dit bespreek het, s besluit om by geleentheid van 'n lesing wat ds. L.P. Vorster op 18 Februarie voor die gemeente sou hou oor sy besoek aan Humpata, 'n kollekte te laat hou vir hierdie werk in Basoetoland. Ds. Vorster is toe verhinder om te kom met die gevolg dat die kerkraad besluit het om die kollekte tydens die nabetragtingsdiens daarvoor af te sonder.

Dit was nou maar sporadies voorkomende gevalle, maar later sou dit wel verander deurdat jaarliks sekere kollektes afgesonder moes word vir die sending en hierin was die kerkraad getrou sodat jaarliks vanaf 1894 die antwoord op hierdie vraag aan die Algemene Vergadering min of meer soos volg gelui het: Aan eintlike sendingwerk word niks gedoen nie, maar vir die saak word jaarliks gekollekteer ooreenkomstig die besluit van die Sinode. Nadat die sendingwerk te Venterstad begin is, het die kerkraad ook so nu en dan hulp daaraan verleen.

Hulp van die susters

Van die susters van die gemeente as 'n groep lidmate is nie veel in die notule opgeteken nie, maar daar kom tog 'n paar gevalle voor. Die eerste was op 12 Oktober 1883 toe die voorsitter, ds. Du Plessis, aan die hand doen dat die susters van die gemeente gevra moes word om aandag te skenk aan nuwe venstergordyne vir die kerkgebou. Die kerkraad het dit gunstig oorweeg en aan ds. Du Plessis opgedra om met 'n paar susters daaroor te praat en die saak aan hulle op te dra. Die susters het blykbaar nie op hulle laat wag nie, want op die vergadering van 15 Augustus 1884 is gerapporteer dat die nuwe gordyne opgehang is en dat die susters vra wat hulle met die oues en die stuk van die nuwe materiaal wat oorgeskiet het, moes doen. Hierop het die kerkraad besluit om die susters wat met die gordyne gewerk het, te vra om die nuwe stuk tesame met die oues te probeer verkoop ten voordele van die kerk.

Die ander geval het in 1887 voorgekom toe die kommissie gerapporteer het dat dit wenslik was om 'n plankvloer in die susterskonsistorie te sit en toe het die kerkraad besluit om die susters te vra om vir hierdie saak te kollekteer en verder besluit om uit elke wyk twee susters as kollektante aan te wys. In hierdie geval het die susters nog vinniger opgetree, want reeds op die vergadering van 19 November is gerapporteer dat die saak klaar was en dat die ingesamelde gelde aan die kommissie oorhandig kon word.

Die geestelike bearbeiding van die gemeente

In verband met die gereelde huisbesoek wat die predikant in sy gemeente moes verrig, staan niks in die notule nie. Dat dit egter gereeld plaasgevind het, kan maklik afgelei word uit die gereelde wyksverslae wat voor elke nagmaalsviering gelewer is. En as die predikant sy werk versuim het, sou daar wel deeglik van gespreek gewees het. Die geestelike belange van die gemeentelede is deeglik behartig, want van tyd tot tyd word melding gemaak van hulp wat verleen moes word van kerkraadsweë om spanninge tussen lidmate uit die weg te ruim; ander weer moes bearbei word vanweë swak kerkbesoek.

In verband met die bearbeiding van die jeug van die gemeente staan daar ook nie veel in die notule nie, maar daar is wel bewyse dat aandag daaraan geskenk is. Een van die aangeleenthede in verband met die verbondsonderwys wat gereeld die aandag van die kerkraad moes geniet, is die belydenis van die geloof of die “aanneming”, soos dit konsekwent in die notules genoem word. Een van die eerste besluite wat onder leiding van ds. Du Plessis in hierdie verband geneem is, het hieroor gehandel, naamlik dat in die vervolg nie meer alle drie maande nie maar alle ses maande geleentheid sal wees vir die aflegging van belydenis van die geloof. Dit is op 13 Augustus 1880 geneem.

