Helena Sujkowska

Helena Antonina z Chmieleńskich Sujkowska (używała także imienia Halina),(ur. 29 stycznia 1872 w Kijowie, zm. 23 września 1944 w Warszawie) –  działaczka socjalistyczna, oświatowa i kobieca, senator II RP, łączniczka w powstaniu warszawskim, podporucznik Wojska Polskiego.

Urodziła się w polskiej rodzinie ziemiańskiej, herbu Leszczyc na Kijowszczyźnie. Jej ojciec, Antoni Chmieleński (1835-1920) był generałem armii carskiej; a matką była Julia Waleria z Brzostowskich (1838–1921). Dwaj bracia ojca, Ignacy i Zygmunt, uczestniczyli w sposób znaczący w powstaniu styczniowym. Starszą siostrą Heleny była działaczka socjalistyczna i kobieca Maria Chmieleńska (1869-1945?). U rodziny Chmieleńskich często zatrzymywał się Józef Piłsudski. Po ukończeniu pensji w Kijowie chciała studiować nauki chemiczne, na co jednak nie zgodzili się jej rodzice. Ukończyła konserwatorium, później jednak nie grała.

Po wyjściu za mąż w 1896 za Antoniego Sujkowskiego (1867-1941) przeniosła się z nim do Warszawy. Pracowała jako nauczycielka, równocześnie organizowała i prowadziła tajne nauczanie. Od 1898 należała wraz z mężem do nielegalnej Polskiej Partii Socjalistycznej, współpracując z Marią Paszkowską i swoją starszą siostrą Marią przy kolportażu "bibuły" socjalistycznej.Podczas rewolucji 1905-1907 była jedną z organizatorek strajku szkolnego w Warszawie, należąc do Koła Wychowawców. Po rozłamie członkini PPS-Frakcji Rew. Od 1907 mieszkała w Będzinie, gdzie mąż był dyrektorem miejscowej Szkoły Handlowej. W kwietniu 1913 była współzałożycielką Ligi Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego.

Po wybuchu I wojny światowej działała w Polskiej Organizacji Narodowej, w intendenturze komisariatu okręgowego Zagłębia Dąbrowskiego. Organizatorka i przewodnicząca koła LK PW w Będzinie (1914-1916). Należała także do Polskiej Organizacji Wojskowej. W latach 1915-1916 współpracowała z kierowanym przez Ksawerego Praussa Centralnym Biurem Szkolnym. W 1916 została wraz z mężem na krótko aresztowana przez władze niemieckie. Po uniewinnieniu przez sąd polowy Sujkowscy przenieśli się do Warszawy. Jedna z czołowych działaczek Ligi Kobiet PW, w latach 1917-1918 członkini i wiceprzewodnicząca jej Naczelnego Zarządu. Z ramienia Ligi Kobiet PW członkini Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie (listopad 1916 – czerwiec 1917), a także Zarządu CKN i jego Wydziału Szkolnego (luty – czerwiec 1917).

W 1919 z ramienia PPS kandydowała bezskutecznie do Sejmu Ustawodawczego. W okresie międzywojennym pracowała jako nauczycielka potem była referentką Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, oraz inspektorką Szkoły Rodziny Wojskowej. Działała aktywnie w zawiązanych pod patronatem Aleksandry Piłsudskiej stowarzyszeniach pomocy bezdomnym i ubogim w Warszawie. Członkini polskiego wolnomularstwa. W latach 1932-1939 wiceprzewodnicząca Unii Polskich Związków Obrończyń Ojczyzny. Była również radną miasta stołecznego Warszawy (1934-1939) Członkini Wydziału Wykonawczego Komitetu Uczczenia Marszałka Piłsudskiego (1935). W 1938 została powołana przez Prezydenta Ignacego Mościckiego na urząd senatora II RP V kadencji, należała wówczas do Obozu Zjednoczenia Narodowego.

Po wybuchu drugiej wojny światowej, od 1939 roku działała w konspiracji jako łączniczka najpierw Komendy Głównej Służby Zwycięstwu Polski, od 30 czerwca 1940 Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, następnie od 14 lutego 1942 Komendy Głównej Armii Krajowej. Jej mieszkanie w Warszawie, przy ul. Barskiej 5 było w r. 1942 miejscem odpraw Komendy Głównej AK, spotkań z kolejnymi Delegatami Rządu na Kraj Cyrylem Ratajskim i Janem Piekałkiewiczem, a także przywódcami stronnictw politycznych.

W czasie powstania warszawskiego była łączniczką dowódcy Oddziału I (Organizacyjnego) Komendy Głównej Armii Krajowej ppłk. Antoniego Sanojcy. Poległa 23 września 1944 na ul. Marszałkowskiej przenosząc rozkaz. Po ekshumacji i została pochowana 17 IV 1945 na cmentarzu Powązkowskim (kw. 343, rząd I, grób 5). Pośmiertnie została mianowana podporucznikiem. Z małżeństwa z Antonim Sujkowskim miała dwóch synów: Zbigniewa (1898-1954) i Bogusława (1900-1964)

Odznaczona Krzyżem Niepodległości (1931), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Krzyżem Zasługi.

Mirosław Sulej, Sujkowska z Chmieleńskich Helena (1872—1944), Polski Słownik Biograficzny t. 45, Warszawa-Kraków 2007-2008, s. 381-382