Dirk Richard

Dirk Gysbert Richard (19 April 1918, Paarl; 30 Oktober 2010, Johannesburg) was 'n Suid-Afrikaanse skrywer, joernalis en koerantredakteur.As skrywer verwerf hy bekendheid vir sy kortverhale, maar hy publiseer ook 'n aantal romans en dramas (hoofsaaklik enkelspele). As koerantman verwerf hy bekendheid vir sy rubriek Na my mening wat in Dagbreek verskyn. Hy dien ook onder meer as redakteur vir Die Vaderland en is ook van 1957 tot 1962 hoof van publikasies by Afrikaanse Pers Beperk.

Herkoms en vroeë lewe

Die Richard-stamvader was Thomas Bernardus Richardt wat in 1834 uit Oldenburg in Duitsland na die Kaap geëmigreer het. Dirk se pa was die grofsmid en wamaker Thomas Bernardus Richard (wat by die wamakery Retief en De Vil werk) en sy ma Wilhelmina Gysbertha Kotzé, wat as setter by die Paarl Post gewerk het. Sy laerskoolloopbaan bring hy deur by die destydse Oefenskool (later WA Joubertskool) wat aanvanklik deel wasvan die Paarlse Onderwyskollege. Hy gaan dan na die Paarl Gimnasium tot standerd agt, waarna sy ouers se finansiële probleme veroorsaak dat hy die huis moet verlaat.

Persoonlike probleme

Hy gaan woon in Pretoria by sy ouer suster Marie, wat met 'n staatsamptenaar getroud was, en voltooi sy matriek in die eerste klas aan die Afrikaanse Hoër Seunskool in Pretoria. Daarna werk hy agt jaar lank by die Departement van Gesondheid in die Staatsdiens terwyl hy deeltyds studeer en die B.A.-graad, met hoofvakke Romeins-Hollandse Reg en Ekonomie, aan die Universiteit van Pretoria behaal. Op 31 Desember 1943 trou hy met Gertruida Sophia van Rooyen van Makwassie in die Wes-Transvaal. Uit hierdie huwelik word twee dogters, Riëtte en Lindè, gebore. Die gesin woon in Linden in Johannesburg.

Loopbaan as joernalis

In Mei 1944 begin hy as joernalis by Die Vaderland in Johannesburg werk en beklee daarna die pos van assistent-redakteur van Die Brandwag. In 1947 sluit hy by die redaksie van Dagbreek en Sondagnuus aan, waar hy later nuusredakteur word. Hy is redakteur van Die Brandwag vanaf 1954 tot 1957 en daarna tot 1962 hoof van publikasies by Afrikaanse Pers Beperk. Vanaf 1962 tot 1970 is hy hoofredakteur van Dagbreek (waarby Landstem ingelyf is) en vanaf 1972 tot 1979 hoofredakteur van Die Vaderland. In 1961 besoek hy die Verenigde State van Amerika op 'n besoek wat deur die Amerikaanse regering gefinansier word en in 1978 bring hy 'n soortgelyke besoek aan Engeland.

Hy raak veral bekend vir die rubriek wat hy in Dagbreek onder die titel Na my mening skryf. In die konserwatiewe Perskor-groep met sy fanatiese ondersteuning van die regering se apartheidsbeleid en die Nasionale Party-leiers kry hy die wind van voor vir sy meer verligte benadering tot die Suid-Afrikaanse politiek. In 'n stadium word hy 48 uur gegee om die land te verlaat omdat 'n artikel oor die aankoop van vliegtuie deur Suid-Afrika van Frankryk in Die Vaderland verskyn, wat die voormalige staatspresident P.W. Botha gemeen het die land se veiligheid bedreig. Een oggend vind hy 'n brief op die lessenaar in sy kantoor waarin hy as redakteur afgedank word. Aanleiding hiertoe was blykbaar 'n rubriek wat hy geskryf het waarin hy sy eie kabinet gekies het en vyf dienende ministers weggelaat het. Dan word hy deur Perskor getaak om twee belangrike projekte aan te pak, naamlik om 'n boek te skryf oor die geskiedenis van die Afrikaanse koerantwese in die Noorde van Suid-Afrika en om 'n spesiale studie te maak van die jongste politieke ontwikkelinge in Afrika. Hierdie projekte was egter eintlik om hom te onthef van sy redakteurskap.

