J.H. Neethling

Ds. Johannes Henoch Neethling (distrik Prins Albert, 4 Desember 1826 - Stellenbosch, 26 Februarie 1904) was een van die groot predikante van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die tweede helfte van die 19de eeu.

Neethling was die oudste seun en die tweede van die elf kinders van Hendrik Johannes Neethling (13 Augustus 1795 - 31 Augustus 1863) en sy vrou, Engela Johanna Albertyn (gedoop 15 November 1801). Een van sy susters, Anna Marthina Hofmeyr, was die moeder van die sendeling eerw. Stephanus Hofmeyr.

Die jong Johannes het die Hollandsmediumskool Tot Nut van 't Algemeen in Kaapstad bygewoon. Beïnvloed deur die prediking van 'n familiielid, ds. G.W. Stegmann, het hy hom geroepe tot die evangeliebediening gevoel en vir verdere opleiding na Europa gegaan. Sy studie is moontlik gemaak deur die nalatenskap van adv. J.H. Neethling, 'n kinderlose grootoom van Johannes, na wie hy ook genoem is. Hy het in 1846 as student aan die Universiteit van Utrecht ingeskryf, waar die vriendskap van die broers Andrew Murray en John Murray, en van Nicolaas Hofmeyr vormend op hom ingewerk het. Op 14 September 1848 het hy ingeskryf aan die Universiteit van Leiden, ook ander universiteite besoek en heelwat gereis. Afgesien van sy teologiese vorming, het Neethling in Holland die vlot en goeie Nederlands leer praat wat hom as prediker van baie van sy tydgenote sou onderskei wat slegs boeketaal gepraat het.

Ná sy terugkeer in Suid-Afrika is hy op 17 April 1851 gelegitimeer en het hy beroepe ontvang na die NG gemeente Pietermaritzburg en Prins Albert. Hy aanvaar die beroep na sy grootwordgemeente, waar hy in Junie deur Andrew Murray, predikant van die NG gemeente Bloemfontein, bevestig is. Ná ongeveer vyf maande het hy saam met Murray op 'n besoekreis na Transvaal gegaan, tot aan die Soutpansberg, en 'n breedvoerige verslag opgestel wat in De Kerkbode (2 Oktober 1852 en 30 April 1853) verskyn het.

In Maart 1858 het ds. Neethling 'n beroep aanvaar na die NG gemeente Stellenbosch, waar die driemanskap John Murray, N.J. Hofmeyr en Neethling mekaar tot veelvuldige werksaamhede sou inspireer. Reeds op Prins Albert het hy in De Kerkbode gepleit vir die oprigting van 'n teologiese kweekskool op Stellenbosch. Hy was daar ook kollektant vir hierdie inrigting en tydens die inwyding in 1859 het hy die slotgebed waargeneem. Hy het meer as 40 jaar skriba van die kuratorium gebly en het later met sukses die aanstelling van meer hoogleraars bepleit.

Yweraar vir die onderwys

Omdat die bestaande onderwysgeriewe op Stellenbosch nie voldoende was vir die behoefte aan deeglike voorafgaande onderrig vir die seminarie nie, het ds. Neethling en ander belangstellendes geld ingesamel en op 1 Maart 1866 is die Stellenbosch Gymnasium geopen. Die erkenning van die Gymnasium as kollege in 1881, en die Victoria-kollege wat in 1887 hieruit voortgespruit het, het bewys gelewer van dfs. Neethling se geesdrif en dryfkrag. Tot 1904 was hy sekretaris van die raad van die Gymnasium en hy was ook lid van die eerste raad van die Stellenbosch Kollege. In 1875 het die Meisieskool Bloemhof grootliks as gevolg van sy praktiese idealisme ontstaan en die naam self is ook aan hom te danke. In die gemeente is daar ná sy aankoms met aanddienste sowel as met 'n Sondagskool begin.

