Janina Marcinkowa

Janina Marcinkowa (ur. 14 grudnia 1920 w Cieszynie, zm. 18 grudnia 1999 tamże) – polska etnografka, choreografka, pedagog, Honorowa Obywatelka Miasta Cieszyna. Badaczka folkloru tanecznego, znana przede wszystkim z badań nad tańcami regionu Śląska Cieszyńskiego, animatorka życia kulturalnego. Zajmowała się strojem regionalnym (np. haftem na żywotkach). Współtwórczyni i wieloletnia choreografka Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej im. J. Marcinkowej.

Życiorys

Córka Jerzego Olszana (właśc. Samiec) i Zofii z d. Firla, obojga ewangelików. Janina wychowała się w Cieszynie, gdzie ukończyła lokalne gimnazjum. Już jako mężatka pobierała w czasie okupacji lekcje tańca scenicznego w Krakowie. W latach 1948–1951 uczęszczała do Państwowego Ogniska Choreograficznego w Bielsku-Białej, prowadzonego przez Elwirę Kamińską. W latach 1960–1965 była słuchaczką studium Tanecznego przy Ministerstwie Kultury i Sztuki oraz Studium Kinetografii Labana u prof. Roderyka Lange, uzyskując uprawnienia pedagogiczne. W 1962 r. rozpoczęła studia etnograficzne na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, które ukończyła w 1967, broniąc pracę magisterską pt. „Tradycyjne tańce Beskidu Śląskiego”.

W 1950 rozpoczęła pracę jako choreografka w małym zespole tanecznym w Cieszynie, który w 1953 przekształcił się w Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej. Była współtwórczynią licznych widowisk folklorystycznych, współpracowała z wieloma zespołami ludowymi w Polsce (m.in. Śląsk i Mazowsze) oraz za granicą (m.in. w Stanach Zjednoczonych i Zaolziu). Opracowywała choreografię do widowisk telewizyjnych, teatralnych i filmów fabularnych. Prowadziła badania terenowe nad tańcami ludowymi. W czasie swojej działalności zawodowej opublikowała kilka książek i wiele artykułów. Była wykładowczynią kinetografii i tańców śląskich na Studium Tanecznym przy ówczesnym Departamencie Amatorskiego Ruchu Artystycznego Ministerstwa Kultury i Sztuki. Organizowała i prowadziła kursy oraz warsztaty m.in. na kierunku etnologii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie, zasiadała w jury festiwali. W zespole Marcinkowa pracowała do emerytury.

Zmarła 18 grudnia 1999 w Cieszynie, została pochowana na miejscowym cmentarzu ewangelickim. Po śmierci Janiny Marcinkowej zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej przyjął ją jako swoją patronkę.

W 1938 wyszła za mąż za urzędnika magistratu Kazimierza Marcinka, z którym miała czwórkę dzieci: Krystynę Sobczyńską (etnografkę), Zofię Marcinek (choreografkę), Janusza Marcinka i Annę Marcinek-Kępę (choreografkę). Janina z rodziną mieszkała w Cieszynie w domu ciotki męża – Stefanii Michejdowej, córki dr. Józefa Zaleskiego, żony burmistrza Cieszyna Władysława Michejdy.

Wybrane publikacje

• Marcinkowa J., Sobczyńska K., Folklor taneczny Beskidu Śląskiego, CPARA, Warszawa 1969
• Marcinkowa J., Tańce ludowe Zagłębia Dąbrowskiego, Ziemia Będzińska, t. 4, s. 238-256, Będzin 1972
• Marcinkowa J., Sobczyńska K., Pieśni, taniec i obrzędy Górnego Śląska, COMUK, Warszawa 1973
• Marcinkowa J., Folklor taneczny regionu cieszyńskiego, w: Z zagadnień folkloru muzycznego na Śląsku Cieszyńskim, Prace naukowe UŚ, nr 141, s. 37-48, Katowice 1977
• Marcinkowa J., Dances from Cieszyn, kinetograms and music, Documentary Dances Materials nr 4, Centre for Dance Studies, Jersey 1978
• Marcinkowa J., Sobczyńska K., Byszewski W., Folklor Zagłębia Dąbrowskiego, COMUK, Warszawa 1983
• Marcinkowa J., Tradycyjne tańce Pogórza i Beskidu Cieszyńskiego, "Górnośląski Almanach Muzyczny", s. 67-82, Katowice 1988
• Marcinkowa J., Tańce Beskidu i Pogórza Cieszyńskiego, Centrum Animacji Kultury, Warszawa 1996
• Marcinkowa J., Kozoka bych tańcowała, w: Daniel Kadłubiec z zespołem, Płyniesz Olzo, Monografia Kultury Ludowej Śląska Cieszyńskiego, s. 147-163, Czeski Cieszyn 2016

Filmografia

• 1959: Goiczek – choreografia do widowiska telewizyjnego
• 1961: U nas hań downi – choreografia do widowiska telewizyjnego
• 1962,1963: Niedzielna biesiada – choreografia do widowiska telewizyjnego
• 1964: Noc świętojańska – choreografia do widowiska telewizyjnego
• 1964: Andrzejki – choreografia do widowiska telewizyjnego
• 1965: Śląski kulig zapustowy – choreografia do widowiska telewizyjnego
• 1966: Sobótki, choreografia do filmu, reż. Paweł Komorowski
• 1969: Sól ziemi czarnej, choreografia do filmu, reż. Kazimierz Kutz
• 1969: U Bregółów na Zawodziu, program cykliczny – choreografia
• 1970: Rolnikom Opolszczyzny taniec i pieśń – choreografia do widowiska telewizyjnego
• 1971, 1973, 1974, 1975: Z teki folklorystycznej Adolfa Dygacza – choreografia do czterech programów telewizyjnych
• 1974: W Cieszynie na rynku, program emitowany w TVP i TV CSRS – choreografia
• 1974: Program okolicznościowy z okazji Święta Trybuny Robotniczej – choreografia
• 1974: Górnicze Święto, program realizowany przez telewizję szwajcarską dla UNESCO
• 1975: Z najlepszymi życzeniami – choreografia do widowiska telewizyjnego
• Tańce polskie – śladami O. Kolberga – Beskid Śląski, TV Katatowice – opracowanie i prowadzenie
• Tańce polskie – śladami O. Kolberga – Cieszyn – opracowanie i prowadzenie

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda im. Oskara Kolberga (1989)
• Nagroda im. Karola Miarki (1999)
• Laur Srebrnej i Złotej Cieszynianki (listopad 1999)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (grudzień 1999 – pośmiertnie)
• Wyróżniona na Uliczce Cieszyńskich Kobiet (wrzesień 2010 – pośmiertnie)
• Tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Cieszyna” (25 czerwca 2020 – pośmiertnie)

Upamiętnienie

W 2010 została uhonorowana lampą umieszczoną na Uliczce Cieszyńskich Kobiet.