Die gebruik was dat die kerkraad elke keer twee ouderlinge moes aanwys om hierdie katkisasieklasse by te woon en saam met die predikant te oordeel of die kennis genoegsaam was om toegelaat te word. Die predikant het gepoog om dit verander te kry sodat al die ouderlinge of soveel moontlik van hulle by kom, maar die kerkraad wou hierin nie bewillig nie en toe dit vir 'n tyd wel so gereël is, is daarvan later weer afgesien en teruggeval op die kommissie van twee lede saam met die predikant.

Ds. Du Plessis het ook aandag geskenk aan die verbetering van die gewone kategetiese onderrig wat in die skole en by die huise moes plaasvind, want die lidmate het nie op die dorp gewoon nie. Op die kerkraadsvergadering van 25 September 1885 het die leraar 'n nuwe plan voorgelê vir beoordeling van die kerkraad. Dié plan het katkisasielesse vir elke Sondag die hele jaar deur behels en die lesse sou dan op kaartjies gedruk en aan die kinders besorg word. Hy het selfs die drukkoste daarvan ook aan die kerkraad voorgelê, te wete 25/- vir die eerste 100 en daarna 12/6 vir elke verdere 100. Die kerkraad het dit as 'n baie nuttige saak beskou en besluit om dadelik 300 daarvan te laat druk en vir die volgende jaar aan die kinders uit te deel. Dit moes 'n soort lesrooster gewees het en daarom 'n groot verbetering gebring het in die gereelde behandeling van die werk met die kinders. Al die jare wat ds. Du Plessis daar gearbei het, moes hy daarmee volgehou het, want nadat hy vertrek het, meld die notule dat ds. T. Hamersma as konsulent sodanige leskaarte moes opstel.

Ds. Du Plessis het ook aandag geskenk aan die jong mense van sy gemeente en hulle ook gehelp met die daarstelling van 'n Jongeliedevereniging. Op die vergadering van 15 November 1884 het hy aan die kerkraad die reëls deur hom opgestel vir 'n Sang- en Jongeliedevereniging voorgelees. Die kerkraad het sy instemming daarmee betuig.

In 1887 het ds. Du Plessis die kerkraad toegespreek oor die Bybelverspreiding deur die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap en die wenslikheid om die saak te help bevorder. Hieraan het die kerkraad sy steun toegesê en gevolglik het die predikant ook die saak aan die gemeente voorgehou en hier het hy ook die steun gehad van mnr. I.J. van der Walt, lid van die destydse Volksraad vir hierdie afdeling. Daarna is besluit dat die saak weer met nagmaal onder die aandag van die gemeente gebring sou word en dat dan 'n deurkollekte daarvoor afgestaan word.

Die belangrikste deel van die geestelike bearbeiding van die gemeente was natuurlik die gereelde bediening van Woord en Sakramente en dit het baie gereeld plaasgevind. Maar die kerkraad moes van tyd tot tyd verlof verleen aan ds. Du Plessis om as konsulent op te tree van een of ander gemeente wat vakant was sodat hy in breër verband ook kon arbei in die Kerk.

Die geldelike worsteling van die gemeente

Met ds. Du Plessis se beroep was die bedrag wat deur die lidmate belowe is vir die traktement van die leraar, £100 minder as die bedrag waarvoor hy beroep sou word en nieteenstaande hierdie tekort het die gemeente tog besluit om oor te gaan tot beroep. Hierdie toedrag van sake het nie verbeter nie, maar gaandeweg versleg met die gevolg dat dit ál meer 'n finansiële worsteling geword het. Toe die nuwe predikant diens hier aanvaar, was die totale skuld van die gemeente £404 sodat hy dus baie gou aandag moes skenk aan die finansiële sake van die gemeente. Toe Philippolis boonop in 1883 selfstandig word, moes Colesberg ook die bydraes van daardie lidmate mis, want die predikant van Colesberg was toe nie meer verantwoordelik vir die bediening van daardie nuwe gemeente nie.

