Johannes van der Walt

Johannes van der Walt (die Gemaskerde Wonder of “Masked Marvel”, plaas Witkoppen, distrik Johannesburg, Transvaal, 9 November 1908 – Johannesburg, Suid-Afrika, 25 Maart 1943) was ’n kampioenstoeier en hoof-generaal van die Ossewabrandwag aan die Witwatersrand. Hy word beskryf as die “groot Afrikanersportheld van die jare dertig”.

Van der Walt se ouers was Jan Hendrik van der Walt (21 Julie 1883 – 30 Desember 1951) – ’n seun van Andries Johannes van der Walt (Middelburg, Kaap, 27 Augustus 1833 – September 1905) en sy tweede vrou, Hester Jacoba Kruger (gebore Krugersdorp, 17 April 1852 – onbekend) – en Levina Johanna van Riet (Zeeland, Nederland, 1 November 1888 – onbekend). Johannes van der Walt was Jan Hendrik en Levina se derde oudste kind. Hul nege kinders was:

1. Francina Jacoba, getroud met Tom J. Scheepers.
2. AndriesJohannes, getroud met CatherinaJoachemina Davina Venter.
3. Johannes, getroud op 17 Julie 1929 met Hester Hendrina Kruger (gebore 11 Oktober 1908).
4. Hester Jacoba, getroud met Stephanus Gerhardus van Vreeden.
5. ʼn Dogter.
6. JanHendrik, getroud met Sarah Elizabeth Roodt.
7. Levina Johanna, getroud met David Schalk Kruger.
8. Anna Sophia, getroud met Carel Nicolaas Coetzee.
9. Anna Dorothea, getroud met Andries Johannes van Heerden.

Van der Walt het ’n konserwatiewe en Christelike opvoeding by sy ouers, lidmate van die Gereformeerde Kerk, ontvang. Nadat hy sy laerskoolopleiding voltooi en toe die handelskool in Melville bygewoon het, het hy die skool op 15-jarige ouderdom verlaat en by die Johannesburgse munisipale tremweë gaan werk.

Op aanbeveling van 'n medetrembestuurder het Van der Walt, wat tot in daardie stadium nie baie gesond was nie weens ’n ernstige hartkwaal (volgens 'n ander bron 'n maagkwaal), in sy vroeë 20's begin liggaamsoefeninge doen en mettertyd deur due vasberadenheid en veggees wat sy hele lewe sou kenmerk, sy liggaam so goed ontwikkel dat hy aan stoei kon deelneem. As lid van die YMCA-stoeiklub het hy in 1932 aan die Olimpiese proefwedstryde deelgeneem, maar nie die Springbokspan gehaal nie. Ses maande later het hy egter die Suid-Afrikaanse amateurswaargewigtitel gewen en in skermoefeninge teen drie Amerikaanse beroepstoeiers so goed gevaar dat hy in 1934 onder die promotorskap van Henri Irslinger beroepstoeier geword het. Omdat Afrikaans en Afrikaanssprekendes destyds dikwels in die samelewing 'n minderwaardige plek beklee het, het Irslinger besluit om Van der Walt met 'n masker te laat stoei en so sy Afrikaanse identiteit geheim te hou. Dit was ook 'n geslaagde reklameset en die Gemaskerde Wonder (“Masked Marvel”) het spoedig groot gehore begin trek. Sy bekendste aanvalswapen was die volstruisskop wat hy by die Amerikaner “Jumping Joe” Savoldi oorgeneem en vervolmaak het.

In 1935, 15 maande ná sy toetrede tot die beroepskryt, het hy hom vrywillig ontmasker nadat geeneen van sy teenstanders, onder wie stoeiers soos Tom Alley en Martin Merkur, hom met twee valle kon klop nie, 'n voorwaarde vir sy ontmaskering. Daarna het hy voortgegaan om talle stoeiers van formaat onder sy eie naam te klop. In 1937 het hy en Irslinger 'n toer deur Europa en die VSA onderneem en van die 37 gevegte waaraan Van der Walt deelgeneem het, het hy 34 gewen, twee het gelykop geëindig, terwyl hy teen die destydse swaargewigkampioen van die wêreld, Jim Londos van Griekeland, voor 'n skare van 95 000 in Athene verloor het.

