Johan Combrink

Johan Combrink (*2 Mei 1939, Westdene, Johannesburg -†25 Julie 1999, Stellenbosch) was ’n taalkundige, professor in Taalkunde aan die Universiteit van Stellenbosch, voorsitter van die Taalkommissie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en skrywer van verskeie taalkundige boeke.

Vroeë lewe en herkoms

Johannes Gert Hendrik Combrink is op 2 Mei 1939 op Westdene in Johannesburg gebore. In 1955 matrikuleer hy aan D.F. Malan Hoërskool in Johannesburg en studeer hierna verder in tale (Afrikaans-Nederlands, Duits en Sesotho) aan die Universiteit van die Witwatersrand. Hy behaal die B.A.-graad met lof in 1958 en die B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlands in 1959 met lof.

Verdere studie en begin van loopbaan

Aan die Munisipale Universiteit in Amsterdam in Nederland verwerf hy in 1962 die D.Litt. et Phil.-graad met lof en aan die Universiteit van Pretoria verwerf hy in 1966 die Ph.D.-graad met lof met ’n proefskrif oor “Betekenis en sintaksis”. Vir post-doktorale studie bring hy ook tyd deur aan die Universiteite van Londen en Cambridge in Brittanje, die Universiteite van North Carolina en Maryland in die Verenigde State van Amerika, die Katholieke Universiteit van Leuven in België en die P.J. Meertens Instituut in Amsterdam in Nederland. Vanaf 1959 tot 1960 is hy tydelike lektor in Afrikaans-Nederlands aan die Universiteit van Witwatersrand.

Loopbaan in die akademie

In 1963 aanvaar hy ’n pos as lektor in Afrikaans-Nederlands aan die Universiteit van Natal in Pietermaritzburg en word dan senior lektor aan die Universiteit van Natal in Durban in die periode 1965 tot 1970. Hierna word hy professor in Algemene Linguistiek aan die Universiteit van Port Elizabeth, waar hy ook hoof van die departement is. Vanaf 1975 tot met sy aftrede in 1995 is hy professor in Taalkunde aan die Universiteit van Stellenbosch en hier is hy hoof van die departement vir drie periodes van drie jaar elk. Hy is getroud met Louise, senior lektor in Afrikaans en Didaktiek aan die Departement van Opvoeding aan die Universiteit van Stellenbosch en voorsitter van Vriende van Afrikaans. Hulle het drie kinders, Herman, Freja en Wienand.

Bydrae tot die Afrikaanse taal

Deur sy talle radiobydraes, taalrubrieke en optredes speel hy ’n groot rol in die bewusmaking van die wonder van ons taal. Saam met sy kollega, Johan Spies, behartig hy die koerantrubrieke oor Ons taalgereedskap en Taalskatkis. By die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns is hy sedert 1975 ’n lid van die Taalkommissie, vanaf 1977 tot 1981 as sekretaris en sedert Januarie 1991 as voorsitter. Hy is ook lid van die Terminologiekomitee, lid van die Nasionale Pleknaamkomitee en lid van die Linguistevereniging. Vir die Afrikaanse Diens van die SAUK (later Radiosondergrense) en ook televisie vervaardig hy programme oor Afrikaans en neem onder andere gereeld deel aan die radioprogram Tel jou woorde, waarin taalkundiges uit die Noorde en die Suide mekaar die stryd aangesê het. Op deeltydse basis is hy kopieskrywer vir Afrikaanse reklame.

Latere jare en sterfte

Na sy aftrede is hy as hoof van taalbeplanning betrokke by die Stigting vir Afrikaans en is projekleier vir die stigting en later voorsitter van Vriende van Afrikaans (VVA). By die VVA is hy ook verantwoordelik vir die publikasie Doendinge. Hy is ook ’n stigterslid van die Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut.

Op 29 Mei 1997 is hy in ’n ernstige motorongeluk betrokke naby Albertinia in die Oos-Kaap. Hy is op 25 Julie 1999 op Stellenbosch oorlede.

Afrikaanse semantiek is ’n boekie in die Afrikaanse Taalmonografieë-reeks.

Waar kom daardie woord vandaan? is ’n saambundeling van ’n aantal radiopraatjies wat hy oor die Afrikaanse Diens van die SAUK gelewer het.

In samewerking met Leon de Stadler skryf hy Afrikaanse fonologie (’n studie van die klanke in taal vanuit die perspektief van hulle betekenis onderskeidende funksie), waarin die veranderende stand van die generatiewe fonologie bespreek word in ’n tyd toe daar redelik ingrypende wysigings aan die klassieke generatiewe model aangebring is. Hierin word onder andere die uitspraakverskynsels in die eietydse spreektaal aangespreek.

Afrikaanse morfologie (subtitel Capita exemplaria) is ’n omvangryke studie van die vorm van woorde, waarin onder andere die basisvorm of stam van die woord, die voorvoegsels en agtervoegsels en afleidings van elk en hulle funksies behandel word. In twintig hoofstukke word die Afrikaanse morfologie ontleed met betrekking tot onder andere die betekenis, die sintaksis, die fonologie en die invloed van Engels. Daar is ook drie omvangryke addenda met baie inligting. Hy skryf ’n groot aantal artikels oor onderwerpe soos die Afrikaanse fonologie, morfologie, semantiek, sintaksis, persoonsname, taalgeskiedenis, leksikografie, idioomskat en etimologie wat in vakkundige tydskrifte soos Tydskrif vir Geesteswetenskappe verskyn en lewer ook talle bydraes tot boeke.

Benewens die boeke onder sy eie naam is hy ook medeskrywer van Afrikaanse etimologieë, wat in 2000 gepubliseer word en mederedakteur van Inleiding tot die Afrikaanse taalkunde, onder redaksie van T.J.R. Botha.

In 1991 ken die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns die C.J. Langenhoven-prys vir Afrikaans en Algemene Linguistiek aan hom toe en herhaal hierdie toekenning na sy dood in 2000.

Postuum word hy in 2002 deur die Linguistiese Vereniging van Suid-Afrika vereer vir die beste Suid-Afrikaanse handboek oor linguistiek.

Tydskrifte en koerante

• Carstens, Wannie, Ponelis, F.A. en Kotzé, Ernst. Johan Combrink 2 Mei 1939 – 25 Julie 1999. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 40 no. 1 Maart 2000.
• Gouws, Rufus. Johan Combrink 1939–1999. Insig, September 1999.
• Korrespondent. Afrikaanssprekendes moet ophou rou en begin bou. Volksblad, 21 Oktober 1998.

Verwysings