Jerzy Dyrda

Jerzy Herman Dyrda (ur. 20 sierpnia 1906 w Świętochłowicach, zm. 3 stycznia 1996 wKatowicach) – major Wojska Polskiego, oficer łącznikowy i adiutant dowódcy 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Inżynier-ekonomista i wysoki urzędnik w przedwojennym, polskim Koncernie Żelaza i Stali.

Jerzy Herman Dyrda urodził się 20 sierpnia 1906 roku w Świętochłowicach. W roku 1928 uzyskał dyplom Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie. Na podporucznika został awansowany ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 roku w korpusie oficerów rezerwy piechoty. W 1934 roku pozostał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Królewska Huta. Posiadał przydział mobilizacyjny do 12 pułku piechoty w Wadowicach.

Był zatrudniony w przemyśle górniczo-hutniczym na Śląsku. Zbliżająca się wojna sprawiła, że został zwolniony od służby na rzecz pracy w przemyśle na potrzeby wojny (zastępca naczelnego dyrektora w Centrali Żelaza i Stali w Katowicach). Mimo to zgłosił się na ochotnika do wojska i do 22 września 1939 roku brał udział w walkach w kampanii wrześniowej. Wraz ze swoim oddziałem w momencie kapitulacji przedostał się na Węgry, do obozu internowania w fortecy Eger. W lipcu 1940 roku udało mu się zbiec do Francji, stamtąd po klęsce wojsk francuskich, jednym z ostatnich statków trafił do Wielkiej Brytanii.

Na brytyjskim kontynencie dostał się do 118. oddziału w 4 Kadrowej Brygadzie Strzelców. Dobra znajomość języków obcych: niemieckiego, francuskiego i angielskiego spowodowała skierowanie do sztabu brygady, gdzie wkrótce został adiutantem płk. Stanisława Sosabowskiego. W międzyczasie przeszedł szkolenie spadochronowe oraz kurs w RAF-ie.

W grudniu 1943 roku wraz z dowódcą brygady płk. Stanisławem Sosabowskim przebywał w USA na zaproszenie amerykańskich wojsk powietrznych. Tam wykonał cykl skoków z amerykańskimi spadochroniarzami.

W marcu 1944 roku feldmarszałek Montgomery podczas inspekcji wojsk polskich w Szkocji zaproponował go na swojego adiutanta. Czasowo na własną prośbę był skierowany na kurs instruktorów spadochronowych. Gdy brygada została postawiona w stan pogotowia bojowego został odwołany do sztabu i towarzyszył gen. Sosabowskiemu jako tłumacz we wszystkich odprawach i rozmowach przed, w czasie Operacji Market Garden, a w szczególności podczas słynnej odprawy w Valburgu, kiedy to Anglicy usiłowali winą za niepowodzenie akcji Market Garden obarczyć dowództwo 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego.

W czasie bitwy pod Arnhem między innymi zajmował się przesłuchiwaniem wziętych do niewoli żołnierzy niemieckich. Po zakończeniu II wojny światowej wraz z Brygadą przebywał na terenie Niemiec w ramach wojskach okupacyjnych. W 1946 roku wrócił do kraju.

W 1949 roku został aresztowany pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Wielkiej Brytanii i USA. Dopiero w czerwcu 1951 roku, po 5. dniowej rozprawie przed Wojskowym Sądem w Katowicach został skazany na 5 lat więzienia za szpiegostwo. Wyrok nie uzyskał mocy prawnej i Jerzy Henryk Dyrda został zwolniony z zarzutu zbrodni szpiegostwa 2 lipca 1951 roku.

W 1990 roku został jednym z założycieli VII Oddziału Katowice imienia Jerzego Dyrdy Związku Polskich Spadochroniarzy. Został Honorowym Prezesem, którą to funkcję pełnił do swojej śmierci 3 stycznia 1996 roku. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Katowicach przy ulicy Plebiscytowej.

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Walecznych

• Kilka uwag o desancie pod Arnhem. list do red.. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (74), s. 463-465, 1975. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. 
• Jeszcze o bitwie pod Arnhem. list do red.. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1 (75), s. 392-395, 1976. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. 
• O jeden most za daleko. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (78), s. 251-267, 1976. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. 
• Przyczyny niepowodzenia pod Arnhem: szyfrogram Montgomery’ego z 17.10.1944 r.. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (110), s. 112-125, 1984. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. 
• Na marginesie książki „Znak cichociemnych”. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2 (120), s. 273-277, 1987. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. 
• Przemilczana odprawa w historiografii bitwy pod Arnhem. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1 (127), s. 124-150, 1989. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. 
• O książce Ryszarda Drozdowskiego „Brygada spod Arnhem”. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1/2 (131/132), s. 206-214, 1990. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. 
• O pomocy brygady spadochronowej powstańczej Warszawie. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 31-44, 1994. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. 

• Lista starszeństwa oficerów zawodowych korpusu sanitarnego. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2017-04-08].
• George F. Cholewczynski: Rozdarty naród. Polska Brygada spadochronowa w bitwie pod Arnhem Poles Apart. The Polish Airborne at the Battle of Arnhem. Maciej Antosiewicz (przekład). Warszawa: A.M.F Plus Group - Andrzej Findeisen, 2006. ISBN 83-60532-00-1. (pol.)
• Andrzej Puchalski, Bohdan Sas-Nowosielski: Kronika VII Oddziału Katowice Związku Polskich Spadochroniarzy cz. I. Marian Brytan, Tadeusz Cichoń, Kazimierz Stępniewski. Wersję elektroniczną opracował: Franciszek Krynojewski. Katowice: 1990, s. 16,30. (pol.)
• Władysław Klemens Stasiak: W locie szumią spadochrony. Wspomnienia żołnierza spod Arnhem. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1991. ISBN 83-211-1153-X.
• MY MEMORIES OF ARNHEM 1944 (ang.). marketgarden.com. [dostęp 2015-04-3].