Gustaw Fiszer

Gustaw Fiszer (ur. 2 sierpnia 1847 w Rzeszowie, zm. 10 stycznia 1911 we Lwowie) – aktor dramatyczny, komik, literat i powstaniec styczniowy.

Syn austriackiego urzędnika (poborcy podatkowego) w Rzeszowie. Pochodził z zasymilowanej rodziny niemieckiej osiadłej w Galicji. Matka wychowywała go w kulturze polskiej.

W latach 1861-1863 uczęszczał do Wyższego Gimnazjum w Rzeszowie. W 1863 zaciągnął się wraz z przyjaciółmi – późniejszymi aktorami Edwardem Webersfeldem, Marcelim Zboińskim i Aleksandrem Podwyszyńskim do oddziału powstańczego Żuawów śmierci Rochebruna w Ojcowie. Walczył w oddziale Kurowskiego pod Miechowem, następnie w oddziale Andrzeja Łopackiego, Witolda Rogoyskiego, gen. Dionizego Czachowskiego, m.in. pod Stefankowiem, Borią, Ostrowcem i Rzeczniowem. Po upadku powstania przez pewien czas przebywał na Węgrzech.

Po powrocie do Rzeszowa wstąpił do trupy aktorskiej Józefa Bendy. Od 1868 występował w Krakowie, a od września 1872 we Lwowie. Jest autorem kilku sztuk teatralnych (m. in.: Jan Kiliński, Kri-kri, Kropla atramentu). Niektóre z nich były wystawiane we Lwowie. Felietony, skecze zamieszczał w „Gazecie Lwowskiej”, „Kurierze Warszawskim”, „Tygodniku Literackim”. W 1898 Wilhelm Zukerkandl wydał jego wspomnienia – humorystyczne obrazki teatralne pt.: Ze szpitalnej celi.

Jako komik znany był zwłaszcza z kreacji typów galicyjskich i żydowskich (Arendarz w „Emigracji chłopskiej”, Faktor w „Febris aurea”, Bankier w „Złym ziarnie”, Josel Rajszower – afiszer z Brodów, Hersz Bałaguła i in.). Jego benefisy gromadziły na prowincji tłumy. Szczególną popularnością cieszyły się monologi satyryczne.

Jako aktor prowincjonalny zadebiutował wraz z Webersfeldem u Konstantego Łobojki jeszcze w 1863 r. w Rzeszowie i Sędziszowie. Jednak za oficjalny debiut uznaje się role u Józefa Bendy w 1867. W kolejnych latach występował w teatrach prowincjonalnych u Piotra Woźniakowskiego, Miłosza Stengla w Stanisławowie, Gustawa Zimajera i u Józefa Bendy, m.in. w Jarosławiu, gdzie grał wraz z Modrzejewską. Na lata 1868/1872 zatrudnił się w Teatrze Polskim we Lwowie.

Fiszer był też świetnym odtwórcą ról molierowskich i fredrowskich. Występował na wielu scenach: Warszawy, Krakowa, Lwowa, Petersburga (w r. 1882 w zespole A. Łukowicza) i na prowincji – objeżdżając z teatrem całą Galicję (wraz z tzw. Teatrem Dziesięciu Miast: m.in. W Złoczowie, Brodach, Tarnopolu).W r. 1907 obchodził w teatrze lwowskim jubileusz 40-lecia pracy scenicznej. W styczniu 1913 roku na jego grobie na Cmentarzu Łyczakowskim stanął pomnik z popiersiem z brązu wykonanym przez Tadeusza Błotnickiego. W roku 1943 (w czasie okupacji hitlerowskiej Lwowa) zostało ono skradzione i zdewastowane.

• Edward Webersfeld, Z teki aktora [w:] Wspomnienia aktorów. 1800-1925, t. 1, oprac. Stanisław Dąbrowski, Ryszard Górski, Warszawa, 1963
• Edward Webersfeld, Z dawnych wspomnień [w:] Szkoła charakterów. Księga jubileuszowa I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie, oprac. J. Świeboda, Rzeszów, 1985
• Teatr polski w latach 1890-1918. Zabór austriacki i pruski, pod red. Tadeusza Siverta, t. 4, Warszawa, 1987
• Ludwik Weber von Ehrenzweig, Wyprawa Czachowskiego [w:] W 40 rocznicę powstania styczniowego. 1863-1903, oprac. Józef Białynia Chołodecki, Lwów, 1903
• Edward Webersfeld, Teatr prowincjonalny w Galicji. 1850-1908, oprac. M. Dęboróg-Bylczyński, Gdańsk-Bydgoszcz, 2013
• Biogram Gustawa Fiszera [w:] Słownik biograficzny teatru polskiego, t. 1, Warszawa, 1973
• Janina Hera, „Losy niespokojnych”, Warszawa, 1993
• Stanisław Nicieja, „Lwów. Ogród snu i pamięci”, Opole, 2011
• Beata Kost, ”Gustaw Fiszer”, „Kurier Galicyjski”, nr 1(125) z 14-27 stycznia 2011
• Jubileusz Gustawa Fiszera. „Nowości Illustrowane”. Nr 15, s. 17-18, 13 kwietnia 1907. 
• Kronika. † Gustaw Fiszer. „Głos Rzeszowski”. Nr3, s. 4, 15 stycznia 1911.