Feliks Nowosielski

Inskrypcja na obelisku Familii Nowosielskich w Brwinowie

Feliks Nowosielski (ur. 20 listopada 1800 w Brwinowie, zm. 22 kwietnia 1864 w Londynie) – polski szlachcic, przywódca szturmu na Arsenał, bitwy o Olszynkę Grochowską oraz obrony Woli. Kawaler Złotego Krzyża Virtuti Militari. Polityk o poglądach Chrześcijańskiej demokracji, na uchodźstwie mieszkał w Szwajcarii, Włoszech, Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii.

Feliks był synem Pawła Nowosielskiego (1769-1829), rządcy dóbr brwinowskich, majora Insurekcji kościuszkowskiej i brwinowskiej Julianny Osieckiej (1766-1813). Wnuk Sebastiana z arystokratycznej familii Nowosielskich herbu Ślepowron (1745-1820) oraz Zofii z Górskich Nowosielskiej (1708-1816) żyjącej 108 lat, bratankiem Jana Nowosielskiego (1746-1811) z Bolimowa zamieszkałego dziedzicznie w Nowosielcach na Podlasiu – Ekonoma Wielkiego.

We wczesnej młodości Feliks spędzał czas z pięciorgiem rodzeństwa wychowując się w rodzinnej dworskiej atmosferze w Brwinowie razem z Andrzejem Nowosielskim (1805-1831), Porucznikiem Powstania Listopadowego Wojsk Polskich Pułku Pierwszego Strzelców Pieszych, zastrzelonym w wieku 26 lat podczas walk powstańczych na ul. Miodowej w Warszawie w dniu 30 września 1831, oraz Adolfem Janem Nowosielskim, młodym aplikantem Komisji Rządowej Wojny, dowódcą powstania styczniowego, żonatym od 16 stycznia 1827 z Weroniką Teofilią Zuzielewicz w Nieborowie. Miał dwie siostry: Juliannę (ur. 1799, zm. 17 marca 1820) oraz młodszą Franciszkę Michalinę (ur. 19 września 1808), wszyscy z pochodzili od małżeństwa Pawła i Julianny Nowosielskich.

Feliks mieszkał w bliskiej okolicy parafii św. Floriana na terenie obecnego parku brwinowskiego. Podczas zaborów w 1814 roku został wysłany przez rodziców do elitarnej szlacheckiej szkoły wojskowej korpusu kadetów, którą ukończył po czterech latach.

Feliks Nowosielski kontynuował studia, a po ich ukończeniu objął obowiązki adiunkta w Zimowej Szkoły Artylerii – Szkoły Podchorążych w Warszawie. Od 3 stycznia 1829 roku kapitan Feliks Nowosielski współtworzył Sprzysiężenie Wysockiego, tajny związek kilkunastu osób pochodzących ze szkoły podchorążych w Warszawie. W tym czasie razem z kapitanem Piotrem Wysockim, zatwierdzał organizację wystąpienia zbrojnego Nocy Listopadowej według planu przedłożonego przez Kazimierza Małachowskiego przy współpracy z hr. Andrzejem Bernardem Potockim, hr. Tytusem Działyńskim oraz Józefem Gurowskim.

Rozpoczynając organizację pierwszych warszawskich potyczek nocą z 29 na 30 listopada 1830 zachęcał kształconych przez siebie żołnierzy do udziału w walce powstania listopadowego przeciwko wodzowi naczelnemu wojsk Królestwa Polskiego i dowódcy sił rosyjskich stacjonujących w zachodnich guberniach Rosji, wielkiemu księciu Konstantemu. Dowodził w wielu potyczkach powstania listopadowego, uczestniczył w stawianiu mostu w mieście Ostrołęka nieopodal Twierdzy Modlin, w której stacjonowały jego wojska. Pod przywództwem Feliksa Nowosielskiego batalion Wojsk Inżynieryjnych Saperów zdobył warszawski Arsenał.

Rankiem 6 września 1831 kapitan Nowosielski pełnił obowiązki zwierzchnika i kierował wydarzeniami fortyfikacji Reduty 54. Posiadał dwie kompanie piechoty z dwoma oficerami. W ostatniej chwili to kapitan Feliks Nowosielski wysadził Redutę 54, był i jest pierwowzorem mylnie opisanego bohatera przez Adama Mickiewicza w wierszu – fikcji literackiej pt. Reduta Ordona. Według relacji świadka koronnego generała Lewińskiego to właśnie Feliks wysadził redutę w powietrze, kładąc trupem kilkudziesięciu Rosjan, za co został uhonorowany Orderem Złotego Krzyża Virtuti Militari.

Manifest carski opublikowany w 1832 r. zawierał listę zdrajców skazanych na karę śmierci przez cara Rosji. Feliks Nowosielski został skazany na karę śmierci przez powieszenie na szubienicy lub wygnanie na zawsze z Królestwa Polskiego.

Po upadku powstania był ścigany przez carską tajną policję w odwecie zemsty spalono dworek Nowosielskich w Warszawie. W dniu 5 października kapitan Nowosielski musiał emigrować. Najpierw do Prus, potem do Szwajcarii, gdzie zamieszkał w Bernie.