Terug in Suid-Afrika het hy weer teen talle stoeiers uit die buiteland opgetree en sy oorwinning oor die Australiër George Pencheff op 11 April 1938 het hom laat deurdring tot 'n geveg om die swaargewigtitel van die Britse Ryk wat hy op 26 November van daardie jaar teen die Kanadees Earl McCready verloor het. In Julie 1940 het sy stoeiloopbaan geëindig ná 184 gevegte waarvan hy 111 gewen en 21 verloor het, terwyl 52 gelykop geëindig het.

Dit was danksy Van der Walt se gewildheid dat beroepstoei in 1938 die tweede sportsoort geword het wat Gideon Roos namens die SAUK regstreeks in Afrikaans uitgesaai het nadat hy in dieselfde jaar die eerste uitsending van 'n rugbywedstryd behartig het.

Van der Walt het hom deurgaans met Afrikaner-ideale vereenselwig. Gedurende die Simboliese Ossewatrek van 1938 is hy gevra om een van die leiers van ’n perdekommando te wees. Hierdie gebeurtenis het ’n onuitwisbare indruk op hom gemaak, want skielik was hy nie meer net ’n stoeiheld nie, maar leier van ’n perdekommando wat besig was om hulde te bring aan ’n stoere voorgeslag. Ná die stigting van die Ossewabrandwag-beweging (OB) begin 1939 het hy hom daarby aangesluit en gevorder tot hoof-generaal vir die Witwatersrand. Die OB se eerste leier was kol. J.C. Laas. Dit was op militêre grondslag georganiseer, maar het kulturele oogmerke gehad. Dié beweging het Afrikaners se verbeelding aangegryp en 'n menigte het aangesluit. Ook aan die Rand het 'n organisasie tot stand gekom onder leiding van M.W. Botha, adv. Pat Jerling en ds. A.H. Stander. Die Voortrekkerpersgebou, tuiste van Die Transvaler, was die OB in Johannesburg se sentrum van samekoms. In die loop van 1939, en veral ná die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog in September, het die Stormjaers, die militante vleuel van die Ossewabrandwag, die oorlogspoging en regering aktief begin teenstaan met voorvalle van sabotasie met vernuftige brandbomme en handgranate wat lede tuis vervaardig het.

Van der Walt het weldra ’n generaal in die Stormjaers geword. Waarskynlik as gevolg van die toenemende steun wat hy van die jeug ontvang het, het hy ’n gevaar vir die Suid-Afrikaanse regering onder genl. Jan Smuts ingehou. Middel 1941 het die OB en Nasionale Party se weë geskei en in Februarie 1942 het die NP al sy ampsdraers verbied om lid van die OB te wees. Op 15 Desember 1941 is Van der Walt in hegtenis geneem en daarvan aangekla dat hy in besit was van 'n ongelisensieerde pistool (of rewolwer) en patrone. Hy is aanvanklik op borgtog vrygelaat, maar twee dae later weer in hegtenis geneem en aangehou in die polisieselle op Marshallplein (die latere John Vorsterplein), Johannesburg, waaruit hy vyf dae later ontsnap het, volgens oorlewering met behulp van 'n bewaarder óf die Stormjaers. Op 23 Maart 1942 het die polisie die opstal op die plaas Rietvlei omsingel waarin hy naby Krugersdorp (of Roodepoort) geskuil het, en toe hy wou vlug, het ’n polisiekoeël sy rugmurg deurboor en hom so permanent verlam. Hy is onsuksesvol geopereer.

Ná baie lyding tuis in Melville waartydens hy weggekwyn het tot 'n gewig van net 40 kg, is hy byna 'n jaar later oorlede en begrawe uit die Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord, waarvan sy vader ouderling was. Die diens is gelei deur prof. Joon van Rooy, destyds voorsitter van die Afrikaner-Broederbond. Die begrafnisstoet na die Wespark-begraafplaas het uit tussen 30 000 en 50 000 mense bestaan en word beskryf as ’n “volksaamstrek”. Sy stoflike oorskot is op die ossewa van Louis Trichardt uit die Simboliese Trek van 1938 vervoer. Enkele maande ná sy dood is ’n grafsteen aangebring op sy graf in die Wesparkse begraafplaas, Johannesburg. Die firma South African Monumental Works was vir die oprigting van die nagenoeg 3 m hoë suil verantwoordelik. Op sy grafsteen staan: “Ek het geval op die pad van Suid-Afrika.”