Hy was die stukrag agter die bou, volgens 'n plan van die argitek Carl Otto Hager van die bekende moederkerk van Stellenbosch wat op 31 Oktober 1863 ingewy is en waarheen hy die lede van die Sinode uitgenooi het. Sy neef, Hendrik Ludolph Neethling, wat ook in die bestuur van die Gymnasium gedien het, was sekretaris van 'n "bazaar commissie" wat geld vir die kerkbou ingesamel het.

Sinodale betrokkenheid

Op Sinodale vlak was hy by geleentheid assistent-scriba synodi, lid van 'n advieskommissie vir kerkbou, lid van die proponentseksamenkommissie en assessor in 1890. Twee keer, in 1852 met Andrew Murray en in 1856 met A.A. Louw, het hy die Transvaalse gemeentes besoek en inlywing by die Kaapse NG Kerk bepleit. Veral die sending het sy aandag gedien en so dien hy vanaf 1857 in die sinodale sendingkommissie wat manne soos Alexander MacKidd en Henri L. Gonin vir die buitelandse sending uitgestuur het. Ds. Neethling het sendingstasies besoek en hoër pensioene vir sendelinge bepleit. Die Sinode van 1903 het hom bedank vir sy sendingywer.

Stryd teen die liberalisme

Reeds tydens sy bediening op Prins Albert het hy saam met N.J. Hofmeyr en J.M. Brink, die oue, as medeskrywer sy bydrae gelewer tot die polemiek in die Kaapse kerkstryd wat sou volg: Bezwaren tegen bezwaren of dr. A.N.E. Changuion weerlegd (Kaapstad, 1854). Daarna het hy in die Sinode, en ook met briewe en artikels, die liberalisme beveg, terwyl hy aktief meegewerk het aan die totstandkoming van die maandblad De Volksvriend in 1861, wat hierdie rigting moes bestry. Ter verdieping van die geestelike lewe gee hy van 1859 af die maandblad De Wekker uit, wat tegelyk die standpunt van die ortodoksgesindes in die kerklike twis van die tyd moes weerspieël. Hierdie blad sou ná sy dood tot 1925 deur sy dogter Ella Neethling voortgesit word.

Ds. Neethling was ook mede-organiseerder van die konferensie van 1860 oor die geestelike lewe op Worcester en hy was lid van die reëlingskomitee vir die besoek van L.D. Wishard, wat in 1896 die Christenstudentevereniging in Suid-Afrika kom stig het.

Vriendelik en innemend van voorkoms en openhartig van aard, was "Ou Dominee" op Stellenbosch 'n waardige verskyning met sy fier houding en lang wit baard. Hy was nederig in die omgang, standvastig en onverskrokke in al sy doen en late. Vreesloos en beginselvas, het hy selfs vir drinkers in die kroeë boetpredikasies gehou. Die naam "Stellenbosse bedelaar" wat hom soms toegevoeg is omdat hy so gedurig en onvermoeid besig was met geldinsameling vir die onderwys, die sending of ander sake van belang, het met die jare 'n erebenaming geword. Daar is 'n wit marmerstandbeeld van ds. Neethling voor die moederkerk op Stellenbosch.

Op 1 Desember 1852 is ds. Neethling getroud met ds. Andrew Murray se suster Maria Murray (19 Junie 1831 - 5 Desember 1912). Uit die huwelik is vyf dogters en sewe seuns gebore, onder wie ds. Hendrik Johannes Neethling (1853-1914), dr. Andrew Murray Neethling L.V. (1855-1922), dr. Johannes Henoch Neethling (1859-1937), ds. William James Neethling (1866–1897) en ds. Christoffel Albertyn Neethling (1871–1926).

• (af) De Kock, W.J. (hoofred.) 1986. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek deel II. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (af) Gaum, Frits (hoofred.) 2008. Christelike Kernensiklopedie. Wellington: Lux Verbi.Bm en Byblekor.
• (af) Hofmeyr, George (hoofred.). 2002. NG Kerk 350. Wellington: Lux Verbi.BM.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.