Die kerkraad en gemeente het dapper gestry om die finansiële moeilikhede die hoof te bied, maar gaandeweg het die onmoontlikheid van die situasie geblyk en moes aandag geskenk word aan onaangename middels. So moes die kerkraad op sy vergadering van 15 Mei 1885 begin dink aan traktementsvermindering. Volgens die notule is die kerkraad weens die afstigting van Philippolis, swaar tye en die wegtrek van lidmate genoodsaak om 'n kommissie te benoem om die predikant te vra om £100 van sy traktement te laat val. Die bespreking het blykbaar in sy afwesigheid geskied; vandaar die kommissie.

Later het die kommissie gerapporteer op die vergadering van 9 Julie 1886 dat die predikant gewillig was om £25 van die £350 af te slaan tesame met die 40 slaghamels en 10 mud koring wat as deel van sy onderhoud gegeld het. Sake het deurgaans slegter geword tot die kerkraad in 1895 sy toevlug moes neem tot die Algemene Vergadering. Onder vraag 11 van die gemeentverslag is die opening gebied dat 'n kerkraad die raad en advies van die Vergadering kan vra oor die een of ander netelige saak. In daardie jaar het die kerkraad die volgende onder die aandag van die Vergadering gebring: Die vraag lui of daar iets is waarin die kerkraad die hulp of advies van die vergadering verlang en daarop is toe geantwoord: Ja, wat betref die leraarsalaris daar die gemeente so verminder het dat dit onmoontlik is om die salaris byeen te bring. Hierin het die kerkraad hulp en raad nodig; daarom wend hy hom eerbiediglik tot die Algemene Vergadering en versoek vriendelik om raad en hulp hierin, indien moontlik.

Op sy vergadering van 25 Mei 1895 het die kerkraad kennis geneem van die besluit van die Algemene Vergadering by monde van sy afgevaardigdes, naamlik dat die kerkraad hom eers moet wend tot die ander kerkrade van die Kaapkolonie vir hulp in hierdie saak. Of die kerkraad dit gedoen het, blyk nie duidelik nie, maar op sy vergadering van 12 Oktober is gerapporteer dat daar van twee naburige kerkrade, te wete Steynsburg en Middelburg, steun gekom het tot 'n bedrag van £14.5.6 en later het daar weer bedrae gekom van ander kerkrade. Onder hierdie moeilike situasie moes die predikant in 1896 die beroep na Petrusburg oorweeg.

Die organisasie van die gemeente in die algemeen

Ander sake wat van belang is om 'n duidelike begrip te kry van die bedieningsjare van ds. Du Plessis in die gemeente, is:

Die wyse van verkiesing van kerkraadslede

Die vaste gebruik van die kerkraad was om die verkiesing van kerkraadslede te laat geskied op 'n gemeentebyeenkoms saam met die kerkraad en om dan 'n vrye verkiesing te laat plaasvind en die persoon wat die hoogste aantal stemme op hom getrek het, is eenvoudig verkose verklaar. So het dit dikwels gebeur dat die getal stemme wat op die ander persone uitgebring was, saam baie meer was as die op die verkoseverklaarde. 'n Paar keer het daar stemme opgegaan in die kerkraad om hierdie stelsel van verkiesing te verander, maar sonder sukses. Eers in 1887 is besluit om te laat stem totdat 'n volstrekte meerderheid verkry is.

Die afskaffing van sitplekgelde

Nog ’n saak wat baie hoofbrekens besorg het aan die kerkraad was die betaling van sitplekgelde deur die lidmate. By die behandeling van die installering van banke in die kerkgebou is daarop gewys dat die banke betaal moes word met die geld wat geïn is met die verhuur van die sitplekke. Gedurig moes die kerkraad aandag skenk aan agterstallige sitplekgelde en daaruit het allerlei probleme voortgespruit. Hierdie gesukkel het voortgeduur tot 19 Mei 1894 toe die kerkraad eenvoudig besluit het om geen sitplekgelde meer te hef nie. Die lidmate kon nog vaste sitplekke in die kerkgebou kry, maar hulle hoef nie meer daarvoor te betaal nie.