W dniu 12 maja 1834 Feliks Nowosielski, Karol Stolzman, Franciszek Gordaszewski, Konstanty Zaleski i Józef Dybowski zawiązali Komitet Młodej Polski – szwajcarską organizację z siedzibą Bernie, działającą na rzecz odzyskania suwerenności Polski. Komitet został rozdzielony 11 listopada 1834 roku na dwie sekcje: emigracyjną Konstantego Zaleskiego, Walentego Zwierkowskiego i Waleriana Pietkiewicza, która miała się trudnić rozszerzaniem związku we Francji, oraz drugą, którą tworzyli Nowosielski, Stolzman, Dybowski. Wybrali oni Młodą Polskę przy Komitecie Centralnym Młodej Europy w Szwajcarii. Jeszcze później, w lutym 1835, utworzono w tym Komitecie dwa wydziały: krajowy i emigracyjny. Ostatecznie w miejsce wszystkich Komitetów w grudniu 1835 wybrano Komitet Stały, który tworzyli: Joachim Lelewel, Walenty Zwierkowski, W. Pietkiewicz, Karol Stolzman, Andrzej Gawroski, Karol Królikowski. W tym samym roku Feliks Nowosielski opuścił Szwajcarię i udał się do Włoch.

Był bliskim przyjacielem Giuseppe Mazziniego. Po długotrwałych rokowaniach w dnu 27 listopada 1833 r. została podpisana umowa regulująca kwestię uczestnictwa Polaków w powstaniu Włoch. Stosując się do jej mocy, Polacy uczestniczyli w późniejszej rewolucji Wiośnie Ludów zorganizowanej przez Giuseppe Mazziniego przeciwko nieporadnym, nieudolnym i lekkim rządom Ferdynanda II Burbona. Ze strony polskiej osobami podpisującymi byli: Feliks Nowosielski, Karol Stolzman i Franciszek Gordaszewski. Polacy zamierzali walczyć o wolność Italii pod własnym sztandarem jako zawiązek legionu narodowego.

Powstańcy Młodej Europy pod hasłem zjednoczenia ziem włoskich szybko rozpoczęli walkę o wyzwolenie spod panowania austriackiego. Poparcia udzielił im Karol Albert. Powstanie jednak szybko upadło pod Novarą, wskutek czego Feliks stracił nadzieję i wiarę na szybkie odzyskanie niepodległości przez Polskę.

Podczas pobytu na wyspie Jersey napisał i wydał książkę O kształceniu serca, w której opisał obowiązki Polaka wobec ojczyzny, konieczność pracy nad własnym charakterem, umacnianiu w sobie cech, które decydują o sile narodu.

W Londynie 1 lutego 1863 roku z inicjatywy radykalnych demokratów została utworzona nowa organizacja pod nazwą Delegacja Emigracji Polskiej, założycielami były następujące osoby: Feliks Nowosielski, Ludwig Oborski, Konstanty Bobczyński, Robert Lublinski. Instytut zajmował się wspieraniem ojczyzny, poszukiwaniem fundatorów i sponsorów oraz wysyłaniem emigrantów z Anglii do walki o wolność Polski. Założyciele wystosowali odezwę wzywającą społeczeństwo angielskie do poparcia akcji. Wkrótce kilka dzienników angielskich wsparło zbiórkę składek. Podobnie postąpił Komitet Naczelny Zjednoczonej Emigracji Polskiej w Paryżu, publikując w prasie wezwanie do społeczeństwa francuskiego. Dzięki uzyskanej aprobacie i zebranym funduszom Feliks pod koniec życia wysyłał zapasy broni, amunicji oraz ochotników do powstania styczniowego. Mieszkał w hrabstwie Middlesex. Zmarł w Londynie, pochowany na Highgate Cementery, Swain’s Lane N6 6PJ w grobie wieczystym na wzgórzu Orła Białego.

• Felix Nowosielski, O kształceniu serca – cieniom Klaudji Potockiej z hr. Działyńskich, Jersey, St. Helier, Drukarnia Powszechna, 1853.
• Feliks Nowosielski, Stanisław Worcel, Karol Stolzman, Józefat Bolesław Ostrowski i jego przekonania, Bruksela 1841.

Pomnik Nowosielskich w Brwinowie

Monument wpisany do rejestru zabytków w postaci obelisku z 1820 roku upamiętniający familię Nowosielskich znajduje się na terenie parafii św. Floriana w Brwinowie przy ul. Biskupickiej 2.

150 rocznica śmierci

Radni Brwinowa na sesji 30 grudnia 2013 zadecydowali o nadaniu imienia Feliksa Nowosielskiego rondu u zbiegu ulic Granicznej i Pruszkowskiej w Brwinowie.