Latere jare en sterfte

Hy tree eindelik noodgedwonge in September 1981 af. Hy is op Saterdag 30 Oktober 2010 in sy huis in Linden in Johannesburg oorlede.

Prosa

Kortverhale

Hy begin sy skrywersloopbaan deur kortverhale in tydskrifte te publiseer, waarna 'n bundel kortverhale gepubliseer word as Die swart wa. Hierin is daar 'n paar verdienstelike verhale, soos die spanningsverhaal Die rooi duiwel se as (wat later vir die verhoog verwerk word as 'n eenbedryf), die humorverhaal Oom Gert Marakibi en die verhaal oor die verarmdes in die Goudstad, Kinders van hulle buurt. Die titelverhaal beskryf die stryd tussen 'n ou wamaker en sy seun rondom die onwilligheid van die ou man om die onvermydelike te aanvaar dat die motor die wa se toekoms vernietig het. Hierdie bundel word, met weglating van Oom Gert Marakibi, herdruk onder die titel Vallei van die wingerde. Die titelverhaal in Die man in saal sewe handel oor 'n hospitaaltoneel, waar twee jong mans in 'n motorongeluk was. Een is in die lykhuis en die ander lê buite gevaar in saal sewe. Die hospitaalpersoneel weet wat die twee se name was (Chris Myburgh en Deon Krause), maar weet nie wie is wie nie. In die wagkamer sit die een jong man se bejaarde, eenvoudige ouers en die ander jong man, 'n dokter, se deftige vrou. Die eindelike wete wie gesterf het en die ouers se reaksie bring 'n kentering by die deftige jong vrou.

Van die verhale in As 'n kat se naam Bach is fokus op die kragtige menslike konflikte van geloof en klasverskille, laasgenoemde veral treffend uitgebeeld in Die Kersgeskenk. Die karakters word fyn waargeneem en hulle spraak en gedrag fyn weergegee. Menslike verraad en die uitbuiting van emosies is die onderliggende motief van die gebeure in hierdie aangrypende verhaal. Die matriargale tant Ellie regeer in Die bruid van Kluitjieskraal haar onaansienlike maar vlytige dogter Sarie se lewe lank nadat sy reeds dood is. Op haar sterfbed het Sarie haar ma belowe dat sy sal sorg dat Kluitjieskraal nooit in die hande van 'n bywoner sal val nie. Al die vryers bly weg, behalwe Dries Knoetze, maar hy is 'n bywoner se seun. Die titelverhaal, As 'n kat se naam Bach is, vertel van die orrelis Kattie Claase en sy obsessie met sy kat en musiek, omdat hy lankal reeds geleer het dat mense nie regtig omgee nie.

Versamelbundels

Verskeie van Richard se kortverhale word opgeneem in versamelbundels, waaronder Die man in saal sewe in Kortverhale vir verkenning en Mosaïek en Die jetty master van Kassiesbaai in Uit die kontreie vandaan.

Romans

Hy skryf drie romans waarin aktuele sake aangeraak word. Voor die nag kom behandel die vervlakking van die leeskultuur en die opkoms van die geelpers. Geyer Malan word arm groot in die Boland, maar maak vinnig opgang wanneer hy in Johannesburg in die joernalistiek beland. Hy skud sy armoede af en hy en sy gesin beweeg in hoë kringe. Dan word hy aangestel as redakteur van Protea, 'n nuwe weekblad, waarin hy poog om hoë standaarde te handhaaf. Die blad verloor egter veld en die uitgewers dreig hom met ontslag, waarna hy sy redaksiebeleid verander en sensasie en sirkulasie najaag. Hierdie beleid is finansieel baie voordelig, maar maak van hom 'n uitgeworpene in die elite kringe waarin hy voorheen beweeg het. Hy is ook as persoon ongelukkig omdat hy sy eie waardes verloën het en verval in 'n sedelose leefwyse. Die roman word 'n aanklag teenoor die persbase wat hulle sirkulasie en dividende suiwer uit sensasie wil genereer. Hierdie roman word later verwerk en herdruk onder die titel Teen dagbreek is dit die koudste.

