Barbara Czarnowska

Barbara Bronisława Czarnowska (ur. 4 grudnia 1810 w Strudze, zm. 23 października 1891 w Warszawie) – podchorąży Wojska Polskiego, odznaczona Krzyżem Virtuti Militari.

Urodziła się w rodzinie o tradycjach legionowych. W listopadzie 1830 roku przyjechała do Warszawy ze wsi Struga, gdzie jej rodzice dzierżawili niewielki folwark. Rodzina była szlachecka, choć niezamożna. Jej ojciec, Klemens Czarnowski i matka, Ewa ze Stokowskich, mieli w stolicy serdecznych przyjaciół, państwa Orłowskich, pod opieką, których zatrzymała się Czarnowska.

Szybko włączyła się w prace Towarzystwa Dobroczynności Patriotycznej Warszawianek. Jako pielęgniarka ochotniczka opiekowała się rannymi i chorymi żołnierzami. 18 kwietnia 1831 roku przebrana za mężczyznę, w mundurze i z obciętymi włosami, zgłosiła się na ochotnika do obozu wojskowego na Pradze. Dzięki uporowi i determinacji uzyskała przydział kadeta 1 Pułku Jazdy Augustowskiej. 6 i 7 września uczestniczyła w obronie Warszawy między rogatkami jerozolimską i wolską.

Podczas walk na Mazowszu, jesienią 1831 roku, Czarnowska brała udział w potyczce w okolicach Sierpca. W opracowaniu Michała Brensztejna z 1902 r., w którym autor powołuje się na pamiętnik Bronisławy Czarnowskiej, można przeczytać: Czarnowska poderwała do kontrataku zmęczonych powstańców w czasie ich wycofywania. Zmęczony i wygłodzony polski pułk zaatakowany został przez doborowy oddział rosyjski. Czarnowska rzuciła się wtedy w sam środek nieprzyjaciela, czym w szeregach wywołała taki entuzjazm, że Polacy, zadawszy przeciwnikowi duże straty, zmusili do ucieczki jazdę rosyjską. Autor pisze dalej po jej [bitwy] zakończeniu szukano Czarnowskiej kilka godzin, a odnalazłszy wreszcie, pod stosem trupów nieprzyjaciela, kompani stwierdzili z ulgą, że na szczęście, że żyje, a jedynie omdlała przygnieciona truchłem konia^{[potrzebny przypis]}.

Za bohaterską postawę w czasie tej bitwy, rozkazem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich, 3 października 1831 r. została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu wojennego Virtuti Militari. Była trzecią kobietą w historii Polski uhonorowaną tym odznaczeniem.

W 1836 r. wyszła za mąż za wdowca Kazimierza Zakrzewskiego, właściciela majątku we wsi Żaby pod Błoniem. W 1841 r. owdowiała. Z drugim mężem, Stanisławem Żbikowskim, wróciła do Warszawy. Nabyła w 1841 r. na Rynku Starego Miasta wąską kamienicę noszącą dzisiaj numer 21A. Bliska była i dobrze znana wszystkim mieszkańcom Starówki, ponieważ reszta jej życia, oprócz wychowywania dzieci, upłynęła na dobroczynności. Kochała ją młodzież ucząca się i wszelka nędza ze Starego Miasta, za skromność i opiekę, jaką nad nim roztaczała, że pomagała w każdej potrzebie, ale też za jej życie, niezwykłe, pełne szczerego poświęcenia dla ojczyzny^{[potrzebny przypis]}.

Zmarła 23 października 1891 roku w Warszawie. Na jej pogrzeb 26 października 1891 r. do katedry św. Jana przybyło mnóstwo żałobników, tak że „wąż ludzki, przeważnie starych mieszkańców Starego Miasta towarzyszył pochodowi żałobnemu w to miejsce cmentarza powązkowskiego, na którem (kwatera 29a, rząd 3) w kilka lat później stanął skromny sarkofag kamienny” – pisał „Tygodnik Ilustrowany”^{[potrzebny przypis]}.

Głaz pamięci. Wśród bohaterek powstania listopadowego w tym miejscu uhonorowanych jest Barbara Bronisława Czarnowska.

Pamięć o powstańczych losach Barbary Czarnowskiej przywróciła po niemal 180 latach w 2009 r. red. Beata Gębalska publikacją w „Kurierze Warszawskim”, bazując na odkryciach potomka bohaterki w jego archiwum rodzinnym.

Z kolei w 2010 r. z inicjatywy varsavianisty Artura Nadolskiego, specjalizującego się w historii Woli, nadano wolskiej Szkole Podstawowej nr 221 imię Barbary Bronisławy Czarnowskiej. Podczas uroczystości nadania imienia patronki odegrano inscenizację opisanych wyżej walk powstańczych, które w rzeczywistości rozgrywały się kilkaset metrów od szkoły.

W Sierpcu, gdzie Czarnowska wsławiła się w bitwie z 1831 roku, w 180. rocznicę wybuchu powstania listopadowego, w miejscu gdzie złożono szczątki powstańców, odsłonięto ku ich czci tablicę pamiątkową. Znalazło się również na niej miejsce, o bohaterskiej walce dwudziestoletniej wówczas Czarnowskiej.

W 2011 roku ukazała się książka Artura Nadolskiego pt. Z szablą na Moskala opowiadająca o historii postaci Barbary Czarnowskiej. Jest to pierwsze znaczące opracowanie biografii Barbary Czarnowskiej od czasu wydania broszury Michała Brensztajna w 1902 r.

• Barańska Anna, Kobiety w powstaniu listopadowym 1830-1831, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1998.
• Brensztejn Michał, Barbara Bronisława Czarnowska – Kadet 1‑go pułku jazdy Augustowskiej, Kraków 1902.
• Jarmoszko Stanisław, Korczak Michał, Od samarytanek do kobiet‑żołnierzy, Wojsko i Wychowanie, Warszawa 2000.
• Księgi zgonów parafii św. Jana na Starym Mieście w Warszawie, lata 1888–1891, Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie.
• Nadolski Artur, Z szablą na Moskala. Barbara Czarnowska (1810–1891) – żołnierz Powstania Listopadowego, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2011, ​ISBN 978-83-7399-484-3​.
• Słownik Biograficzny kobiet odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari, Fundacja Archiwum Muzeum Pomorskiej Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek, Toruń 2004.
• Wawrzykowska‑Wierciochowa Dioniza, Sercem i orężem ojczyźnie służyły, MON, Warszawa 1992.

• Biografia Barbary Czarnowskiej na stronie internetowej www.prowarszawa.pl
• Inscenizacja historyczna na Woli (20 października 2010)