Zagraniczna

• Juliusz Słowacki, Oeuvres complètes de Jules Słowacki. T2 / traduction et préface de Wenceslas Gasztowtt, Paris, Libraire de Luxembourg, 1870 (dostępne także na Bibliotheque nationale de France).
• Paolo Galeati, Imola cooperativa tipografico-editrice, epistolario di Giuseppe Mazzini, t. VI, 1912.
• Leonard Hodzko, Ignace Stanislas Grabowski, La Pologne historique, littéraire, monumentale et pittoresque, Paris, 1836-1837.
• „Kultura”, wydania 608-611, Paris 1998, s. 134.
• E. Littell, The Museum of Foreign Literature and Science, t. XX, Philadelphia and New York 1832.
• A. Pinard, Całoroczne trudy Komitetu Narodowego Polskiego. Na dniu 8 grudnia 1831 we Francji zawiązanego, Paryż 1831-1833.
• J. Russel Smith, The Monumental Inscriptions of Middlesex. With biographical notices and descriptions of aemorial bearings, t. II, London 1872 (dostępne także na: brittlebooks.library.illinois.edu).
• Joseph Straszewicz, Die Polen und die Polinnien der Revolution vom. 29 November 1830, Stuttgart, 1832-1837.
• Joseph Straszewicz, Les polonais et les polonaises de la Révolution du 29 novembre 1830, ou Portraits des persones qui ont figure dans la derniere guerre de l’independance Polonaise, Paris, 1832.
• L. H. Young, H. Carvill The Historical Cabinet: Containing Authentic Accounts of Many Remarkable and Interesting Events witch have taken place in modern times. Carefully collected and compiled from various and authentic sources, and not to be found in any one work hitherto poblished, New Haven 1835.

Polska

• Henryk Grajewski, Aleksander Napoleon Dybowski i jego projekt konstytucji dla Polski z 1848 roku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1959.
• Maria Wawrykowa, Dzieje Niemiec 1789-1871, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, tom II, 1980.
• Andrzej Banach, Polska książka ilustrowana 1800-1900, Kraków, 1959.
• Robert Bielecki, Belwederczycy i podchorążowie, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989.
• Robert Bielecki, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, tom III, Warszawa, 1998.
• „Blok-Notes Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza” tom VI, 1975.
• Piotr Chmielowski, Zarysy literackie, t. I, Kraków 1887.
• Karol Estreicher, Bibliografia XIX w., I wydanie, tom IV, Kraków 1872-1951.
• Karolina Grodziska, Polskie Groby na cmentarzach Londynu, t. I, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1996.
• Maurice Horn, „Przekrój” wydania I-XIII. Krakowskie wydawnictwo Prasowe 1999.
• Juljusz Stanisław Harbut, Noc listopadowa w świetle i cieniach procesu przed Najwyższym Sądem Kryminalnym, Skład Główny „Książnica-Atlas”, 1926.
• Juliusz Stanisław Harbut, Noc listopadowa w świetle i cieniach procesu przed najwyższym sądem kryminalnym: Jeden z największych procesów polit. w dziejach narodów. Z fotogr., ilustr. i planem, 1926.
• Sławomir Kalembka, Powstanie Styczniowe: 1863-1864: wrzenie, bój, Europa, wizje, Warszawa: PWN, 1990.
• Katalog zbiorów Ludwika Gocla. Powstanie Listopadowe i Wielka Emigracja, t. II: Obrazy olejne, rysunki, akwarele, grafika, oprac. Irena Tessaro-Kosimowa, Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy, 1987.
• Roman Łoś, Z dziejów i kart chwały artylerii polskiej, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001.
• Maurycy Mochnacki, Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831, t. II, Poznań 1863.
• Stanisław Nicieja, Julian Ordon w cieniu legendy, „Tydzień” 1990, nr 44 str 8-10.
• „Noworocznik Demokratyczny” 1842, t. I (dostępne także w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej).
• Napoleon Nowosielski, Reduta Ordona w legendzie i rzeczywistości, „Kultura”, nr 7/8, s. 124-137, Paryż 1998.
• „Problemy Polonii zagranicznej”, t. II i III, 1961.
• Marek Radzewicz, Na szańcach Woli i Ochoty, Książka i wiedza, 1972.
• „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie”, tomy XXVIII-XXXX, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. Polskiej Akademii Nauk, 1993.
• August Sokołowski, Dzieje Polski illustrowane, tom IV, Tow. Akcyjne Wiek, 1889.
• Jan Wszołek, Prawica Wielkiej Emigracji wobec narodowego ruchu włoskiego (przed rewolucją 1848), Wrocław: Polska Akademia Nauk, 1970.
• Miesięcznik Kultura”, wyd. 608-611, Paryż, s 134, 1998.

• Instytut Badań Literackich PAN zbiory bibliograficzne 1988-2000
• Grzegorz Przybysz, Kawalerowie Virtuti Militari, „Głos Pruszkowa” 2012, XI, s. 6
• Grzegorz Przybysz, Powstanie Styczniowe 1863-1864, „Głos Pruszkowa”, 2013, II, s. 6
• Bartosz Dziatkiewicz, Patriae Fidelis na Wzgórzu Orła Białego w Londynie
• Nowosielscy w bazie Genealogia Polaków
• Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera
• WPR 24 – Feliks Nowosielski patronem ronda w Brwinowie.