Kerklike gewaad

Op die vergadering van 14 November 1885 is gevra wat die bepaling was in verband met die gewaad van die kerkraadslede by kerklike dienste. Hierop het die praeses (voorsitter) geantwoord dat daar geen besluit deur die Kerk dienaangaande was nie. Die kerkraad verlang egter dat ouderlinge en diakens ter wille van die goeie orde en betaamlike deftigheid, by die openbare dienste en kerklike vergaderinge “in het zwart” geklee sal wees volgens die gebruiklike wyse in die Gereformeerde Kerk.

Konsulentskappe

Dit was destyds nog gebruiklik in die kerk dat vakante gemeentes konsulente beroep. So het ds. Du Plessis verskillende beroepe tot konsulent ontvang en soms na gemeentes wat nie naby Colesberg was nie. So is hy byvoorbeeld in 1892 beroep tot konsulent van Ladybrand en die kerkraad het geen beswaar gehad dat hy die beroep kon aanvaar nie. Gedurende sy bedieningsjare te Colesberg het ds. Du Plessis verskillende gemeentes as konsulent bedien.

Die 25-jarige bestaan van Colesberg se gemeente

Op die kerkraadsvergadering van 14 November 1885 het ds. Du Plessis verlof gevra om na Middelburg, Kaap, te gaan vir die 25-jarige bestaan van daardie gemeente wat feestelik herdenk is en waar hy die feesrede moes hou. Die verlof is toegestaan en in aansluiting daarby is toe ook gespreek oor die moontlike herdenking van die 25-jarige bestaan van hierdie gemeente. Op advies van die voorsitter is toe besluit dat hier nie 'n spesiale feesgeleentheid sou wees nie, maar dat met die eerskomende nagmaalsgeleentheid aandag geskenk sou word aan die saak. So het die geleentheid stilweg verbygegaan en is slegs gehandel ooreenkomstig die besluit van die kerkraad.

Die vertrek van ds. Du Plessis

Op die vergadering van 10 Januarie 1896 het die predikant aan die kerkraad gesê dat hy beroep is na die gemeente Petrusburg, maar dat hy nog nie besluit het wat om te antwoord nie. Op die laaste dag van Januarie was die kerkraad weer bymekaar en toe het die voorsitter bekendgemaak dat hy die beroep aangeneem het onder afwagting van sy losmaking van hierdie gemeente. By monde van oudl. Van der Linde die spyt van die kerkraad uitgespreek, maar ook die berusting daarin. Op sy versoek is die eersvolgende nagmaal bepaal op die vierde Sondag in Maart en by daardie geleentheid sou sy afskeid ook kon plaasvind. Op dieselfde vergadering is onder voorsitterskap van ds. Hamersma wat as naaste predikant volgens besluit van die sinode teenwoordig was, die stukke nagegaan en in orde bevind en het die kerkraad die losmaking van hulle predikant bewillig.

Sestien jaar het ds. Du Plessis die gemeente bedien en toe hy reeds predikant van Petrusburg was, het hy nog aan hulle geskrywe en die gemeente bemoedig en die kerkraad het ook hulle ou predikant nie vergeet nie. By die kerkgeleentheid van 20 Maart 1896 het die kerkraad en gemeente 'n konsulent beroep en toe is met meerderheid van stemme ds. D. Postma jr. aangewys. En in die notule van hierdie vergadering is opgeteken dat die totale skuld van die gemeente toe £400 was en met die oog op die uitdelging van hierdie skuldbedrag, is besluit dat die gemeente die bedrae wat hulle belowe het vir die traktement van die predikant, nog moes bly stort om so die bedrag te vind.

• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Coetsee. A.J. (voorsitter: redaksiekommissie). 1961. Eeufees Gedenkboek Gereformeerde kerk Colesberg K.P. 8 Desember 1980–1960. Colesberg: Eerwaarde kerkraad van die Gereformeerde kerk Colesberg.

• Daniël du Plessis, sy kleinseun
• Dirk du Plessis, sy kleinseun
• Ida Bosman, sy kleindogter
• Prof. Hugo du Plessis, sy kleinseun
• Prof. Wicus du Plessis, sy kleinseun
• Laurika du Plessis, sy skoondogter
• Aletta du Plessis, sy skoondogter
• Ds. Dirk Postma, twee van sy skoondogters se vader