John Thomas

Golygydd o Benmorfa oedd John Thomas (Eifionydd) (6 Awst 1848 – 19 Tachwedd 1922).

Collodd ei dad pan oedd yn ifanc iawn, heb dderbyn addysg ffurfiol, ac yn 9 mlwydd oed, cyn iddo ddysgu darllen sgript, cafodd ei brentisiaeth yn swyddfa argraffu Robert Isaac Jones (Alltud Eifion), Tremadoc, lle mae'r roedd cyfnodolion llenyddol o'r enw Y Brython yn cael eu hargraffu a'u cyhoeddi. Daeth yn gyfansoddwr annormal gyflym a bu'n gweithio wedyn yn ei fasnach ym Mhwllheli, Y Rhyl, a Machynlleth. Yn y cyfamser, datblygodd ddiddordeb brwd mewn llenyddiaeth, yn enwedig barddoniaeth Gymreig. Roedd hefyd wedi dechrau bregethu gyda'r Annibynwyr, a threuliodd gyfnod (1872-4) yn y Coleg Annibynwyr Aberhonddu.

O Lundain aeth i Gaernarfon i swyddfeydd Y Genedl Gymreig - yn gyntaf fel cyfansoddwr, wedyn yn yr adran fusnes a chlercyddol o'r swyddfa honno, yn y pen draw yn dod yn olygydd y papur newydd hwnnw a phapur newydd arall, Y Werin. Yn 1881-1882 cyhoeddodd, mewn dwy ran, Pigion Englynion fy Ngwlad. Yn 1881 sefydlodd Eifionydd Y Geninen, cylchgrawn llenyddol y bu'n ei olygu hyd adeg ei farwolaeth.

Daeth y cylchgrawn hwn i gysylltiad, yn enwedig trwy ohebiaeth, gyda nifer fawr o awduron a beirdd. Yr ochr arall o'i waith ar gyfer gweithgareddau diwylliannol Cymreig oedd ei gysylltiad â 'Gorsedd y Beirdd,' y daeth yn recordydd iddo. Roedd yn un o sylfaenwyr 'Cymdeithas Gorsedd y Beirdd', y rheini a luniodd; bu hefyd yn rhan amlwg iawn o ran yr arholiadau ar gyfer 'graddau' amrywiol y 'Gorsedd.' Roedd ef ei hun yn gystadleuydd mewn eisteddfodau, gan ennill sawl gwobr am gerddi. Bu farw yng Nghaernarfon, 19 Tachwedd 1922 a chladdwyd ef yno.

• Y Genedl, 21 and 28 November 1922;
• Y Brython (Liverpool), 23 and 30 November 1922;
• Y Geninen, 1923, 1-15;
• Yr Ymwelydd Misol (Wrexham 1903-14), 1912, 24-5;
• Who's who in Wales.