Franciszek Mrozowicki

Franciszek Mrozowicki (ur. 5 października 1788 w Sokołówce, zm. 6 stycznia 1843 w Sokołówce) – porucznik ułanów Księstwa Warszawskiego, pionier przemysłu cukrowniczego w Galicji.

Urodził się 5 października 1788 roku w Sokołówce, jako syn Stanisława Mrozowickiego herbu Prus III, starościca stęgwilskiego i Marianny Karczewskiej herbu Jasieńczyk, starościanki liwskiej.

Wychowany w rodzinie o tradycjach patriotycznych w 1809 roku, kiedy w połowie kwietnia, naczelny wódz wojsk Księstwa Warszawskiego książę Józef Poniatowski przekroczył granicę zaboru austriackiego, by wyzwolić Galicję i wydał odezwę wzywającą Galicjan, aby stawali „dzielić trudy wojny przez miłość ojczyzny Polakom uprzyjemnione” oraz wydał rozkaz utworzenia regularnych sił zbrojnych, zgłosił swój akces do nowo tworzonej armii. Jego ojciec, Stanisław, po wyzwoleniu Lwowa wszedł w skład tymczasowych władz Galicji, w których był „…odpowiedzialny za założenie magazynów, przysposobienie i dostarczenie potrzeb wojskowych” i był jednym z głównych fundatorów, obok Gabriela Rzyszczewskiego, 5 pułku jazdy galicyjsko-francuskiej, rozpoczął w nim służbę w randze oficera. Jego pułk pod dowództwem Gabriela Rzyszczewskiego w dniach 16 i 17 lipca walczył pod Wieniawką koło Tarnopola z oddziałem austriackim generała majora A. Bickinga, działającym w ramach korpusu generała Maksymiliana Fryderyka hr. Merveldta, przyczyniając się do jego kapitulacji.

W grudniu 1809 roku jego pułk został przemianowany na 12 pułk ułanów armii Księstwa Warszawskiego i wziął udział w 1812 roku w ogłoszonej przez cesarza Napoleona tak zwanej „drugiej wojnie polskiej” z Rosją. Pierwszym chrztem bojowym pułku podczas kampanii moskiewskiej były działania w przedniej straży wojsk nad rzeką Łosośną pod Grodnem w dniach od 28 do 30 czerwca, kiedy to jego pułk zmusił swoimi szarżami Kozaków Dońskich generała Mateusza hr. Płatowa do odwrotu za Niemen. W czasie Bitwy o Smoleńsk pułk Mrozowickiego został zdziesiątkowany, pułk brał udział w bitwie pod Borodino, bitwie pod Czyrikowem, kiedy to odpierał z powodzeniem w dwudziestu szarżach zacięte ataki przeważających sił nieprzyjaciela. Kiedy pod koniec października nastąpił odwrót Wielkiej Armii Napoleona, która poniosła wówczas duże straty, zwłaszcza kawaleria, a Mrozowicki dostał się do niewoli: z pułku pozostał jedynie 3 szwadron. Mrozowicki za swoje osobiste męstwo w walce został awansowany do stopnia porucznika i uhonorowany przez cesarza Napoleona krzyżem Legii Honorowej.

Dopiero w 1814 roku powrócił z niewoli do Galicji. Po swoim powrocie zwrócił się o dymisję z wojska, której mu udzielono.

Osiadł w dobrach swojego ojca; z czasem przejął ich część, Sokołówkę i Choderkowce koło Bóbrki. Do historii polskiego przemysłu przeszedł, obok swojego starszego brata Teodora, jak pionier przemysłu cukrowniczego na ziemiach polskich. Teodor Mrozowicki założył pierwszą cukrownię w Cesarstwie Austriiw swoim majątku Puźnikach w 1823 roku, ale była ona małych rozmiarów i miałacharakter raczejdoświadczalny. Po trzech latach, w 1826 roku, została ona przeniesiona do Sokołówki, gdzie gospodarował Franciszek Mrozowicki. Zygmunt Przyrembel uważa, że rozpoczęcie na większą skalę produkcji cukru w Sokołówce w 1826 roku, można uważać za początek przemysłu cukrowniczego na ziemiach polskich. Ta data początków polskiego przemysłu cukrowniczego jest również przyjęta we współczesnych publikacjach. W 1833 roku został on wymieniony jako największy producent cukru w Galicji, obok generała Ferdynanda Piotra hr. de Hennequin et Curel de Fresnel z Olszanicy.

Był po swym ojcu, Stanisławie, patronem tabularnym parafii rzymsko-katolickiej pod wezwaniem Św. Trójcy w Sokołówce.

Zmarł 6 stycznia 1843 roku w Sokołówce.

W 1821 roku ożenił się w Trembowli z Nikodemą Teresą Małachowską herbu Gryf, córką Józefa Kajetana Jerzego, starosty radenickiego i generała adiutanta JKM oraz jego drugiej żony Marianny Zofii Gryza Morawskiej herbu Ślepowron. Pozostawił dzieci: Stanisława Piotra, Michała Władysława, Zofię Kazimierę, Jana Hipolita, Teodozję, Jadwigę oraz Jadwigę Felicjanę.

• Rys historyczny Kampanii odbytej w roku 1809 w Księstwie Warszawskim pod dowództwem Księcia Józefa Poniatowskiego z dopełnieniami obejmującymi urzędowe akta, rozkazy dzienne, korespondencie, mowy i poezye, Kraków, 1889.
• Jerzy Adam Mrozowicki, Niezwykły żywot Michała Mrozowickiego – powstańca, dyplomaty oraz emigranta politycznego, i jego potomków, [w:] Verbum Nobile. Pismo środowiska szlacheckiego, nr 20/2016, s. 108-131.
• Bronisław Gembarzewski, Wojsko Polskie. Księstwo Warszawskie 1807-1814, Warszawa 1905.