Kallinikos Kritovoulidis

Ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης (Χανιά, 1792 - Αθήνα, 1868) ήταν λόγιος ο οποίος συμμετείχε στην επανάσταση του 1821. Τα απομνημονεύματά του αποτελούν μια από τις κύριες πρωτογενείς πηγές για την επανάσταση του 1821 στην Κρήτη, ασκώντας μεγάλη επίδραση στους μετέπειτα ιστορικούς.

Ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης γεννήθηκε το 1792 στα Χανιά, σύμφωνα με τον Ν. Ζαννούβιο, ενώ ο ίδιος Κριτοβουλίδης αναφέρει σε καταθέσεις του ότι γεννήθηκε το 1794 ή το 1795. Η καταγωγή του ήταν από το χωριό Αρμένοι και σύμφωνα με τον ίδιο ήταν γιος του Ιωάννη Μαραγκουδάκη και της Αικατερίνης το γένος Φελούτζη.

Έμαθε γράμματα σε μοναστήρι, ενώ στη συνέχεια μαθήτευσε στο ελληνικό σχολείο Χανίων, όπως προκύπτει από τα γραφόμενα του ίδιου, και ήταν συμμαθητής του Νικόλαου Φουράκη, ο οποίος αργότερα έγινε δάσκαλος εκεί. Όταν ενηλικιώθηκε, ο Κριτοβουλίδης μετέβη στη Σμύρνη για να συνεχίσει τις σπουδές στο Φιλολογικό Γυμνάσιο της πόλης, όπου ήταν μαθητής των Κωνσταντίνου Κούμα και Κωνσταντίνου Οικονόμου. Με τη διάλυση του Γυμνασίου το 1819 κατά τη διάρκεια ταραχών, ο Κριτοβουλίδης αποχωρεί και γίνεται δάσκαλο στο γυμνάσιο της Ρόδου.

Ο Κριτοβουλίδης τον Μάιο του 1819, όσο βρισκόταν ακόμη στη Σμύρνη, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Με την έναρξη της επανάστασης του 1821, πήγε στην Κρήτη. Μετά την άφιξη του Μιχαήλ Αφεντούλιεφ ο Κριτοβουλίδης ορίστηκε μαζί με τον Νεόφυτο Οικονόμο. Στη Συνέλευση των Αρμένων, τον Μάιο του 1822, και στη συνέλευση της Αρκούδενας τον Ιούνιο του 1823, ήταν πληρεξούσιος της επαρχίας Αποκορώνου. Μετά την αποχώρηση του Αφενούλιεφ και μέχρι την άφιξη του Τομπάζη ήταν διεθυντής του Γραφείου Διοικήσεως. Έλαβε μέρος στην κατάκτηση του φρουρίου Κισσάμου και στην εκστρατεία του Σελίνου. Στη συνέλευση της Αρκούδαινας ορίστηκε γενικός γραμματέας Αποκόρωνα. Επίσης ήταν γραμματέας του Σήφακα.

Μετά την καταστολή της επανάστασης στην Κρήτη τον Ιούλιο του 1824 έφυγε για το Ναύπλιο, όπου διορίστηκε γραμματέας της Αστυνομίας. Πολέμησε στη μάχη των Μύλων τον Ιούνιο του 1825, όπου οι Έλληνες νίκησαν τον στρατό του Ισμαήλ Πασά. Όταν τον Αύγουστου του 1825 η επανάσταση στην Κρήτη αναζωπυρώθηκε, ο Κριτοβουλίδης επανήλθε διορισμένος μαζί με τον Γεώργιο Καλλέργη και τον Παναγιώτη Ζερβουδάκη ως μέλος τριμερούς επιτροπής που ανέλαβε την προσωρινή διοίκηση της Κρήτης. Το 1829 ορίστηκε μέλος του συμβουλίου των Κρητών.

Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, στο οποίο δεν συμπεριλαμβανόταν η Κρήτη, με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830, ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης κατέφυγε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Στην εθνοσυνέλευση του Άργους το 1832 ήταν πληρεξούσιος των παροίκων Κρητών. Στη συνέχεια διετέλεσε σε διάφορες διοικητικές θέσεις, όπως υποδιοικητικής Επιδαύρου Λιμηράς το 1837 πάρεδρος του υπουργείου των Οικονομικών, ταμίας και τελώνης Αιγίνης (1833-34), ταμίας και τελώνης Ύδρας (1834-36), τελώνης και ταμίας Νάξου (1838-44), υποτελώνης Σκοπέλου (1844-46) και έπειτα Σκιάθου (1846-47). Διετέλεσε επίσης τελώνης στο Ναύπλιο από το 1847 μέχρι το 1856, οπότε και παύθηκε λόγω καταχρήσεων, με ένα μικρό διάστημα λίγων μηνών όπου εργάστηκε ως τελώνης στην Καλαμάτα. Συνέχισε να εργάζεται μέχρι το 1857, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε.

Απεβίωσε στην Αθήνα στις 4 Ιουλίου 1868.

Ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης παντρεύτηκε την Ταρσή το 1836, κόρη του Σταμάτη Δούκα, με καταγωγή από την Καλαμάτα, και απέκτησε τρία παιδιά, τον Σοφοκλή, τη Φαίδρα και τον Γιώργο, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 12 ετών.

Αν και αναφέρεται ως ιερέας ή καλόγερος, δεν είναι σαφές αν είχε ασκήσει το επάγγελμα του ιερέα ή αν είχε μονάσει, ενώ δεν αναφέρεται κάπου στις πηγές με θρησκευτικό χαρακτηρισμό και ούτε ο ίδιος υπέγραφε με το σημείο του σταυρού. Όταν μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία υπέγραψε ως «Καλλίνικος ιερομόναχος, Κρης χρόνων 28», όπως και το 1822.Ο Εμμανουήλ Αντωνιάδης ανέφερε ότι δεν υπήρξε ποτέ μοναχός. Πιθανόν να έλαβε το καλογερικό όνομα Καλλίνικος όταν ασκούσε χρέη δασκάλου σε μοναστήρι.

Το βαπτιστικό του όνομα επίσης δεν είναι γνωστό. Ο ίδιος αφότου σταμάτησε να χρησιμοποιεί το όνομα Καλλίνικος άρχισε να χρησιμοποιεί το όνομα Κυριάκος. Όμως σε κάποιες πηγές αναφέρεται ως Κωνσταντίνος, όπως σε φύλλο της εφημερίδας της Ελλάδος (το φύλλο 23, του έτους 1834), όπως και από τον τοπογράφο που μέτρησε τις διαστάσεις ενός κτήματός του το 1858.

• Απομνημονεύματα του περί Αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών (1859)
• παράρτημα στο Απομνημονεύματα του περί Αυτονομίας πολέμου των Κρητών (1860)
• Συνοπτική έκθεσις της διαγωγής των δεσποζόντων Τουρκων και της ηθικής καταστάσεως των Χριστιανών της Κρήτης προ της Επαναστάσεως., η οποία συμπεριλαμβάνεται στο Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Επαναστάσεως (1861), του Ιωάννη Φιλήμωνος
• Λέξεις φράσεις, παροιμίαι, τραγούδια και ήθη Κρητών, που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Φιλομαθών της Φιλολογική και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως το 1864 σε τεύχη
• Βίος Βασιλείου Χάλη, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1974

Στον Κριτοβουλίδη έχουν επίσης αποδοθεί ανώνυμες φυλλάδες «για τσοι Τούρκους της Κρήτης», οι οποίες είναι γραμμένες από ένα «γέρω Κρητικό», χωρίς όμως να έχει τεκμηριωθεί επαρκώς.