Hayrullah Efendi

Hayrullah Efendi (26 Ekim 1818 İstanbul-25 Aralık 1866 Tahran), Osmanlı hekimbaşı, devlet adamı, eğitimci, şair ve tarihçi.

Osmanlı şair ve hekim Abdülhak Molla'nın oğludur. 1839'da babasının başında olduğu Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'ye girdi ve burada eğitim gördü. Tıp eğitimini ders nazırlığı göreviyle birlikte yürüttü. 24 Mart 1840'ta ilmiyeye özel "rütbe-i salise" nişanına layık görüldü. Mekteb-i Tıbbiye'nin baş hekimi Dr. Bernard, 1843 yılında Abdülmecid'e sunduğu raporda Hayrullah Efendi'nin imtihanları geçerek yakında doktorluk diplomasını alacağını yazmıştır. Ayrıca bitirme tezi olarak Türkçe bir eser kaleme aldığını belirtmiştir. 12 Ekim 1843'te Abdülmecid Hayrullah Efendi'yi huzurunda kabul ederek ona pırlantalarla süslü bir kutu hediye etmiştir.

Mezun olduktan sonra doktora çalışması Dürûrü'l-muhât, 1844'te ise Tedâvî-i Etfâl (Sıhhatnümâ-yı Etfâl) adlı eserini yayınladı. 1840-1845 yılları arasında bir tıp sözlüğü hazırladı. 9 Ekim 1845'te babası Mekteb-i Tıbbiyye'deki görevinden alındıktan sonra kendisinin de ders nâzırlığı görevi son bulmuştur. Ancak babasının tekrar 30 Eylül 1848'de eski görevine dönmesiyle birlikte kendisi tekrar nazır olmuştur. 1848 yılının Aralık ayında Maârif-i Umûmiye Nezâreti'ne üye olan Hayrullah Efendi, orta öğretimde okutulması amacıyla Mesâil-i Hikmet adlı bir eser yayınlamıştır. Daha sonra ilmiye sınıfından ayrılarak mülkiye sınıfına geçmiştir. 1850'de Umûr-ı Nâfia Nezâreti üyeliği verilmiştir.

Sonraki yıllarda çeşitli görevlerde bulunmuş ve birçok eser kaleme almıştır. 25 Aralık 1866'da delege (murahhas) sıfatıyla Tahran orta elçiliği görevini yürütürken hayatını kaybetmiştir.

Kafkasya'dan kaçırılmış bir cariye olan Münteha Hanım ile evlenmiştir. Ailenin dört çocuğu olmuştur: Fatma Fahrünnisâ Hanım, Abdülhâlik Nasuhi Bey, Abdülhak Hamit Bey ve Mihrinnisâ Hanım.

• Muâlecâta Dair El Mecmuası
• Müfredât-ı Tıbbiyye fî beyâni evzâni'l-edviyye
• Terbiye ve Tedâvî-i Etfâl
• Ordu Hıfzıssıhhası
• Makālât-ı Tıbbiyye
• Dürûrü’l-muhât
• Lugat-ı Tıbbiyye
• Beyt-i Dihkānî
• Bağçe-i İntizâm
• Mesâil-i Hikmet
• Kıt‘a-i Afrika
• Hezâr Esrâr

Diğer eserleri

• Nakş-ı Hayâl
• Rothomago Tercümesi
• Hikâye-i İbrâhim Paşa be-İbrâhîm-i Gülşenî
• Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye Târihi
• Yolculuk Kitabı

Özel

Genel

• Akün, Ömer Faruk (1998). "HAYRULLAH EFENDİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 11 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2021.