Franciszek Olszówka

Franciszek Olszówka, ps. „Otto” (ur. 3 grudnia 1923, zm. 8 lutego 1946 w Pisarzowicach) – żołnierz polskiego podziemia antykomunistycznego, uczestnik narodowego powstania antykomunistycznego z lat 1944–1953, dowódca oddziału działającego na terenie powiatów Kępno, Namysłów i Kluczbork w latach 1945–1946.

Syn Augusta i Marii. Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych (ojciec był powstańcem wielkopolskim). Wychowywał się w Pisarzowicach, gdzie rodzice dzierżawili majątek ziemski. Z powodu kłopotów finansowych rodzina przeprowadziła się na Górny Śląsk. W 1939 Franciszek opuścił rodziców i zamieszkał z wujkiem Alfredem Gólcz-Mende w Gierczycach w powiecie kępińskim.

Nie przyjął volkslisty w odróżnieniu od wujka, dopiero złapany na kłusownictwie i osadzony w więzieniu przez Niemców z konieczności zapisał się do III grupy volkslisty (Niemcy ze względu na duży odsetek ewangelików w okolicach Kępna przymusowo germanizowali zamieszkałą tam ludność polską). Po zwolnieniu z aresztu otrzymał powołanie do Wehrmachtu, w trakcie służby przygotowawczej w Brzegu przed wysłaniem na front zdezerterował. W tym czasie jego wuj został stracony przez gestapo w Częstochowie za kontakty z polskim podziemiem.

Dołączył do kilkuosobowego oddziału AK „Koniczynka” dowodzonego przez plut. Jana Jeziornego „Fryc” działającego w lasach rychtalskich, powiat Kępno. Grupa ograniczała się do rozbrajania Niemców, jej istnienie było stale zagrożone, gdyż Niemcy systematycznie przeczesywali ten teren i oddział był zmuszony do ukrywania się w bunkrach. Za działalność partyzancką Olszówka został awansowany na kaprala przez komendanta AK Okręgu Poznań ppłk. Andrzeja Rzewuskiego „Wojmira” i przyjął pseudonim „Otto”.

W styczniu 1945 Olszówka wraz z kolegami zaczął organizować ochotniczą milicję gromadzką w gminie Laski. Zajmowała się ona utrzymaniem porządku, a jej członkowie pracowali społecznie. W kwietniu 1945 roku, gdy rząd zaczął rozwiązywać takie placówki, Olszówka opuścił posterunek w Kuźnicy Trzcińskiej i osiadł w majątku rolnym w Gierczycach. W kwietniu 1945 wraz z całą załogą zdezerterował ze służby i założył oddział zbrojny w powiecie Kępno. Ostatecznie grupa uformowała się pod koniec roku. Członkowie oddziału składali przysięgę przed ks. Nowickim, proboszczem parafii. Największy stan liczbowy (do 80 osób, nie licząc współpracowników) oddział osiągnął na przełomie 1945/1946. Głównym miejscem pobytu oddziału były lasy komorzańskie w pow. Kluczbork oraz lasy buczkowskie i rychtalskie. W czasie początkowych akcji na przedstawicieli władzy zabito wójta Bolesławca, a w tej samej miejscowości 29 listopada zabito 7 członków rodziny Kohnów, pozostali członkowie rodziny zostali zabici w grudniu 1945 roku. W drugim kwartale 1945 oddział podporządkowany kpt. Tadeuszowi Tyrakowskiemu („Kordzikowi” ), który w sposób stanowczy traktował „Otta” jako swojego podkomendnego. „Kordzik” został zastrzelony przez „Otta” po oskarżeniu „Kordzika”, że droga sprawdzana przez niego rzekomo prowadziła w zasadzkę przygotowaną przez MBP.

Relację tę należy uzupełnić o tyle, że nie bez znaczenia w konflikcie „Otta” z „Kordzikiem” pozostawały ich nieporozumienia na tle finansowym. Tyrakowski bowiem w pierwszych dniach listopada zmusił Olszówkę do przekazania mu zebranych przez oddział 200 tys. zł, pozbawiając tym sposobem partyzantów środków finansowych. „Otto”, kierowany chęcią zemsty, już wówczas miał podjąć decyzję o pozbyciu się „Kordzika”.

Po tym fakcie „Otto” nie podporządkował się żadnej strukturze poakowskiej ani narodowej. Od lutego 1946 roku zastępcą „Otta” był były żołnierz Wehrmachtu „Rudy”, a Olszówce podlegało 17 dezerterów z milicji i Wojska Polskiego. Przez pewien czas oddział powiązany był ze zgrupowaniem partyzanckim „Warta”, lecz zerwał z nim, a łącznik między oddziałami o pseudonimie „Kordzik” został zabity przez ludzi Olszówki. Oddział uzbrojony był w 100 sztuk broni, wyposażenie stanowiło 14 motorów i dwa samochody.

