Kazimierz Stankiewicz

Kazimierz Stankiewicz (ur. w 1818 lub 1820, zm. 5 sierpnia 1895 w Krakowie) – spiskowiec, emigrant, opiekun Stanisława Wyspiańskiego.

W 1829 rozpoczął naukę w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, ale go nie ukończył. Przyjaźnił się z poetą Edmundem Wasilewskim. W latach trzydziestych należał do organizacji konspiracyjnej, działającej na terenie Wolnego Miasta Krakowa, a kierowanej przez adiunkta UJ Ludwika Gorzkowskiego. We wrześniu 1838wspólnie z Antonim Lewickim i Józefem Zagórowskim zabili wykonując wyrokSzymona Celaka kramarza tytoniu, a zarazem agenta rosyjskiego. Stankiewicz zdołał uciec został jednak aresztowany. W trakcie brutalnego śledztwa nabawił się jąkania, które mu zostało do końca życia. Proces przed sądem pierwszej instancji w Krakowie w obawie przed zamieszkami miasto było patrolowane przez wojsko, a na Rynku stacjonowało pół baterii dział. Stankiewicz został skazany na śmierć, zaś jego towarzysze na długoletnie więzienie. Sąd apelacyjny nie uznał jednak morderstwa za pospolite, a uwzględniwszy przy tym młody wiek skazanego zamienił mu wyrok na 20 lat więzienia. Jako jedyny ze skazanych odsiadywał go Stankiewicz w Krakowie. Odzyskał wolność 23 lutego 1846 gdy wybuchło powstanie krakowskie i więzienie obsadziła straż obywatelska. Po stłumieniu powstania zapewne ukrywał się. Wg Stanisława Wasylewskiego 4 listopada 1847 na Plantach nieopodal kościoła Kapucynów wspólnie z drugim zamachowcem zabił jednego ze swoich oprawców powszechnie znienawidzonego komisarza Józefa Zajączkowskiego. Władze austriackie nigdy nie wykryły i nie osądziły sprawców, a historycy piszący o Zajączkowskim nie ustalili ich tożsamości. Zaraz po zamordowaniu Zajączkowskiego zbiegł za granicę, kilka lat spędził we Francji. Do Galicji powrócił prawdopodobnie w połowie lat pięćdziesiątych. Otrzymał posadę administratora w majątku Izdebnik i wstąpił do Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego w Krakowie. W tym czasie ożenił się z Wiktorią Tokarską, córką Aleksandra, zarządcy owczarni u Potockich w Łańcucie. Nic nie wiadomo o udziale Stankiewicza w powstaniu styczniowym, na uwagę zasługuje jego przyjaźń z kilkoma byłymi powstańcami Zygmuntem i Janem Matejkami, Edwardem Brudzewskim, Edwardem Heppem, stanowiąca być może ślad po wspólnej walce w 1863. W 1873 otrzymał posadę zarządcy oddziału zastawniczego - lombardu Kasy Oszczędności miasta Krakowa; zawdzięczał ją Marcelemu Jawornickiemu, niegdyś powstańcowi listopadowemu, który chętnie zatrudniał w podległej sobie instytucji dawnych spiskowców. Już jako wdowiec, w Krzesławicach u Jana Matejki, poznał Stankiewicz Janinę (Joannę) Rogowską (zm. 1915), nauczycielkę domową języków polskiego i francuskiego. 17 stycznia 1880 zawarł z nią małżeństwo. W salonie Stankiewiczów bywali Józef Szujski, Władysław Łuszczkiewicz, Karol Estreicher. Parę miesięcy po ślubie przyjęli Stankiewiczowie na wychowanie siostrzeńca Joanny, Stanisława Wyspiańskiego. Żywo interesujący się sprawami kultury i oczytany, wywarł Stankiewicz. znaczny wpływ na dojrzewanie intelektualne wychowanka. W zasobnej bibliotece wuja znalazł Wyspiański szeroki wybór klasyków literatury starogreckiej i europejskiej, dzieła polskich romantyków oraz prace historyczne. Stankiewicz wyszukiwał w krakowskich księgarniach książki i reprodukcje dzieł malarskich, ułatwił Wyspiańskiemu korzystanie ze zbiorów Muzeum Narodowego, któremu dyrektorował Łuszczkiewicz, polecił opiece artystycznej Jana Matejki i finansował pobyt w Paryżu. Z kolei przyjaźń z Janem Matejką sprawiła, że został Stankiewicz proszony przez malarza o przyjęcie obowiązków opiekuna sądowego jego żony, Teodory, w czasie procesu o jej ubezwłasnowolnienie w 1888. Stankiewicz zmarł w Krakowie zaziębiwszy się podczas przeprowadzki z uulicy Zacisze 2 na ulicę Kolejową 1pochowany został na cmentarzu Rakowickim (kw. Ib).

• Andrzej A. Zięba KazimierzStankiewicz w Polski Słownik Biograficzny tom XLII wyd.2003-2004 Biografia w Internetowym PSB