Die Nasionale dagblad Die Transvaler het leiding geneem met die stigting van die Johannes van der Walt-gedenkfonds. Die doel was eerstens die versorging van sy gesin, asook die daarstelling van ’n lewende monument ter ere van hom. Hierdie “lewende monument” sou tweërlei van aard wees, naamlik die daarstelling van ’n gimnasium waar sportmanne kon oefen, asook die oprigting van ’n gepaste grafsteen.

In November 1943 het dr. H.F. Verwoerd, namens die trustees van die Johannes van der Walt-gedenkfonds, die PUK genader met ’n aanbod en ’n versoek: die beskikbaarstelling van £4 000 vir die oprigting van ’n instituut vir liggaamsopvoeding, “as lewendige gedenkteken … sy nagedagtenis ter ere” sodat ’n gesonde gees in ’n gesonde liggaam sy nalatenskap aan die jeug kon wees. Ter verdere motivering vir die skenking is gemeld dat Van der Walt by geleentheid ’n bedrag geld aan die PUK beloof het “en ook omdat hy as troue en belydende lid van die Gereformeerde Kerk spesiale belang moes gehad het by die Universitêre inrigting van daardie Kerk te Potchefstroom”. Die skenking was onderhewig aan sekere voorwaardes. Eerstens moes dit 'n Christelike karakter dra “en in ooreenstemming met die Christelike lewensbeskouing van die Afrikaanse volk” funksioneer. Ook sou die beoogde instituut volledig, in samestelling, inrigting, uitkyk en strewe Afrikaans moes wees. Die voertaal moes Afrikaans wees; so ook die dosente. En as doelstelling is gestel “om manne en vroue te help vorm in wie die edelste en verhewenste karaktertrekke van ons Boerevolk tot openbaring sal kom, getrou aan die Afrikaans tradisie en besiel met die hoogste Afrikaneraspirasies”. Ná aanvanklike probleme om staatsondersteuning te verkry, is van die kant van die kuratore van die Teologiese Skool ’n skenking van £4 000 verkry en het die Johannes van der Walt-instituut gevolglik sy staan in November 1949 gekry op die Oude Molen-landgoed.

M. Jooste skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel IV: “As mens was Van der Walt beginselvas, voorbeeldig en van onkreukbare karakter.” Uit 'n beëdigde verklaring wat hy op 6 Januarie 1942 afgelê het en wat dr. D.F. Malan op 2 Februarie 1942 in die Volksraad voorgelees het, het dit geblyk dat hy sterk bedenkinge teen sekere leiers (veral dr. Hans van Rensburg, hoofleier, en adv. Pat Jerling) van die Ossewabrandwag gehad het, wat hy beskuldig het van verraad teenoor die Afrikaners, maar aan die breë beginsels van die organisasie as volksbeweging het hy enduit getrou gebly. Volgens die Afrikaanse Kultuuralmanak het sy “prestasies in die stoeikryt . . . die Afrikaner aangegryp omdat Johannes volksmens was wat hom in alle opsigte met sy volk se strewe en beginsels geïdentifiseer het”.

Sam Sterling skryf in Die Gemaskerde Wonder (1948) Van der Walt was “een van die beste sportmanne wat Suid-Afrika nog ooit opgelewer het, en hy word erken as die stoeier wat die meeste mense na ’n geveg kon lok wat tot dusver in hierdie land verskyn het”. En: "Sukses het hom nooit van sy eenvoudige lewenswyse laat afsien . . . nie."

Op 10 Oktober 1975 is ’n gedenkplaat by die Randse Afrikaanse Universiteit tot sy nagedagtenis onthul.