W kwietniu 1945 oddział zastrzelił komendanta i rozbroił milicjantów z posterunku MO w powiecie Namysłów (Głuszyna). Do lutego 1946 przeprowadzono następujące akcje zbrojne:

• zastrzelono żołnierza radzieckiego i polskiego we wsi Raków, pow. Kępno (wrzesień 1945);
• napadnięto na gospodarstwo w Nowej Wsi Książęcej, pow. Kępno (październik 1945); na posterunek MO w Rychtalu, pow. Kępno (październik 1945);
• na kasę PKP w Czastarach, pow. Kępno (15 października 1945);
• 19 października 1945 r. zastrzelono ppor. Kazimierza Hetmana – szefa PUBP w Kępnie i sierż. Mariana Tarkę – starszego referenta Sekcji II PUBP w Kępnie. W rewanżu MBP aresztowało kilkudziesięciu mieszkańców Kępna podejrzewanych o działalność niepodległościową. Następnie Stanisław Ładwikowski i drugi funkcjonariusz (Sylwester Nowakowski lub Klemens Królik) wyprowadzili z aresztu i zamordowali ośmiu z nich. Następca zabitego szefa PUBP w Kępnie por. Paweł Ładniak w raporcie do zwierzchników, wyjaśniając brak odpowiedniej liczby więźniów, poinformował o ucieczce aresztantów;
• napadnięto na sklep GS w Siemianówce, pow. Kępno (listopad 1945);
• rozbito PUBP w Kępnie i zastrzelono ośmiu funkcjonariuszy, żołnierza radzieckiego i rodzinę szefa PUBP (23 listopada 1945);
• zastrzelono dwóch żołnierzy sowieckich podczas napadu na gospodarstwo ACz w Komorznie, pow. Kluczbork (październik 1945);
• napadnięto na sklep GS w Bolesławcu, pow. Kępno (grudzień 1945),
• na posterunek MO w Bąkowicach, pow. Namysłów (10 grudnia 1945),
• na posterunek MO w Laskach, pow. Kępno, zastrzelono komendanta i wypuszczono z aresztu członka rodziny „Feliksa” (27 grudnia 1945),
• napadnięto na posterunek MO w Głuszynie, pow. Namysłów (9 stycznia 1946),
• na posterunek MO w Kobylej Górze, pow. Kępno (4 lutego 1946),
• na urząd gminy i posterunek MO w Bąkowicach, pow. Namysłów (5 lutego 1946),
• zastrzelono trzech funkcjonariuszy PUBP w Sycowie w okolicach wsi Pisarzowice (7 lutego 1946).

Oprócz tego Olszówka dokonał szeregu ataków na urzędy, nadleśnictwa, sklepy GS i stacje kolejowe. We wszystkich atakach zginęło 71 osób wśród nich 41 cywilów.

Olszówce przypisano także zastrzelenie 14 osób narodowości niemieckiej w lesie między miejscowością Krzywiczyny i Sycowem w październiku 1945 oraz kilku Żydów i Polaków podczas akcji na wieś Bolesławiec w powiecie Kępno w grudniu 1945 (w celach rabunkowych zastrzelono Szaję, Jankiela i Jentę Kohnów, Iskę Krzepicką i Rozalię Bułkę, w samochodzie, który nie zatrzymał się na rozkaz partyzantów jadąc do Wielunia, zastrzelono wójta gminy Szymona Figiela oraz 3 Żydów: Mendela Kohna, Majera Markowicza i Moryca Ruska, a także rozstrzelano 3 Polaków za rabunki na innych Polakach: Romana Stawowskiego, Aleksandra Torowskiego i Antoniego Gorepkę. Oprócz walki zbrojnej „Otto” prowadził także działalność propagandową, rozpowszechniając ulotki antykomunistyczne we wsi Podbolesławiec, pow. Kępno. 22 listopada 1945 roku oddział „Otta” napadł na polskich osadników w miejscowości Turkowy, według regionalistki Aleksnadry Hołubeckiej-Zielnickiej była to reakcja na wysiedlenia miejscowej niemieckiej ludności. Partyzanci zabili trójkę osadników Jana Szynwelda, Kazimierza Bagińskiego i Pawła Szewczyka i jednego członka Polskiej Partii Robotniczej. Miał liczną sieć informatorów i współpracowników, również wśród funkcjonariuszy MBP i MO. Milicja Obywatelska i Urząd Bezpieczeństwa odnotowała łącznie 39 ataków.

Za najważniejszą akcję oddziału uważa się atak na placówkę MBP 23 listopada 1945 roku, w czasie ataku ludzie Olszówki zabili komendanta placówki, jego żonę i dzieci oraz 8 funkcjonariuszy.

7 lutego 1946 roku w Sycowie, oddział partyzancki zaatakował funkcjonariuszy PUBP i zastrzelił Zygmunta Pałczyńskiego (były partyzant AL, a wówczas referent PUBP), Stefana Skoczylasa i Stefana Włodarczyka. Po tym zdarzeniu władze zmobilizowały znaczne siły w celu rozbicia oddziału. W akcji tej wzięli udział żołnierze z 11. pułku KBW z Wrocławia oraz funkcjonariusze WUBP z Wrocławia i MO z Sycowa i Kępna. 8 lutego „Otto” został okrążony w pobliżu kościoła we wsi Pisarzowice. Podczas walki zginął, a reszta jego ludzi zdołała wydostać się z okrążenia.

Jego ciało zostało przywiezione do siedziby WUBP we Wrocławiu, gdzie było rozpoznawane przez byłych podkomendnych. Pochowany prawdopodobnie 14 lutego 1946 w grobie nr 1244 na polu 77 cmentarza Osobowickiego we Wrocławiu.

• Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny, Tom I, Janusz Kurtyka (red.), Kraków-Warszawa-Wrocław 2002.
• Pamięć i Sprawiedliwość nr 1 (5), 2004, s. 197, źródło.
• Aparat represji w Polsce Ludowej 1944-1989, wydanie 2, 2006.
• Fanatycy. Werwolf i podziemie zbrojne na Dolnym Śląsku 1945-1948, Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 2012.