Hasan Hamidulla

Хәсән Хәмиҙулла (Хәсән Хәмидулла, 1895 йылдың 25 ноябре, Актук, Түбәнге Новгород губернаһы, Россия империяһы - 1988 йылдың 6 октябре, Хельсинки, Финляндия) - фин татары йәмғиәт эшлеклесе, татар телле яҙыусы, журналист. Ул китаптарын үҙ нәшриәтендә татар телендә баҫтырып бушлай тарата торған була.

Хәсән Низаметдин улы Хәмиҙулла 1900 йылның 25 ноябрендә Нижгар губернаһының Сергач өйәҙе Яңыпар (Актук) ауылында тыуған. Ауыл мәҙрәсәһендә белем ала.

Хәсән Хәмиҙулла ғаиләһе Бөйөк Финляндия кенәзлегенә Түбәнге Новгород губернаһы Актук ауылынан 1915 йылда күсенеп килә. Уның бабаһы ә Финляндияла 1860 йылдарҙан менән йәшәй торған була. Ғаилә 1923 йылға тиклем Терийоки ҡалаһында, артабан ОуУлу һәм Кеми шәһәрҙәрендә йәшәй. Ҡайһы бер йәнлектәрҙә кибете тота. 1925-1927 йылдарҙа Төркиядә хәрби хеҙмәттә ҡапма-ҡаршы булып Финляндияға ҡайта. Хәмиҙулла тиҫтә йылдар дауамында Кемила һәм электротехник радиотехник бизнес менән идара итә, ул һуғыш ваҡытында шулай уҡ фин һәм немец армияларын электр йыһаздары, батарейҙа һәм двигателдәре менән тәьмин итә.

1950 йылдан Хәмиҙулла Хельсинкиҙа йәшәй һәм Tehowatti исемле ҙур булмаған магазин тота. 1980-се йылдарға уның электр энергияһы эшләп сығарыу буйынса үҙ бизнесы була.

Ул шулай уҡ фин Ислам йәмғиәтенә йоғонто яһаусыларҙан була. Үҙ ғүмере эсендә ул Мәккәгә ике күмәк сәйәхәт итә. 1988 йылдың 6 ноябрендә вафат була.

Үҙенең туған теленән тыш Хәмиҙулла фин, швед, инглиз, гус һәм төрөк телдәрендә һөйләшкән. 1925 йылда әҙәби ул эшсәнлеген Кемдәге «Mägrifät» татар телле газетаһының унике томын баҫтырып сығарыу итеүҙән башлай. Хәмиҙулла үҙ нәшриәтендә күп йылдар дауамында, тарих һәм мемуарҙарҙан башлап, Ислам дини әҙәбиәтенә тиклем, үҙе яҙған күп һанлы китаптар брошюралар һәм баҫтырған. Ул шулай уҡ пьесалар һәм ижади йыйынтыҡтар кеүек нәфис әҙәбиәт яҙған.1943-1977 йылдарҙа «Шимал осҡондары» журналын сығара.

Акту ауыл тарихын («Yañapar tārhihi», 1954), татар мәҡәлдәре һәм халыҡ йырҙары йыйынтыҡтарын әҙерләй. 1943 йылда Хәмиҙулла Кемда 1897 йылда нәшер ителгән 20 000 данала ғәрәп телле Коръән баҫмаһын сығара. Ул Ҡыҙыл Армияның Финляндия һәм Германиялағы мосолман солдатлар араһында таратыла. Ҡөрьәндең икенсе баҫмаһы 1969 йылда баҫыла. Хәмиҙулланың иң беренсе баҫмалары ғәрәп хәрефтәре менән яҙылған, әммә һуңыраҡ ул ғәрәп һәм латин алфавиттарын менән бер үк тексты ҡабул итә. Ул 1970 йылдар аҙағына ҡәҙәр актив рәүештә баҫма эшен дауам итә, шулай уҡ фин телендәге иң киң билдәле «Nyyrikki» журналы өсөн мәҡәләләр ҙә яҙған. Үҙенең мәҡәләләрен, әҙәби әҫәрҙәрен фин теленә тәржемә итеп баҫтырған.

Х.Хәмиҙулла 1985 йылда Финляндия яҙыусылар ойошмаһына ҡабул ителә.

• "Hayrülnisa" : 4-osainen näytelmä. Tekijä, Kemi 1944.
• "Yana Iman Sarti : hem blîmlîkler = Uskonnon ehdot" ; toim. Hasan Hamidulla. Tekijä, Kemi 1944.
• "Ilham yimisleri ; Milceci bilen Peri karcigi Siarlar mecmuasi ; Ilham yimislri = Lahjan hedelmät = Mölläri ja noita-akkaa = Runokokoelma I–II". Tekijä, Kemi 1945.
• "Künil seylesi = Sydämen heijastus". Tekijä, Kemi 1946.
• "Vatansîzlîk = Cosmopolite : päivänkronikka" ; jatko runokokoelmasta "Ilham-yimisleri", 3. osa. Tekijä, Kemi 1946.
• "Ytkän jyldäghe habarlar". Tekijä, Oulu 1947.
• "Isim Könleri kalendari = Musulmanien nimipäiväkalenteri". Tekijä, Kemi Әҫәрҙәре 1948.
• "Pikay : runopukuinen kertomus pahamaineisesta akasta" ; jatko runokokoelmasta "Ilham-yimisleri", 6. osa. Tekijä, Kemi Әҫәрҙәре 1948.
• "Yörek yalkinlari = Sydämen liekit" ; jatko runokokoelmasta "Ilham-yimisleri", 5. osa. Tekijä, Kemi Әҫәрҙәре 1948.
• "Moñlï ṭañlar : ilhām yimišleriniñ 7nči qïsmï = Monli tanlar ; (Surulliset aamut) ; Jatko runokokoelmasta "Ilham-yimisleri" ; 7:s osa". Tekijä, Helsinki 1949.
• "Burungi babailar süzi" : vanhoja sananparsia. Tekijä, Helsinki 1951.
• "Mohacir behiti : Pakolaisen onni" : roman. Tekijä, Helsinki 1953.
• "Yañapar tarïhï : Aktukin kylän historia : 1667-1919". Tekijä, Helsinki 1954.
• "Ismü eazam". Tekijä, Helsinki 1955.
• "Kulik dertleri : Punakuovin murheet : jatko runokokoelmasta "Ilham-yimisleri"". Tekijä, Helsinki 1956.
• "Yañaparin historia" ; suomentanut ja kommentoinnut Fazile Nasretdin, teoksessa "Mishäärit : Suomen vanha islamilainen yhteisö" ; toim. Antero Leitzinger. Kirja-Leitzinger, Helsinki 1996.

• Harry Halén, Suomen tataarit [The Finnish Tatars.] ln: Suomi-Maa, kansa,kulttuuri. Laura Kolbe & Markku L,öytönen, eds. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, 1999, pp.327-344.