Giovanni Veludo

Ο Ιωάννης Βελούδης ή Giovanni Veludo (15 Δεκεμβρίου 1811- 10 Μαΐου 1890) ήταν σημαντικός ελληνοβενετόςλόγιος του 19ου αιώνα, ιστορικός της ελληνικής κοινότητας Βενετίας και διευθυντής της Μαρκιανής βιβλιοθήκης

Ο Βελούδης καταγόταν από οικογένεια που είχε μεταναστεύσει στη Βενετία στα μέσα του 18ου αιώνα. Συνήθως, ως τόπος καταγωγής της οικογένειας Βελούδη (ή Βελούδου) αναφέρεται η Τήνος. Ωστόσο ορισμένες μαρτυρίες δείχνουν ως τόπο καταγωγής την Κύπρο. Γονείς του ήταν ο Ιωσήφ, εμπορικός αντιπρόσωπος, και η Άννα Καλογεροπούλου από την Κέρκυρα. Σπούδασε στο λύκειο της Santa Catterina και στη σχολή Φλαγγίνη όπου είχε δάσκαλο το λόγιο Σπυρίδωνα Βλαντή. Ο πρόωρος θάνατος των γονιών του (η μητέρα του απεβίωσε το 1826 και ο πατέρας του το 1830) και η φροντίδα των 5 μικρότερων αδερφών του, τον ανάγκασαν να στραφεί γρήγορα στο βιοπορισμό. Εργάστηκε ως βοηθός τυπογράφου, αρχειοφύλακας, δάσκαλος στη σχολή φλαγγίνη και καθηγητής της ιταλικής γλώσσας στη σχολή ναυτικών δοκίμων. Παντρεύτηκε πρώτη φορά το 1842, την Ελένη Πέτροβιτς, βοσνιακής καταγωγής, και δεύτερη φορά το 1871, τη βενετή Αδελαΐδα Mertens, ύστερα από το θάνατο της πρώτης του γυναίκας (1862) και των τριών τέκνων του (1849, 1861, 1867), γεγονότα που επηρέασαν τον ψυχισμό του. Ο βιογράφος του, Bernardi, αναφέρει ως παράδειγμα της έμφυτης μελαγχολίας που τον χαρακτήριζε το ακόλουθο απόσπασμα επιστολής: «Το πνεύμα μου δυναστευμένο από τόσες συμφορές δεν βρίσκει αλλού παρηγοριά παρά μόνο στη μελέτη των δυστυχιών αυτής της ζωής, και μαθαίνω να υποφέρω υπομονετικά». Το 1850 διορίστηκε βοηθός στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη και το 1874 έγινε διευθυντής της. Κατά τη διάρκεια της ζωής του υπήρξε μέλος πολλών ευρωπαϊκών φιλολογικό – ιστορικών ινστιτούτων και έλαβε διάφορες τιμητικές διακρίσεις. Τέλος, υπήρξε πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας Βενετίας (1886-1888) Ο Βελούδης είχε μεγάλη συλλογή από λατινικά και ελληνικά χειρόγραφα τα οποία δώρισε στην εθνική βιβλιοθήκη της Ελλάδας και στη Μαρκιάνη βιβλιοθήκη της Βενετίας. Το αρχείο του βρίσκεται μοιρασμένο σήμερα ανάμεσα στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας, στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη και στη βιβλιοθήκη Querini-Stampalia. Επιστολές του βρίσκονται στο Κέντρο Ερεύνης Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών (Αρχείο Οικονόμων) και στην Κεντρική Εθνική βιβλιοθήκη της Φλωρεντίας.

Ο Βελούδης συνέταξε πάνω από 180 μελέτες με ποικίλο ιστορικό, φιλολογικό και καλλιτεχνικό περιεχόμενο, ενώ έργα των νεανικών του χρόνων, όπως η ιταλική μετάφραση της Βιβλιοθήκης του Φωτίουκαι η ιστορία της νεοελληνικής γραμματείας, έμειναν αδημοσίευτα ή ημιτελή Ο Βελούδης όμως, είναι κυρίως γνωστός για τη συγγραφή της ιστορίας της ελληνικής κοινότητας της Βενετίας. Ο βενετός ιστορικός, Antonio Sagredo, που ήταν από τους πρωτεργάτες στη διοργάνωση του 9ου συνεδρίου ιταλών επιστημόνωνστη Βενετία, θα ζητήσει το 1846 από τον Βελούδη να συμμετάσχει με δύο άρθρα στον οδηγό που θα εκδίδονταν με αφορμή το παραπάνω συνέδριο . Το ένα αφορούσε τις ακαδημίες, τις βιβλιοθήκες και τα πολιτισμικά ιδρύματα της Βενετίας, ενώ το άλλο αναφερόταν στην ιστορία της ελληνικής παροικίαςΤην τελευταία μελέτη που εκδόθηκε στα ιταλικά το 1847, ο Βελούδης θα την επεξεργάζεται σχεδόν 25 χρόνια. Το 1872 θα την εκδώσει στα ελληνικά και θα ακολουθήσει δεύτερη αναθεωρημένη, με προσθήκες το 1893, μετά το θάνατό του. Το έργο, που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στους κύκλους των Ελλήνων λογίων και που μέχρι σήμερα παραμένει πολύτιμο βοήθημα για την ιστορία της παροικίας, αναφέρεται στην παρουσία των Ελλήνων στη Βενετία από τον 15ο αιώνα έως τον 18ο. Ο κύριος άξονας της αφήγησης περιστρέφεται γύρω από τα εκκλησιαστικά, κοινοτικά και εκπαιδευτικά ζητήματα. Ο Βελούδης δεν παραθέτει απλώς διατάγματα, αποφάσεις και ιστορικά ντοκουμέντα αλλά προσπαθεί να συνδυάσει τις αντιλήψεις του ιστορικού θετικισμού με την αισθητική θεωρία του 19ου αιώνα. Ως προς αυτό επηρεάστηκε από τον κύκλο της βενετικής διανόησης που την απασχολούσε το θέμα του συγγραφικού ύφους και της αναπαράστασης των γεγονότων. Το έργο του έγινε το πρότυπο για τις μελέτες της ελληνικής διασποράς έως τη δεκαετία του 1960

• Ι. Βελούδης, Ελλήνων ορθοδόξων αποικία εν Βενετία. Ιστορικόν υπόμνημα, Βενετία 1893
• Γ.Σ. Πλουμίδης, «Ιωάννης Βελούδης (1811-1890). Βιογραφικό σημείωμα», Θησαυρίσματα 7 (1970), 267-171
• Χρύσα Α. Μαλτέζου, Οδηγός του αρχείου, Βενετία – Αθήνα 2008, σ. 335-343, ISBN 978-960-7743-42-8

• Μαρκιανή Βιβλιοθήκη