Jo Uiterwaal

Johannes Wilhelmus "Jo" Uiterwaal (IJsselstein, 21 mei 1897 - Utrecht, 11 juni 1972) was een Nederlands beeldhouwer en meubelontwerper.

Uiterwaal werd geboren als zoon in een katholiek gezin. Zijn vader was houtsnijder. Van de negen kinderen zijn Jo en zijn oudere broer Steph verdergegaan in de beeldhouwkunst.

Uiterwaal leerde het vak als leerling van A.J. Dresmé, waar hij werk uitvoerde in opdracht van Mendes da Costa. De invloed van Mendes da Costa is duidelijk zichtbaar in het naoorlogse werk van Jo. Van 1918 tot 1920 volgde hij een avondopleiding aan de Kunstnijverheidsschool in Utrecht waar hij les kreeg van Willem van Leusden. Samen met Steph nam hij ook deel aan het tekenclubje van Willem van Leusden. Een tekenclubje dat al vroeg experimenteerde met nieuwe stijlen als het kubisme en zeer belangrijk werd voor de ontwikkeling van de kunst in Utrecht. Jo bleek hierbij duidelijk de meest getalenteerde te zijn, ook ten opzichte van zijn broer. Zijn beelden die hij in deze periode maakte - en de beelden die hij heimelijk daarna maakte - bleken zeer vernieuwend en worden beschouwd als de meest geslaagde kubistische beeldhouwwerken in Nederland. Hier kwamen de broers in contact met Gerrit Rietveld met wie Jo en ook zijn broer Steph samen nog enkele meubels hadden ontworpen.

De beelden van Jo van rond deze periode kwamen pas na zijn dood boven water want de crisis in de jaren dertig dwong vele beeldhouwers zich te wijden aan de commerciële beeldhouwkunst. Het optimisme van na de Eerste Wereldoorlog dat tot uiting kwam in het kubisme, futurisme en het Nieuwe Bouwen maakte plaats voor pessimisme en terugkeer naar de gevestigde en ambachtelijke. Dat betekende in de praktijk dat men vooral opdrachten aannam uit de Katholieke kerkelijke hoek, waar traditie en vakmanschap veel meer werd gewaardeerd. Jo Uiterwaal was bang dat zijn kubistische beelden de opdrachtgevers zou afschrikken en toonde ze daarom niet aan de buitenwereld. Jo Uiterwaal zou zelfs uit armoede weer terugkeren naar het atelier van Brom, waar hij enkele jaren daarvoor ook had gewerkt maar was ontslagen nadat hij had meegedaan aan een staking. In 1929 trouwde hij met de zuster van Jan van Kleef. In 1938 reisde Jo naar Versailles af, in opdracht van de KRO, om zich daar te laten inspireren door het plafondstucwerk dat hij vervolgens moest aanbrengen in de nieuwe Studio ontworpen door Willem Maas.

In 1933 kwam Jo Uiterwaal via Louis Wijmans van Genootschap Kunstliefde in contact met Sybold van Ravesteyn. Jo werkte na die eenmalige opdracht van Maas veel samen met architect Sybold van Ravesteyn, die als een van de eersten weer beeldhouwkunst toeliet in zijn ontwerpen van na de Tweede Wereldoorlog en een belangrijke opdrachtgever had, de NS. In eerste instantie werkte Van Ravesteyn met Mari Andriessen, Willem Valk en Willem van Kuilenburg maar Jo Uiterwaal kreeg van hem het meeste vertrouwen, waarschijnlijk omdat Jo precies deed wat Van Ravesteyn van hem vroeg. Zo werkte Uiterwaal bij de totstandkoming van de stations van Gouda, Vlissingen, Roosendaal en Nijmegen. De beelden werden naar het ontwerp van Jo Uiterwaal gemaakt van chamotte bij Goedewaagen’s Koninklijke Hollandse Aardewerkfabriek uit Gouda. Voor de Elektriciteitsfabriek Galileïstraat werkte Uiterwaal samen met de architect Ad van der Steur.

Werken in de openbare ruimte

Standbeeld voor Dirck en Wouter Crabeth, Stationsplein te Gouda

Het beeld Carnaval in Den Bosch

Benschop

• Drama van Benschop (1945), Benedeneind Zuidzijde (ontwerp, Sybold van Ravesteyn)

Dordrecht

• ornamenten en sculpturen Schouwburg Kunstmin (1940, ontwerp Sybold van Ravesteyn)

Gouda

• Station (1952 - gesloopt in 1984), ontwerp Sybold van Ravesteyn. De beelden zijn hergebruikt bij de nieuwbouw van 1984.

• Standbeeld voor de gebroeders Dirck en Wouter Crabeth (Stationsplein)

's-Graveland

's-Hertogenbosch

• Station (1951 - gesloopt in 1996), ontwerp Sybold van Ravesteyn

• Reliëf aan Sint Jozefhuis (1938), Hoek Graafseweg / Muntelbolwerk (verwoest tijdens de Tweede Wereldoorlog)
• Christus aan het kruis met aan weerszijde Johannes en Maria (1935), Kerk van het Heilig Sacrament aan de Sonniusstraat

Hilversum

• sierstucwerk aan plafond en dolfijn op de binnenplaats KRO studio ontvangstzaal (1938, architect W.A. Maas)

Leende

• Maria-, Jozef-, en hoofdaltaar (1940), Kerk

Nijmegen

• Station (1953), ontwerp Sybold van Ravesteyn

Roosendaal

• Station (1949), ontwerp Sybold van Ravesteyn

• mannenfiguur met een toorts (1949), Stationsplein (oorlogsmonument)

Rotterdam

• Diergaarde Blijdorp (1940), ontwerp Sybold van Ravesteyn

• Elektriciteitsfabriek Galileistraat (1950), Architect A.van der Steur

Tilburg

• Mariabeeld Ter dankbare gedachtenis van hen die hun leven gaven in de jaren van verdrukking en verzet 1940-1945. (1946), hoek Trouwlaan en Hesperenstraat

Utrecht

• Bakkertje (1944), ingang voormalig Lubro terrein aan de Westerdijk, gemaakt in ruil voor een aantal weken gratis brood.
• Vliegermonument (1938), kruising Clement van Maasdijkstraat / Wethouder D.M. Plompstraat
• Monument voor Zuilense Gevallenen (1949), Prins Bernhardplein (ontwerp: W.C. van Hoorn)
• Monument ter nagedachtenis aan het huwelijk van Koningin Juliana en Prins Bernhard (1936), Moreelsepark

Vlissingen

• Station (1950), ontwerp Sybold van Ravesteyn

Zie ook

Externe links

• Zoek op Uiterwaal voor werk van Steph en Jo in de collectie van het Centraal Museum Utrecht

Zie de categorie Jo Uiterwaal van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.