Gekneusde jaar, waarskynlik sy belangrikste werk, beskryf 'n jong Afrikaner, Rupert, wat in die buiteland studeer het, se vervreemding van die eng tradisies en denke van sy volk. Hy trou met 'n buitelandse vrou (Rubina) en staan dan in die middel van sy ma (Anna) en sy vrou se stryd om sentraal in sy lewe te wees. Die rassekwessie in die politiek is 'n belangrike tema en alle bestaande kante van hierdie probleem word deur verskillende karakters, wit en swart, belig. 'n Aktuele newe-tema is die aanpassing van mense in 'n vreemde omgewing, hetsy immigrant in 'n vreemde land, teruggekeerde burger na baie jare in die buiteland waartydens groot verandering plaasgevind het, en mense wat in die platteland groot geword het in die stad.

Saktyd vir die persbaas vermeng feit en fiksie om die opkoms en stryd in die Afrikaanse perswese in Johannesburg weer te gee. Belangrike karakters is die idealistiese redakteur Conrad Markgraaf, wat moeg raak vir politici se inmenging asook vir sy lesers se smaak na sensasie en hulle vasklou aan uitgediende waardes; en die persbaas Jansen van Dalsem, wat niks en niemand ontsien om sy eie en die groep se belange te dien nie. Gebaseer op die historiese feite, word die opkoms van die Afrikaanse perswese in die Noorde, die konflik tussen Noord en Suid en die ideologiese botsing tussen die verligtes en verkramptes in die politieke bestel in die dae van apartheid boeiend bespreek. Daar het in die sewentiger- en vroeg tagtigerjare 'n verbete stryd gewoed tussen Nasionale Pers van Kaapstad en Perskor van Johannesburg om beheer oor die Transvaalse mark te verkry, wat ten gunste van Nasionale Pers beslis is toe dit bekend word dat Perskor se senior amptenare op bedrieglike wyse die sirkulasiesyfers van sy koerante opgeblaas het. Dit is hierdie gebeure wat in romanvorm behandel word.

Nie-fiksie

Moedswillig die uwe is 'n werk waarin die geskiedenis van en leiersfigure in die Afrikaanse pers in die Transvaal behandel word.

Tussen bid en droom: 'n Koerantman het albei nodig is 'n versameling anekdotes uit 'n verbygegane politieke en joernalistieke lewe en dek die jare wat hy in die joernalistiek deurgebring het. Beide hierdie boeke gee interessante insig in die woelinge en politieke struwelinge wat gepaard gegaan het met die stryd om beheer van die pers in die Noorde.

Hy skryf ook Man van Ysterhout, 'n biografie oor die lewe van dr. Siegfried Annecke en sy stryd teen malaria in die Transvaalse Laeveld.

Drama

Die laaste skakel en ander eenbedrywe bevat vier eenbedrywe, naamlik Die laaste skakel, Perske vir 'n pond, Gebed in Clarendon en Taal van die hart. Die laaste skakel beeld met knap dialoog die stryd uit tussen 'n ouer geslag en 'n jonger geslag wat voeling met mekaar verloor het. Ouma probeer tevergeefs om iets van haar vurige nasietrots in haar kleinkind aan te steek sodat dit na haar dood steeds in iemand kan voortleef. Beide kante se goeie en swakpunte word uitgebeeld, wat aan die ouer generasie as laaste skakels 'n mate van tragiek verleen. Perske vir 'n pond behandel 'n soortgelyke tema, waar oom Meltjie de Kock en sy vrou, tant Kowie, die behoudende verteenwoordig, met die stad wat vinnig uitbrei en met veranderende gewoontes hulle grond en lewenswyse wil oorneem. Dit word 'n stryd teen hierdie veranderings en die mense wat die veranderings ondersteun, insluitende hulle dogter Ryna. Eindelik seëvier die nuwe oor die oue en die jeug teen die oumense, met die doodry van die getroue perd Kolbooi deur 'n motor wat hierdie onafwendbare feit simboliseer. Hierdie eenbedryf word deur Gerhard J. Beukes opgeneem in Woord en masker. Die klug Taal van die hart skeer vernuftig die gek met taalpuriste. Gebed in Clarendon beeld die lotgevalle van die hoofkarakter Wynand Malherbe op dramaties ironiese wyse uit. Sy vrou René berei 'n maaltyd voor en het gaste (René se deftige ouers, 'n professor en sy vrou) oorgenooi vir sy verjaardag. Wynand se eenvoudige moeder is ook daar en het nog nie voorheen die deftige mense ontmoet nie. Wynand is nie lus vir geselskap nie, want dit blyk dat hy bedrog gepleeg het deur trustgeld te gebruik vir sy saketransaksies en hy vrees inhegtenisname, ironies genoeg op dieselfde dag wat 'n voorbladberig in die koerant aankondig dat sy kiesers soveel vertroue in hom het dat hulle hom as kandidaat benoem het vir die komende Volksraadsverkiesing. Sy eenvoudige moeder steek later die aand die deftige mense van Clarendon in die skande met haar opregte tafelgebed, waarin sy die Here se seën oor Wynand afbid. Dit laat Wynand weer sy eenvoudige jeugjare aanvaar, in stede daarvan om dit te verag. Gebed in Clarendon word opgeneem in die versamelbundels Rooibruin blare en ander eenakters onder redaksie van A.J. Coetzee, Kollig onder redaksie van Charles Fryer en Uit ons letterkunde van P.J. Nienaber.

