Janusz Albrecht

Janusz Albrecht ps. „Wojciech”, „Ksawery”, „Ozimiński”, „Marian Jankowski” (ur. 14 lutego 1892 w Kaliskach, zm. 6 września 1941 w Warszawie) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, zastępca Komendanta Głównego Związku Walki Zbrojnejdo lipca 1941 roku, szef Sztabu Komendy Głównej ZWZ od czerwca 1940 roku do lipca 1941 roku.

Janusz Albrecht urodził się 14 lutego 1892 roku w Kaliskach, w powiecie włocławskim. Ukończył konserwatorium muzyczne w Petersburgu. W czasie I wojny światowej walczył w szeregach 1 pułku ułanów Legionów Polskich. Od 5 lutego do 31 marca 1917 roku był słuchaczem kawaleryjskiego kursu oficerskiego przy 1 pułku w Ostrołęce. Kurs ukończył z wynikiem dobrym. Posiadał wówczas stopień wachmistrza. Latem tego roku, po kryzysie przysięgowym, został skierowany do obozu internowania w Szczypiornie. Po ucieczce z transportu do obozu został działaczem Polskiej Organizacji Wojskowej, w II Rzeczypospolitej oficerem zawodowym. Od 1919 służył początkowo w 11 pułku ułanów, a następnie w sekcji jazdy Ministerstwa Spraw Wojskowych. W latach 1920–1921 był adiutantem w 1 pułku szwoleżerów.

Ukończył w 1924 Wyższą Szkołę Wojenną w Warszawie. Z dniem 1 października 1924 roku, po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, został przydzielony do Centralnej Szkoły Kawalerii w Grudziądzu na stanowisko wykładowcy. W październiku 1927 roku został szefem Wydziału Wyszkolenia Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. W listopadzie 1928 roku został przeniesiony do 1 pułku szwoleżerów na stanowisko dowódcy szwadronu. 29 stycznia 1930 roku ogłoszono jego przeniesienie do Oddziału III Sztabu Głównego w Warszawie. 9 grudnia 1932 roku został przeniesiony do składu osobowego inspektora armii, generała dywizji Edwarda Śmigły-Rydza z siedzibą w Wilnie. Z dniem 1 czerwca 1935 roku został przesunięty na stanowisko oficera do zleceń Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, generała Śmigły-Rydza. Od 1937 dowódca 1 pułku szwoleżerów Józefa Piłsudskiego wchodzącym w skład Mazowieckiej Brygady Kawalerii, którym dowodził w kampanii wrześniowej. Po dostaniu się do niewoli zbiegł z obozu w Jarosławiu.

Szef Oddziału III i szef Wydziału III/C Planowania Dowództwa Głównego Służby Zwycięstwa Polski od października 1939. Był szefem Sztabu Komendy Okupacji Niemieckiej ZWZ od stycznia 1940, a Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej od czerwca 1940. Od jesieni 1940 zastępca Komendanta Głównego ZWZ. Został aresztowany przez kieleckie Gestapo 7 lipca 1941 w Warszawie, prawdopodobnie na skutek denuncjacji rotmistrza Przemysława Deżakowskiego, agenta niemieckiej służby bezpieczeństwa. Torturowany przez kilka dni, załamał się i złożył obszerne zeznania dotyczące struktur i zadań oddziałów Komendy Głównej ZWZ, oraz informacje o dowódcach ZWZ. 27 sierpnia został zwolniony z więzienia z misją przekazania Stefanowi Roweckiemu propozycji cichego porozumienia ZWZ z Niemcami i warunkiem dobrowolnego powrotu do Kielc (potwierdzonym oficerskim słowem honoru). 6 września 1941 popełnił samobójstwo, kiedy kierownictwo Armii Krajowej dało mu do zrozumienia, że jego misja jest bezcelowa. Pochowany na Cmentarzu Czerniakowskim w Warszawie (sektor I, rząd 15, grób 20).

W działalności konspiracyjnej w okresie II wojny światowej była zaangażowana również jego rodzina.
Żona Maria, z domu Pawłowska (1895–1982), pseud. „Maria” i „Ciocia Maryla”, była żołnierzem batalionu AK „Wigry”, organizatorką pomocy dla więźniarek obozu na Majdanku, wiceprezesem Polskiego Białego Krzyża; została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Córka Wanda, po mężu Kowalska (1924–1983), pseud. „Wanda”, walczyła jako żołnierz Szarych Szeregów i ZWZ-AK, była więziona na Majdanku, w Oświęcimiu i Ravensbrück.
Syn Janusz Kazimierz (1926–1944), pseud. „Janosik”, był żołnierzem pułku AK „Baszta”, więźniem Pawiaka (marzec–maj 1940), poległ w powstaniu warszawskim.

Był encyklopedystą. Został wymieniony w gronie edytorów ośmiotomowej Encyklopedii wojskowej wydanej w latach 1931–1939 gdzie zredagował hasła związane z taktyką kawaleryjską. Wchodził w skład komitetu redakcyjnego tej encyklopedii.

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari – pośmiertnie 1942
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – 1922
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 1927
• Krzyż Niepodległości
• Krzyżem Walecznych dwukrotnie
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych – 12 maja 1936

• Komenda Legionów (Dowództwo Polskiego Korpusu Posiłkowego). Centralne Archiwum Wojskowe. [dostęp 2017-11-07].
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Andrzej Krzysztof Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944, tom I, Warszawa 1987 (tam m.in. fotografia)
• Marek Ney-Krwawicz: Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 425-426. ISBN 83-211-1055-X.
• Otton Laskowski: Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.

• Polska Podziemna