Hamit Matjani

Hamit Matjani (ur. 1910 we wsi Matian k. Lushnji, zm. kwiecień 1954 w Lushnji) – albański wojskowy, polityk, działacz ruchu oporu, organizator antykomunistycznego ruchu oporu.

Pochodził z rodziny chłopskiej. Od 1932 służył w żandarmerii we Wlorze, skąd w 1935 trafił do ośrodka szkolenia w Fierze. W trakcie szkolenia uczestniczył w walkach przeciwko antyrządowej rebelii w Fierze. Po jej stłumieniu został przeniesiony do Wlory, gdzie służył do kwietnia 1939. W czasie agresji włoskiej na Albanię należał do grupy żandarmów, która we Wlorze ostrzeliwała lądujące oddziały inwazyjne. Został schwytany i skazany na śmierć przez włoski sąd wojskowy, ale 27 lutego 1940 udało mu się uciec z więzienia.

W czasie wojny działał w strukturach Balli Kombëtar w rejonie Durrësu. W 1942 spotkał się z Mustafą Gjinishim, który namawiał go, aby dołączył z oddziałem do kierowanej przez komunistów Armii Narodowo-Wyzwoleńczej, ale Matjani nie zgodził się na przyłączenie. W 1943, w czasie okupacji niemieckiej powrócił do służby w żandarmerii i walczył z partyzantami komunistycznymi. Kiedy jeden z oddziałów partyzanckich wymordował mieszkańców jego rodzinnej wsi Matjani porzucił służbę w żandarmerii. Po przejęciu władzy przez komunistów zaczął się ukrywać, a w 1947 opuścił kraj.

Na emigracji współpracował z brytyjskimi i amerykańskimi służbami specjalnymi, uczestnicząc w operacji Valuable - prowadzonych przez SIS i CIA przygotowaniach do powstania antykomunistycznego, które miało wybuchnąć na terytorium Albanii. Po raz pierwszy Matjani został przerzucony na terytorium Albanii we wrześniu 1950 w grupie 9 osób. Grupa przebywała na terytorium Albanii ponad 2 miesiące, ale nie udało się jej wywołać powstania zbrojnego i opuściła kraj. W 1951 Matjani został wyznaczony na dowódcę grupy, która miała przekroczyć granicę grecko-albańską i podjąć działania dywersyjne. Pod koniec kwietnia 1952 sześcioosobowa grupa dowodzona przez Matjaniego dotarła do greckiej Kastorii, a następnie z pomocą greckich oficerów do granicy z Albanią. Kolejnych 14 misji, w których uczestniczył Matjani nie przyniosło sukcesów, ale pozwoliło opracować mapę rozmieszczenia posterunków policyjnych i wojskowych na terytorium Albanii. Matjani pozostawił po sobie serię raportów, w których przedstawiał dramatyczną sytuację ekonomiczną kraju, a także listę osób, na które można było liczyć w przypadku przeprowadzania kolejnych akcji dywersyjnych.

Po raz ostatni grupa Matjaniego została zrzucona 1 maja 1953 na spadochronach w rejonie Mat. Dzięki pomocy wywiadu sowieckiego i przechwyceniu meldunków radiowych przesyłanych przez oddział udało się go zlokalizować i zorganizować zasadzkę. W czasie walki z oddziałem Sigurimi zginął radiooperator, a pozostała piątka została ujęta.

W kwietniu 1954 członkowie grupy stanęli przed Sądem Okręgowym w Tiranie. Obradom procesu pokazowego przewodniczył Shuaip Panariti. Przebieg procesu został utrwalony w filmie dokumentalnym E kaluara nuk kthehet (Przeszłość nie wróci), w reżyserii Endri Keko. 12 kwietnia 1954 oskarżeni zostali skazani na karę śmierci za szpiegostwo. Matjani, jako jedyny z tej grupy został stracony przez powieszenie. Publiczna egzekucja odbyła się na stadionie w Lushnji.

W 1992 Matjani został uhonorowany pośmiertnie orderem Męczennika Demokracji (Martir i Demokracisë) przez prezydenta Salego Berishę.

Był żonaty (żona Fatime), miał syna Xhavita.

• Tanush Kaso: Hamit Matjani midis legjendës dhe të vërtetës: qëndresa e armatosur kundër komunizmit. Tirana: Shtypshkronja „Enriko Kuça”, 2008.
• Owen Pearson: Albania in the Twentieth Century, A History: Volume III. New York: I.B. Tauris, 2006, s. 432-445. ISBN 978-1-84511-105-2.