Józef Borzęcki

Józef Tadeusz Borzęcki (ur. 28 października 1793 w Rogoźnicy, zm. 27 lipca 1875 w Brzóstkowie) – pułkownik wojsk polskich, powstaniec listopadowy, działacz demokratyczny.

Urodził się jako syn Marcina Borzęckiego i Klary z Paszkowskich Borzęckiej. Jego przodkowie herbu Półkozic pochodzili z Wielkopolski. 13 lutego 1831 r. poślubił Katarzynę Borzęcką w warszawskiej katedrze św. Jana. Miał z tego związku córkę Emilię z Borzęckich Hofman (1832–1911).

Józef Borzęcki zasłynął jako wielokrotny uczestnik różnego rodzaju kampanii wojennych i zrywów narodowo-wyzwoleńczych na terenie Księstwa Warszawskiego, Królestwa Polskiego i w krajach Europy Zachodniej. Walczył kolejno w wojnie z Austrią w 1809 r., w czasie której został awansowany, jako szesnastolatek, do stopnia podporucznika armii Księstwa Warszawskiego, następnie w wojnie z Prusami i Rosją w latach 1812–1813 – brał udział m.in. w bohaterskiej obronie Gdańska. Po upadku miasta dostał się do niewoli.

W 1815 r. rozpoczął służbę w 4. Pułku Piechoty Liniowej. W marcu 1822 r. awansował do stopnia kapitana. W 1830 r. otrzymał znak honorowy za 20 lat nieskazitelnej służby wojskowej. W Noc Listopadową 1830 roku, dzięki agitacji Borzęckiego (i kilku innych oficerów) pułk „czwartaków” opowiedział się po stronie powstania – ich militarne wsparcie przyczyniło się w znacznym stopniu do opanowania Warszawy przez powstańców i wyparcia wojsk rosyjskich poza granice miasta. 6 lutego 1831 r. awansowany został na majora. W wojnie polsko-rosyjskiej 1831 roku odznaczył się w bitwach pod Dobrem, Grochowem i Ostrołęką. Był dwukrotnie honorowany orderem Virtuti Militari za męstwo. W schyłkowej fazie powstania listopadowego (wrzesień 1831 r.) należał do grupy oficerów opowiadających się za kontynuacją walk – wbrew grupie ugodowców skłonnych do rokowań z rosyjskim najeźdźcą. Kierował obroną lunety nr 59 obok szańca wolskiego, którego bronił i gdzie poległ gen. Sowiński. Po upadku stolicy Borzęcki, już jako podpułkownik, został ostatnim (przed internowaniem) dowódcą słynnego pułku „czwartaków”. Przeprowadził ich przez granicę pruską, gdzie następnie zostali rozbrojeni i internowani.

Na emigracji Borzęcki wraz z rodziną zamieszkał w Paryżu. Został członkiem Towarzystwa Politechnicznego w wydziale kawalerii (1835); wstąpił też do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W wypadkach Wiosny Ludów (1848) stał na czele pierwszego polsko-francuskiego oddziału wojskowego (900 żołnierzy), z którym w dniu 30 marca 1848 r. wyruszył z Paryża w kierunku Wielkiego Księstwa Poznańskiego – w trakcie przeprawy przez Prusy został jednak internowany i osadzony w twierdzy magdeburskiej. Na skutek nacisku niemieckiej opinii publicznej, sprzyjającej polskim rewolucjonistom, wyszedł wkrótce na wolność. Jesienią 1848 przebywał w Samborze. W roku 1849 uczestniczył w pertraktacjach z Węgrami w sprawie utworzenia legionu polskiego (Legion Borzęckiego), a następnie stanął na jego czele w powstaniu węgierskim. Po upadku powstania powrócił do Francji.

Osiadł w Wielkopolsce pod koniec lat 50. XIX wieku, po uzyskaniu amnestii i darowania kary za udział w powstaniu listopadowym. Początkowo mieszkał w Boguszynie – rodzinnym majątku Ludwika Sczanieckiego, a po jego śmierci przeniósł się wraz z małżonką do dworu Sczanieckiego w Brzóstkowie. W czasie powstania styczniowego, już jako 70-latek, współorganizował wraz z Zygmuntem Gorzeńskim i kpt. Chełkowskim przerzut broni do Królestwa Polskiego.

Zmarł 27 lipca 1875 r. w Brzóstkowie, w Wielkim Księstwie Poznańskim. Tam też został pochowany u podnóża kościoła św. Jana Chrzciciela. Nekrologi w prasie poznańskiej opisywały go jako człowieka czynnego, usłużnego, wesołego, cenionego powszechnie. Tak znikają jeden po drugim ci, którym dane było w świetniejszej chwili za Ojczyznę walczyć.

20 stycznia 2013 r., w ramach obchodów 150. rocznicy wybuchu powstania styczniowego, odsłonięto i poświęcono w Brzóstkowie tablicę pamiątkową ku czci pułkownika Borzęckiego. W uroczystościach wzięli udział i wygłosili przemówienie m.in. Tadeusz Zysk (prezes wydawnictwa Zysk i S-ka) oraz prof. Stanisław Mikołajczak z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.