Gebhard Utinger

Gebhard Utinger (ur. 3 kwietnia 1879 w Baar, zm. 11 stycznia 1960 w Zurychu) – szwajcarski architekt, malarz, grafik i rzeźbiarz przez dłuższą część swojej kariery związany z Wrocławiem.

Po odbyciu praktyki w firmie budowlanej Keller w Lucernie kształcił się w latach 1899-1901 w Szkole Rzemiosła Budowlanego w Karlsruhe. Następnie praktykował w kilku biurach architektonicznych w Niemczech i Szwajcarii. W roku 1904 rozpoczął studiowanie malarstwa i architektury w Dreźnie na tamtejszej Akademii Sztuki. Później odbywał podróże studyjne do Holandii, Włoch oraz po Niemczech. Od roku 1906 mieszkał we Wrocławiu, gdzie w 1908 objął stanowisko profesora w kierowanej przez Hansa Poelziga Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego, wykładał tam architekturę i malarstwo. Wraz z upływem czasu wyspecjalizował się w sztuce sakralnej. Oprócz pracy we wrocławskiej akademii był także wolnym artystą i architektem, przyjmował prywatne zlecenia wykonania projektów architektonicznych lub opraw plastycznych. Brał także udział w prestiżowych konkursach na projekty kościołów czy budynków użyteczności publicznej. W roku 1933 po zamknięciu przez władze nazistowskie akademii sztuki podjął pracę w Wyższej Szkole Technicznej, a rok później powrócił do Szwajcarii. Do roku 1938 zajmował stanowisko dyrektora Szkoły Rzemiosła Artystycznego w Lucernie. W latach 1941-44 ponownie zamieszkał we Wrocławiu, później na krótko zamieszkał w Szwecji, a następnie aż do swojej śmierci w roku 1960 mieszkał i pracował jako wolny artysta i architekt w Zurychu. Był członkiem Niemieckiego Związku Twórczego – Deutscher Werkbund oraz Śląskiego Związku Artystów – Künstlerbund Schlesien.

Malarstwo

Od początku lat dwudziestych Utinger koncentrował się głównie na malarstwie sakralnym. Tworzył projekty fresków i wystroju wnętrz kościołów zarówno katolickich jak i ewangelickich. W jego twórczości widoczne są wpływy malarstwa włoskiego, szczególnie renesansowego. W okresie międzywojennym wykonał min. cykl fresków w kaplicy ewangelickiego wówczas kościoła św. Mikołaja w Brzegu w latach 1921-25, freski w kościele w Popielowie w latach 1928-29 oraz dekoracje ścienne i projekt krat w bazylice św. Rodziny w Branicach. W roku 1934 wykonał monumentalny fresk w apsydzie kościoła św. Bonifacego we Wrocławiu. Dla tego kościoła wykonał też figury apostołów obrazy ze stacjami drogi krzyżowej, ambonę i tabernakulum. Z najbardziej znanych jego dzieł wykonanych po II wojnie światowej wymienić można freski w katolickim kościele Chrystusa Króla w Göteborgu wykonane w roku 1948, malowidła w kaplicy św. Karola w Oberwil koło Zug, freski w kaplicy Salesianum w Zug, mozaiki w Watykanie oraz malowidła ścienne w rządowej sali obrad w Zug. W zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajduje się obecnie siedemnaście jego obrazów i grafik wykonanych w latach 1913-1933.

Architektura

Pierwsze lata twórczości architektonicznej Utingera to monumentalne projekty zgłaszane w konkursach organizowanych przez władze miejskie różnych miast niemieckich a także za granicą. Przed I wojną światową prezentował swoje projekty min. w konkursie na Pałac Pokoju w Hadze, gmach nowego ratusza w Gliwicach, główny dworzec kolejowy w Stuttgarcie, także w roku 1908 opracował koncepcję zabudowy obecnego placu Wolności we Wrocławiu z Pawilonem Sztuki w centralnej jego części. W pracach tych widać jeszcze silne wpływy secesji z kręgu Hermanna Billinga z Karlsruhe, gdzie Utinger studiował architekturę. Żaden z tych jak i innych powstałych w owym czasie jego projektów konkursowych nie został jednak zrealizowany. W okresie międzywojennym z kolei tworzył w duchu modernizmu. Wszystkie jego projekty, jakie doczekały się realizacji powstały we Wrocławiu. W latach 1923-24 na zlecenie mieszkającego w Zurychu Arthura Schoellera właściciela przędzalni czesankowej w znajdujących się wówczas poza granicami Wrocławia Stabłowicach wykonał projekty dwóch elektrowni wodnych na rzece Bystrzycy oraz budynku z bramą główną prowadzącą na teren przędzalni. Jako pierwsza powstała elektrownia wodna "Marszowice" wraz z dwoma budynkami mieszkalnymi, jako druga Elektrownia wodna "Stabłowice" wybudowana w roku 1924. Obie wytwarzały energię na potrzeby przędzalni. O ile w przypadku elektrowni w Marszowicach widoczne są wpływy modnego wówczas wśród wrocławskich architektów stylu rodzimego nawiązującego do tradycyjnego budownictwa śląskiego, to w przypadku drugiego projektu elektrowni w Stabłowicach widać wyraźne inspiracje twórczością Hansa Poelziga i nawiązania do jego niezrealizowanego projektu młyna na Kępie Mieszczańskiej we Wrocławiu. Kolejny jego duży projekt katolickiego kościoła św. Piotra Kanizjusza przedstawiony w konkursie w roku 1926 nie został zrealizowany. W roku 1928 przy obecnej ulicy Noskowskiego 22 na osiedlu Zalesie wybudował swój własny dom mieszczący także pracownię. Ostatnim jego dziełem zrealizowanym we Wrocławiu był pomnik poświęcony pamięci poległych w czasie I wojny światowej żołnierzy 6 Pułk Artylerii Polowej im. von Peuckera. Pomnik wykonany we współpracy z rzeźbiarką Elisabeth Roediger-Waechter stanął na skwerze w południowej części placu św. Macieja. W roku 1938 wykonał jeszcze projekt konkursowy Teatru Ludów w Lucernie.

• Janusz L. Dobesz: Wrocławska architektura spod znaku swastyki na tle budownictwa III Rzeszy. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławiu, 1999.
• Mariusz Hermannsdorfer (red.): Sztuka XX wieku. Prace artystów zagranicznych. Katalog zbiorów. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2002.
• Daniel Weiss: Bestandesbeschrieb Gebhard Utinger (niem.). W: Website des gta Archivs / ETH Zürich [on-line]. www.archiv.gta.arch.ethz.ch, November 2010. [dostęp 2014-12-24].

• Gebhard Utinger (1879 – 1960) (pol.). stworczerece.pl. [dostęp 2016-03-20].
• Gebhard Utinger (pol.). fotopolska.eu. [dostęp 2014-12-23]. – realizacje na terenie Wrocławia