Die eenbedryf Die rooi duiwel se as verskyn oorspronklik in Helikon van 31 Augustus 1953 en word opgeneem in die gelyknamige versamelbundel saamgestel deur F.W. Strydom, asook in die versamelbundel Wolraad Woltemade en ander eenbedrywe onder redaksie van P.J. Nienaber en J.L. Boshoff. Dit is 'n dramatisering van sy kortverhaal in die bundel Die swart wa en beeld die wyse uit waarop die gevreesde Rooi Duiwel selfs na sy dood sy naasbestaandes se lewens beheer en hulle pogings om voorkennis van hulle erfporsie te kry verydel. Sy naasbestaandes is gretig om uit te vind wat die Rooi Duiwel vir hulle nagelaat het, maar word telkens op onverwagte wyse deur die Rooi Duiwel verskrik voordat hulle sy as kan opneem om uit te vind. Die verrassing is dat dit die papbroek Joubertjie is wat die rol van die verskrikker speel en die selfversekerde Petra en Otto uitoorlê.

• 1951 - Die swart wa
• 1952 - Voor die nag kom
• 1955 - Die laaste skakel
• 1962 - Die man in saal sewe
• 1963 - Die gekneusde jaar
• 1967 - Vallei van die wingerde
• 1971 - Man van Ysterhout
• 1982 - Teen dagbreek is dit die koudste
• 1985 - Moedswillig die uwe
• 1986 - Tussen bid en droom: 'n Koerantman het albei nodig
• 1993 - As 'n kat se naam Bach is en ander stories
• 1995 - Saktyd vir die persbaas

• Anoniem. Nuwe taak vir Dirk Richard. Hoofstad, 1 November 1979.
• Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk. Eerste uitgawe. Eerste druk. Elsiesrivier, 1963.
• Beukes, Gerhard J. (red.) Woord en masker. J.L. van Schaik Bpk. Agtste uitgawe, 1972.
• Botha, Andries (samesteller) My Paarl. Andries Botha. Paarl, 1987.
• Coetzee, A.J. Rooibruin blare en ander eenakters. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Tweede uitgawe. Tweede druk, 1979.
• Deseret News: https://news.google.com/newspapers?nid=336&dat=19610630&id=JNIjAAAAIBAJ&sjid=D0oDAAAAIBAJ&pg=6930,6092217&hl=en
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Nienaber, C.J.M.'n Bespreking van ‘Woord en masker’. Klasgids. Jaargang 2 no. 4, Mei 1967.
• Richard, Dirk. Richard sê hy was g’n kwelgees. Rapport, 9 Maart 1975.
• Smuts, J.P. en Van Rensburg, R. Mosaïek. HAUM. Kaapstad. Vierde druk, 1969.
• Strydom, F.W. (samesteller) Die Rooi Duiwel se as. Voortrekkerpers. Johannesburg, 1966.
• Van Reenen, Rykie. Boek oor 'n Boere-Beaverbrook. Boekewêreld, 19 Julie 1995.