Van der Walt is op 17 Julie 1929 met Hester Hendrina Kruger (gebore 11 Oktober 1908; sterfdatum onbekend) getroud en twee kinders is uit dié huwelik gebore, onder wie Hester Hendriena (geb. Johannesburg, 8 Oktober 1930), 'n tikster van beroep, wat op 4 Junie 1949 getroud is met Marthinus Swart (geb. Pretoria, 1 Desember 1929), 'n beroepstoeier en superintendent van die hoofposkantoor.

In die oggendblad Die Transvaler het die volgende berig ná Van der Walt se dood in 1943 verskyn, waaruit heelwat van die gegewens in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek sowel as die Afrikaanse Kultuuralmanak kom: “Teen ligdag, op 23 Februarie 1942, is die Hoëveldse oggendstilte op ’n afgeleë boereplaas naby Krugersdorp skielik versteur deur ’n geskarrel in en om die huis, ’n vensterraam wat opskuif en, oomblikke later, ’n dowwe pistoolskoot. ’n Forse figuur stort buite die venster ineen, swaar gewond.

“Op 25 Maart 1943, dertien maande later, het hierdie gewonde, nou uitgeteer en slegs ’n skadu van die fris en gesonde man van weleer, sy laaste asem uitgeblaas. Sy einde was tragies, die slagoffer van ongekende broedertwis in Afrikanergeledere. So onuitwisbaar as wat sy naam in die politieke geskiedenis van ons land, van die veertigerjare opgeteken staan, so diep is Johannes van der Walt se naam in die sportgeskiedenis van Suid-Afrika uitgebeitel.

“Hy was die beroemde stoeier wat onder die skuilnaam van Die gemaskerde Wonder later ’n nasionale held geword het, wat die verbeelding aangegryp het soos nooit tevore nie. Hy het vanweë sy krag maar veral met sy volstruisskop, baie roem verwerf. Toeskouers het in hulle duisende na die stoeikryt gestroom en die sportsoort het ’n hoogtepunt in Suid-Afrika bereik.

“Ná 51 gevegte, waarvan hy net 3 verloor het, is die gemaskerde wonder in November 1935 vrywillig ontmasker nadat daar nie aan die uitdruklike voorwaarde – dat hy met twee valle teen nul geklop moes word – voldoen kon word nie.

“Sedert sy toetrede tot die stoeikryt, het Van der Walt veel roem verwerf, en steeds getrou gebly aan die beste tradisies van sy volk. Hy was ’n nederige en kinderlik-gelowige Christen, baie familievas en intens tradisiebewus. Sy bewussyn van Afrikanerskap het hom ’n welige bos baard laat kweek in die jaar van die Ossewa-trek, en, geïnspireer deur die tydsgees, het hy hom by die destydse Ossewa-Brandwag aangesluit.

“Hy neem ook aktief deel aan sabotasie-pogings teen die regering. Op 17 Desember 1941 verskyn hy in die Johannesburgse magistraatshof op aanklag dat hy onwettig in besit van ’n vuurwapen en ammunisie was. Na borgtog was hy weer gearresteer en in die destydse internasionaal-beroemde Marshall-plein onder streng bewaking toegesluit. Hy ontsnap egter uit die tronk met behulp van een van die bewaarders.

“In Februarie 1942 het dr. D.F. Malan ’n dramatiese beëdigde verklaring van Johannes van der Walt in die Volksraad ter tafel gelê, waarin hy die regering gewaarsku het oor die rigting wat die beweging en sy leiers in geslaan het. In die tragiese einde van die groot held het ’n Duitser, wat aan Johannes bekend was en sy vertroue geniet het, Johannes se skuilplek op ’n plaas naby Krugersdorp aan die polisie verraai.”

• Robey Leibbrandt

• (af) Beyers, C.J. 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel IV. Durban en Pretoria: Butterworth & Kie (SA) (Edms.) Bpk. namens die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (af) Stals, prof. dr. E.L.P. (red.). 1986. Afrikaners in die Goudstad Deel 2 1924–1961. Pretoria: HAUM Opvoedkundige Uitgewery.
• (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
• (en) Genealogiese besonderhede op die webtuiste geni.com. URL besoek op 11 Oktober 2016.
• (af) Genealogiese besonderhede van Johannes se tak van die Van der Walts. URL besoek op 11 Oktober 2016.