Jan Rudolf Gabryś

Jan Rudolf Gabryś (ur. 1 stycznia 1891 w Krakowie, zm. wiosną 1940 w Charkowie) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Syn Pawła i Marceli z Odzimków. Absolwent gimnazjum w Krakowie. 1 stycznia 1912, po ukończeniujednorocznej ochotniczej służby wojskowej w armii Austro-Węgier, został mianowany na stopień kadeta rezerwy piechoty i przydzielony w rezerwie do Galicyjskiego pułku piechoty nr 13 w Opawie. W jego szeregach walczył w czasie I wojny światowej. 1 listopada 1914 został mianowany na stopień podporucznika w korpusie oficerów rezerwy piechoty. Później został przemianowany na oficera zawodowego i awansowany na porucznika ze starszeństwem z 1 maja 1915.

W listopadzie 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego w stopniu porucznika. W 1919 na froncie w szeregach 13 pułku piechoty. Od 29 sierpnia do 18 września 1920 pełnił obowiązki dowódcy tego pułku. 16 września 1920 dowodził pułkiem w bohaterskiej bitwie pod Dytiatynem. Bitwa pod Dytiatynem nazwana została „Polskimi Termopilami” i upamiętniona na płycie grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Bitwa była również tematem trzech obrazów Jerzego Kossaka i niezwykle doceniana w czasach II RP jako przykład bohaterskiej walki do ostatniego żołnierza w obliczu przeważającej siły bolszewickiego wroga.

W latach 1921–1922 był słuchaczem Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 301. lokatą w korpusie oficerów piechoty. We wrześniu 1922, po ukończeniu kursu i uzyskaniu „pełnych kwalifikacji do pełnienia służby na stanowiskach Sztabu Generalnego” został przydzielony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie na stanowisko szefa Oddziału III Wyszkolenia. Pełniąc służbę w sztabie DOK V pozostawał na ewidencji 44 pułku piechoty w Równem. 1 grudnia 1924 awansował na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 86. lokatą w korpusie oficerów piechoty (w marcu 1939, w tym samym stopniu i starszeństwie zajmował 1. lokatę). W grudniu 1926 został przeniesiony z DOK V do Biura Ogólno Administracyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. W kwietniu 1928 został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 32 pułku piechoty w Modlinie. Po zwolnieniu pułkownika Zygmunta Polaka ze stanowiska dowódcy pułku (19 listopada 1931 roku) pełnił jego obowiązki do wiosny następnego roku. Z dniem 1 kwietnia 1932 został wyznaczony na stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień Jarocin. W listopadzie 1933 został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi na stanowisko kierownika Okręgowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. W 1938 objął dowództwo Śląsko-Cieszyńskiej Brygady Obrony Narodowej w Bielsku. 11 lipca 1939 zastąpił płk. Stanisława Dąbka na stanowisku dowódcy 52 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Złoczowie. Na czele tej jednostki walczył w kampanii wrześniowej.

Po agresji ZSRR na Polskę dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w obozie w Starobielsku. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach. Od 17 czerwca 2000 spoczywa na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie. W Starym Sączu istnieje symboliczny grób u boku jego żony, którym opiekuje się rodzina.

Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z dnia 5 października 2007 roku został awansowany pośmiertnie do stopnia generała brygady. Awans został ogłoszony w dniu 9 listopada 2007 roku w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 11 listopada 1935
• Medal Niepodległości
• Złoty Krzyż Zasługi – dwukrotnie
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921 „Polska Swemu Obrońcy”
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
• Krzyż Obrony Lwowa
• Krzyż Zasługi Wojskowej 3 klasy z dekoracją wojenną i mieczami
• Signum Laudis Brązowy Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej
• Krzyż Wojskowy Karola

• Generałowie i admirałowie II Rzeczypospolitej
• Jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• Obozy NKWD dla jeńców polskich

• Schematismus für das k.u.k. Heer und für die k.u.k. Kriegsmarine für 1914. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, luty 1914. (niem.)
• Ranglisten des kaiserlichen und königlichen Heeres 1916. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, 1916. (niem.)
• Ranglisten des kaiserlichen und königlichen Heeres 1917. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, 1917. (niem.)
• Ranglisten des kaiserlichen und königlichen Heeres 1918. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, 1918. (niem.)
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.